در نخستین همایش ملی بهرهوری در تهران مطرح شد
بازگشت به هویت اساس بهرهوری
حامد فوقانی-محمد سرابی ـ خبر‌نگار
دیروز مرکز همایش‌های بین‌المللی رایزن تهران میزبان تعداد زیادی از صاحب‌نظران حوزه شهری، برنامه‌ریزی، اقتصادی، اجتماعی و علوم ارتباطات و رسانه بود تا «اولین همایش ملی بهرهوری در مدیریت شهری» برگزار شود. به گزارش همشهری، در این همایش، شهردار تهران، رئیس فراکسیون امید مجلس، رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و برخی دیگر از مسئولان کشور حضور داشتند. تمام سالن‌های مرکز رایزن هم شاهد حضور استادان، دانشجویان و فعالان حوزه‌های گوناگونی بود تا نظرات مختلفی برای بهبود کارایی در سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با اداره شهرها بین آنها رد و بدل شود. حتی صندلی‌های سالن‌های محل برگزاری پنل‌های تخصصی همایش هم پر از حاضران بود؛ تا جایی که حتی عده‌ای به ناچار، ایستاده جلسه را دنبال کردند. در نخستین همایش ملی بهرهوری در مدیریت شهری موضوعاتی پیرموان افزایش حس مسئولیت‌پذیری در منابع انسانی، هوشمندسازی و جلوگیری از هدررفت سرمایه‌ها مطرح شد. با وجود این، می‌توان گفت که سخنرانان اصلی و ایده‌پردازان پنل‌ها همگی روی 3محور اصلی تأکید داشتند: اول توانمندسازی کارکنان، دوم کاهش هزینه‌ها و سوم افزایش شفافیت در اداره شهر. البته در این میان مهدی جمالی‌نژاد، رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به یک موضوع متفاوت برای افزایش بهرهوری اشاره کرد؛ «پیشینه ایران مملو از نمونه‌هایی است که همگی حکایت از توجه به بهرهوری دارند. آنچه از معماری ایرانی - اسلامی و سبک زندگی در گذشته برمی‌آید، این است که اصول بهرهوری به سادگی رعایت می‌شد. بادگیرها، قنوات، استفاده از زمین برای خنکی در تابستان و گرما در زمستان، مدیریت مصرف آب، اهمیت به درختان و گونه‌های گیاهی و خیلی از مسائل دیگر حکایت از زندگی و مدیریت با الگوی بهرهوری می‌کنند. بنابراین ما باید به اصالت خود بازگردیم.» پیروز حناچی، شهردار تهران هم از تأثیر بسزای شفافیت در کاهش هزینه‌های اداره شهر گفت و نقش مردم را در توسعه پایدار مهم دانست. او همچنین از رویکرد توسعه مبتنی بر محله‌محوری یاد کرد و مشارکت دادن مردم هم در اداره شهر و نظارت بر انجام درست کارها را قابل توجه دانست. محمدرضا عارف، رئیس فراکسیون امید و نماینده مردم تهران در مجلس نیز، مهم‌ترین موضوع را شکل‌گیری مدیریت یکپارچه بیان کرد؛ موردی که شهرهای کشور سال‌هاست در انتظار تحقق آن هستند.
رئیس فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی در این همایش با اشاره به تغییر بافت شهری و جمعیتی کشور گفت: «اکنون واقعیت این است که 70درصد جمعیت کشور شهرنشین هستند و روی روستاها نام شهر گذاشته شده و نگاه مردم به سبک و سیاق زندگی متفاوت شده است.» محمدرضا عارف اظهار کرد: «در چالش‌های مدیریت شهری باید به اولویت‌ها توجه کنیم و جهت‌گیری اسناد را به سمت و سوی بهرهوری ببریم. به‌دلیل اینکه نگاه دولتی ما تمرکزگراست و دید مثبتی به بخش خصوصی ندارد، با موانعی در عمل روبه‌رو هستیم، البته خوشبختانه تفسیر ما از اصل 44قانون اساسی در امور زیربنایی مفید و سودآور است؛ این تفسیر یکی از مترقی‌ترین سیاست‌های کلی است.»
