از «آلودگی هوا» گریزی هست؟

شینا انصاری‌ _ مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران

این روزها که به‌دلیل سرما و پدیده وارونگی دما با آلودگی هوا در تهران و شهرهای بزرگ کشور روبه‌رو هستیم، «سوخت» و «خودرو» به‌عنوان متهمان اصلی، بیشتر از همیشه مورد نقد و پرسش قرار می‌گیرند، متولیان هر یک از این دو، دیگری را واجد سهم بالاتری در تشدید آلودگی هوا می‌داند: متولی سوخت با تکیه بر کیفیت احتراق معتقد است که حتی با سوخت استاندارد یورو 5 نیز خودروهای تولیدی و در حال تردد، مولد آلودگی هوا خواهند بود و متولی صنعت نیز عدم ‌توزیع سوخت استاندارد و روند نامطلوب توزیع سوخت مناسب را عاملی تهدید‌کننده در عرضه خودروهای با کیفیت می‌داند.

به هر روی، فارغ از مناقشه مرغ و تخم مرغی این 2 مظنون اصلی آلودگی هوا، نقش هریک از آنها بر افت کیفیت هوا قابل کتمان نیست و سیاستگذاری‌ها در بهبود و ارتقای وضعیت هریک می‌تواند موجب کاهش روزهای ناسالم در شهرهای بزرگ کشور شود؛ با این حال توجه به این 2 عامل نباید مانع از تمرکز ما بر علت‌العلل آلودگی هوا در تهران و سایر کلانشهرها شود: «بارگذاری بیش از ظرفیت اکولوژیکی» مهم‌ترین دلیل تنگی نفس شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران است. در واقع پرسش اصلی این است که تهران و سایر کلانشهرهای کشور تا چه اندازه ظرفیت جمعیت‌پذیری، ساخت‌و‌ساز و ایجاد و گسترش شهرک‌های مسکونی، صنعتی، مراکز علمی ، دانشگاهی و مجتمع‌های خدماتی و تجاری را دارند؟! کافی‌است نگاهی به تهران بیندازیم: تهران از منظر جمعیتی بیست و پنجمین شهر دنیا اما از نظر مساحت در رتبه صد و بیستم جهانی قرار دارد. به‌عبارتی؛ هیچ توازنی میان جمعیت و مساحت این کلانشهر وجود ندارد. لازم به اشاره است از زمانی که قانون نظارت بر گسترش شهر تهران در دهه 50 شمسی به تصویب رسید، تمام تلاش‌ها این بوده که از رشد جمعیت تهران پرهیز شود، با این حال برخلاف قوانین و اسناد بالادستی،در فرایند اجرا چنین چیزی محقق نشده است.

برای مثال، به استناد مصوبات هیأت دولت، شرق و غرب تهران نباید گسترش کالبدی داشته باشد، اما متأسفانه بیشترین رشد حدود 20 سال گذشته در 2محور شرق و غرب پایتخت رخ داده است. همچنین در بارگذاری صنایع در تهران با وجود گذشت نیم‌قرن از مصوبه شعاع 120 کیلومتری، آنچه مشاهده می‌شود این است که به انحای مختلف سعی شده صنایع بسیاری با توجیهات مختلف در تهران و