او بیان کرد: «در زمینه تمرکززدایی در بخش فرهنگی مشکلی وجود ندارد اما در بخش‌های عمومی یا اقتصادی از آن استقبال نکردند.» عارف ادامه داد:«در فصل 7قانون اساسی از اصول 100تا 106جهت‌گیری و فلسفه حاکمیت مردم در امور خدماتی و شهری در چارچوب شوراها نشان داده شده است. شوراها از ارکان تصمیم‌گیری هستند و اگر بخواهیم مدیریت شهری یکپارچه را دنبال کنیم، نیاز به مرجع قانونگذاری به‌عنوان پارلمان محلی داریم.»
رئیس فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه دولت مجاز است فقط تا دروازه‌های شهر پیش بیاید، اظهار کرد: «در شهر باید با سازوکار پارلمان محلی کار کرد. قبلا برای اداره بخش‌هایی مثل مخابرات و آب و برق هم موانع قانونی تصور می‌شد اما اکنون به جز بخش‌های امنیتی، مانعی برای تمرکززدایی وجود ندارد.»
عارف با برشمردن بخشی از چالش‌های حوزه بهرهوری گفت: «انتظار داشتیم در مواردی مانند بازنگری در قانون شهرداری‌ها، بحث درآمدهای ناپایدار شهرداری‌ها و ارزش افزوده، آلودگی هوا و مسائل زیست‌محیطی، حمل‌ونقل عمومی و مدیریت بحران رویکردهای مدیریتی و مشکلات قانونی حل شود.»
او همچنین در شرح اینکه مدیریت بحران یک علم است، افزود:«در حوزه آسیب‌های اجتماعی هیچ دستگاهی مسئولیت نمی‌پذیرد، درحالی‌که در این زمینه از آسیب گذشته و در آستانه بحران هستیم. مشکل حاشیه‌نشینی و بافت‌های فرسوده نیز از ابعاد محلی گذشته و به شکل تهدید ملی درآمده است.» این نماینده مجلس تأکید کرد:«آیا واقعا سازمان ملی بهرهوری در دو دهه گذشته توانسته یک جهت‌گیری ارائه کند که بین کشورهای آسیایی در اواخر فهرست بهرهوری نباشیم؟ بهرهوری ما روی کاغذ 25یا 30درصد اعلام می‌شود اما آیا این رقم قابل باور است؟»
اتلاف انرژی معادل روزانه 300هزار بشکه نفت
شهردار تهران در این همایش با اشاره به اینکه بهرهوری نیازمندی همه حوزه‌ها در کشور ماست، گفت:« ما به عقبه تاریخی خود افتخار می‌کنیم ولی تناسبی میان آن و زندگی امروز ما وجود ندارد.»
پیروز حناچی گفت:« از قدیم با مشکل کم آبی درگیر بودیم که ویژگی‌هایی مانند مدیریت اراضی را ایجاد کرد. یکی از آنها استفاده از قنات برای تامین آب است. قنات زارچ به طول 100کیلومتر از عجایب سرزمین ماست که از زیر شهر یزد عبور می‌کند. تا مدتی قبل این قنات تبدیل به مسیر جمع‌آوری فاضلاب شده بود. این یک نمونه از برخورد ما با میراث و منابع کشور است.» شهردار تهران با یادآوری ثبت قنات‌ها به‌عنوان آثار ملی در ژوئن 2019گفت: « مجموع طول قنات‌های ایران 21هزار کیلومتر و شامل بیش از 36هزار رشته است. در میان آنها قنات گناباد قدمتی حدود 2تا 3هزار سال دارد که نشانه کمبود آب در این منطقه است. زمانی که ما در شورای‌عالی شهرسازی بودیم، موردی ازسوی دولت ارجاع شد که در همین منطقه گناباد کارخانه ذوب‌آهن بسازند.» او بیان کرد: «با توجه به مصرف شدید آب در این صنعت جواب ما منفی بود اما متوجه شدیم در همین منطقه خشک 6مجوز دیگر داده شده است. ما با منابع خود اینطور برخورد می‌کنیم و نتیجه آن را خواهیم دید.»
شهردار تهران با ذکر مثالی گفت: «میزان اتلاف انرژی در بخش تجاری و خصوصی کشور معادل مصرف روزانه 300هزار بشکه نفت است که مدیریت شهری باید با اجرای مبحث 19آن را کاهش دهد.»
شهردار تهران گفت: اگر یک سوزن به دولت می‌زنیم باید یک جوالدوز هم به خودمان بزنیم و شهرهایمان را بهینه مدیریت کنیم.
پیروز حناچی در پایان گفت: مزیت کشور جمعیت جوان و سیاست دولت فعالیت در عرصه دانش‌بنیان است که باید در همین مسیر حرکت کنیم.
سخنان شهردار تهران در همایش ملی بهرهوری
تجربیات خوبی در جهان در زمینه بهرهوری وجود دارد که یکی از آنها 3R در ژاپن(به مفهوم کاهش از مبدا، بازیافت و استفاده دوباره) است. وقتی هزینه امحای پسماند را از مشتری دریافت کنیم، در هدررفت منابع تأثیر می‌گذاریم.
یکی از مشکلات شهرداری‌ها نیروی انسانی است؛ در سال‌های 80شهرداری اهواز 8هزار نفر و تهران 24هزار نفر نیروی انسانی داشت. الان شهرداری اهواز 18و تهران 65هزار نفر نیروی انسانی دارد. باید پرسید آیا آنها خدمات ویژه‌تری ارائه می‌کنند. اگر ما با دولت درباره سهم مالیات و حق شوراها بحث داریم، باید عملکرد خود را هم نقد کنیم. مسئله نیروی انسانی مازاد، جدی است اما اینکه به چه نحوی در این شرایط اقتصادی عمل کنیم، هنوز به جمع‌بندی روشنی نرسیده‌ایم.
اگر ساختمان پلاسکو تا الان هم ساخته می‌شد به‌دلیل همکاری ما بود ولی هر ساختمانی باید پروانه بگیرد تا اگر حادثه‌ای رخ داد، کسی مسئولیت فنی آن را بپذیرد. قانون شهرداری را موظف کرده در قبال صدور پروانه، عوارض بگیرد؛ درباره پلاسکو هم بحث‌های شهرسازی حل شده است و مسئله مالی هم در حساب‌های بین شهرداری و بنیاد مستضعفان لحاظ می‌شود.
گود برج میلاد از گودهای پرخطر است و باید تعیین تکلیف شود. در شرایطی که به‌عنوان سرمایه‌گذاری در اختیار ناجا بود، امکان کار در آن وجود نداشت و به همین دلیل واگذار شد تا مسائل فنی آن حل شود.
موضوع آرامستان‌ها چند بعد دارد، یکی آرامستان‌هایی که داخل شهر هستند و یکی وضعیت محدود بهشت زهرا که باید برای آن مکان‌یابی صحیح انجام داد. این مکان‌یابی ارتباط مستقیم با حمل‌ونقل و شهرسازی دارد که در حال مطالعه است و هنوز از میان گزینه‌ها جایی انتخاب نشده است.
حرکت به سمت هدف ایده‌آل نیست
شهردار تهران همچنین در چهارمین همایش و نمایشگاه ساختمان پایدار، مصرف بهینه انرژی اعلام کرد
شهردار تهران در همین روز در «چهارمین همایش و نمایشگاه ساختمان پایدار، مصرف بهینه انرژی» با اشاره به گذشت 2دهه از تصویب قوانین مهندسی ساختمان و مقررات ملی ساختمان، گفت:«امروز اگر بپرسیم که در اجرای این قوانین موفق عمل کرده‌ایم یا نه، نمی‌توانیم پاسخ قطعی بدهیم. در بخش‌هایی موفق بودیم و در بخش‌هایی هم عقب ماندیم؛ اما به هر حال به سمت هدف حرکت کردیم، اگرچه ایده‌آل نیست.»پیروز حناچی اضافه کرد: «رده‌بندی شدت انرژی وضعیت خوبی ندارد. در بخش غیرمولد، مصرف انرژی ما زیاد و در بخش مولد کم است. درحالی‌که تولید ناخالص ملی ما هم زیاد نیست. در چین مصرف انرژی در یک دهه 14برابر افزایش داشت و شدت آن ثابت ماند، یعنی انرژی دریافتی در بخش مولد به‌کار گرفته شد و تولید ناخالص ملی را بیشتر کرد.» او با اشاره به قیمت سوخت گفت: «ارزان بودن حامل‌های انرژی باعث شده است که بازدارنده نباشند. در آلمان اگر کسی بخواهد خانه‌ای اجاره کند، به میزان مصرف انرژی آن هم توجه می‌کند که روی قیمت خانه تأثیرگذار است.»
حناچی یادآوری کرد: «در سال‌های 70نخستین کسی که این موضوع را مطرح کرد مهندس چیت‌چیان، وزیر نیروی وقت بود؛ نخستین گزارش‌های ممیزی انرژی تنظیم شدند و بعد از آن آمار اتلاف انرژی به‌دست آمد. آن موقع برچسب انرژی روی وسایل خانگی برای مشتریان شناخته نشده بود ولی اکنون روی خودروها هم این برچسب نصب می‌شود و قرار است برای واحد‌های مسکونی هم تنظیم شود.»
شهردار با اشاره به پدیده جزیره گرمایی گفت: یک دلیل بالارفتن دما در مرکز شهرها مصرف نادرست انرژی است. درحالی‌که اکنون در اروپا به ایجاد ساختمان‌های آزمایشی مولد انرژی هم رسیده‌اند. او در حاشیه این همایش در پاسخ به اینکه چرا مبحث 19عملیاتی نشده است، گفت:« این یک فرایند است که از مصالح تا نظارت ادامه دارد. در سال‌های 70پنجره‌های دوجداره و محصولات با ظرفیت حرارتی تولید نمی‌شد، اما اکنون شرکت‌های فراوانی در این زمینه داریم. شهرداری‌ها باید با حساسیت بیشتری برخورد کنند تا 33درصد اتلاف انرژی در بخش خانگی کاهش یابد.»
حناچی در بخش دیگری از سخنانش درباره قرارداد پیمانکارانی که وظیفه برف‌روبی را بر عهده داشتند، گفت: «پیمانکاران انتظار دارند با بالاترین قیمت قراردادها بسته شود. البته این قراردادها پیش از بارش برف تعیین شده بود.»
شهردار تهران همچنین گفت: «با افزایش قیمت بنزین استفاده از حمل‌ونقل عمومی 20درصد بیشتر شده است و در این زمینه مکاتباتی انجام دادیم تا ناوگان حمل‌ونقل عمومی را تقویت کنیم.»
جای خالی مدیریت یکپارچه شهری
تعدادی از شهرداران کلانشهرها مهم‌ترین مشکل شهرداری‌ها به‌خصوص در زمینه بهرهوری را فقدان مدیریت یکپارچه شهری اعلام کردند. این سخنان در پنل تخصصی کلانشهرهاست که در حاشیه نخستین همایش ملی بهرهوری در مدیریت شهری مطرح شد.
محمدکریم شفیعی، شهردار اراک
یکی از مهم‌ترین و ساده‌ترین روش‌های افزایش بهرهوری در مدیریت شهری استفاده از تجربیات کلانشهرهای بزرگ در اداره شهر است. شفاف‌سازی در مسائل شهری یک ضرورت است. شهرداری‌ها بیش از ۳۵۰ فعالیت انجام می‌دهند. در پایین‌ترین سطح اگر این نهاد را یک بنگاه اقتصادی درنظر بگیریم، باید رضایتمندی مشتری را در پی داشته باشد. تمام مدیران و امکانات و ساختمان‌ها و هر آنچه در اختیار مدیریت شهری است تلاش برای خدمت و جلب رضایتمندی مردم است. باید به سمت دولت الکترونیک و شهرهای هوشمند حرکت کنیم. امروزه در شهرهای هوشمند توجه زیادی به ارائه خدمات غیرحضوری می‌شود که همین امر سبب کاهش فساد خواهد شد. در شهر هوشمند تلاش می‌کنند شهرها زیست‌پذیر، شاد و باکیفیت‌تر شوند.
کمالی‌زاده، شهردار کرج
ایران در زمینه بهرهوری حتی از متوسط جهانی هم پایین‌تر است. مثلا متوسط پروژه‌های عمرانی ما ۶ برابر کمتر از هند است. دلیل این عقب بودن هم نبود ثبات اقتصادی، تورم و تغییرات مدیریتی و نبود مدیریت واحد یکپارچه شهری است.
جمال‌الدین عزیزی‌بندآبادی، شهردار یزد
شهرداری‌های ایران بسیار بهره‌ور عمل می‌کنند. این بهرهوری از نظر شاخصه‌ای جهانی نیست بلکه با توجه به محدودیت‌های حوزه مدیریت شهری است. باید اساس کار را درست کنیم و آن هم وجود مدیریت یکپارچه شهری است. شهرداری‌ها وظایفشان بسیار زیاد و نامتجانس است به‌طوری که هیچ سازمان و ارگانی با این تعداد وظایف نداریم.
معماری سنتی با بهرهوری عجین بود
مهدی جمالی‌نژاد، معاون وزیر کشور
مشکل اساسی کشور این است که گذشته و اصالت خود را فراموش کرده‌ایم و هر شهر، جامعه و مجموعه‌ای که گذشته و اصالت، میراث معنوی و ثروت‌های غنی گذشته‌اش را فراموش کند، در آینده نیز نمی‌تواند درست تصمیم بگیرد.3عنصر اصلی «نیروی انسانی»، «سرمایه» و «فناوری» به‌عنوان عناصر ایجاد‌کننده بهرهوری هستند. همچنین اصلاح فرآیند‌ها و روش‌های مدیریتی در امور شهر، آینده‌نگری و آینده‌پژوهی، کنترل کیفی محصولات و خدمات حوزه شهری، توجه به رضایتمندی شهروندان به‌عنوان محصول بهرهوری در مدیریت شهری، دانش‌محوری اقدامات، به‌کارگیری روش‌های ابتکاری و خلاقانه و استفاده از فناوری‌های نوین محورهای کلیدی مبحث بهرهوری هستند.هم‌اکنون بسیار شتاب‌زده عمل می‌کنیم و وقتی را به تفکر‌کردن اختصاص نمی‌دهیم. در شهرسازی، معماری ما از یک مکتب اصیل سرچشمه نمی‌گیرد و معماری ایرانی- اسلامی در آن مشاهده نمی‌شود درحالی‌که سیستم‌های شهری و معماری سنتی با بهرهوری عجین بود. در حوزه شهرسازی و اداره شهرها به بازاندیشی و بازخوانی و بعد از آن به بازآفرینی نیاز داریم و باید بازگشتی به گذشته و هویت خود داشته باشیم چرا‌که توجه به گذشته و ثروت‌های معنوی می‌تواند آینده و راه پیش رو را برای ما روشن کند.
کار مفید در ایران ۱۵ساعت در هفته است
مرتضی الویری، رئیس شورای‌عالی استان‌ها
شهرنشینی به‌عنوان حقیقت بارز رشد توسعه‌یافتگی جوامع، دارای نقش مهمی است. ایران در بهرهوری جزو 5کشور پایین است درحالی‌که بسیاری از کشورهای آسیای جنوب شرقی و اقیانوسیه رشد اقتصادی چشمگیری داشته‌اند که این امر نه فقط از طریق سرمایه‌گذاری بلکه با بهره‌ور‌کردن نیروی انسانی و تجهیزات و ماشین‌آلات صورت گرفت. در بهرهوری نیروی انسانی هم بسیار پایین هستیم. طبق گزارش مرکز آمار در بهمن۹۷ میزان کار مفید در ایران ۱۵ساعت در هفته است که این یعنی ۲.۵ساعت در روز. متخصصان و مدیران باید آرا و راهکارهای تخصصی خود برای بهبود بهرهوری در مدیریت شهری ارائه کنند. نقش مشارکت در ارتقای بهرهوری در مدیریت شهری هم مهم است که باید به آن عمل شود. منابع و امکانات را به‌دلیل بی‌توجهی به بهرهوری هدر می‌دهیم. به چه دلیل کشور ما 2.5برابر متوسط جهانی زباله تولید می‌کند؟ اصلاح روش جمع‌آوری زباله در تهران ضروری است. مناطقی داریم که روزی 3بار در آنها جمع‌آوری زباله صورت می‌گیرد. نحوه تفکیک زباله و امحای زباله هم نیاز به اصلاح دارد. می‌توانیم با به‌کارگیری روش‌های درست و آموزش هدفمند و مشارکت از منابع خدادادی به‌درستی استفاده کنیم.
ایران جزو 5کشور آخر در زمینه بهرهوری
حامد مظاهریان، معاون شهردار تهران
تازه‌ترین رتبه‌بندی کشورها در زمینه بهرهوری که توسط یک مؤسسه آسیایی انجام شد، نشان می‌دهد که ایران جزو 5 کشور آخر در زمینه بهرهوری قرار دارد. همین موضوع این انگیزه را می‌دهد که چگونه و در چه جهتی باید حرکت کنیم. افزایش بهرهوری یکی از بهترین راهکارها در شرایط محدودیت منابع مالی است که رشد اقتصادی را هم به همراه خواهد داشت. در 2 سالی که از عمر مدیریت شهری باقی مانده است تفاهم خوبی میان شهرداری و شورای شهر برای اینکه چگونه و در چه راهی حرکت کنیم وجود دارد؛ در جهتی که منافع مردم را پوشش دهد. اما در شرایطی که منابع مالی محدود است، باید بر فعالیت‌هایی تمرکز کنیم که به‌طور مستقیم با مردم در ارتباط است. مدیران شهری همیشه علاقه‌مند به اجرای پروژه‌های بزرگ در شهر بودند. باید این نگاه را تغییر دهیم و با مردم و برای مردم کار و پروژ‌ه‌هایی در مقیاس محله‌ای تعریف کنیم. مردم باید درباره پروژه‌ها نظر دهند، اینکه ما چکمه‌پوش وارد عمل شویم و بگوییم چه چیزی برای مردم خوب است، باید کنار گذاشته شود و با خواست و نظر مردم حرکت کنیم. ما مدیرانی هستیم که برای مردم تصمیم می‌گیریم، درحالی‌که باید به مردم برگردیم. یکی از شروط موفقیت در توسعه محلات مشارکت مردم در پروژه‌هاست. این مشارکت طرق مختلفی دارد؛ اینکه یک شهروند عوارض پسماند و نوسازی را به موقع پرداخت کند حدود ۳۰ درصد به شهرداری کمک می‌کند.
پیروز حناچی: مزیت کشور جمعیت جوان و فعالیت دانش‌بنیان است
مرتضی‌الویری: میزان کارمفید در ایران 15ساعت در هفته است
محمدرضا‌عارف: حاشیه‌نشینی به شکل تهدید ملی درآمده است
مهدی جمالی‌نژاد: سیستم‌های شهری و معماری سنتی با بهرهوری عجین بود
حامد‌مظاهریان: ایران جزو 5کشور آخر در زمینه بهرهوری است
جمال‌الدین‌عزیزی‌بندآبادی: اولویت در استقرار‌مدیریت‌یکپارچه‌شهری است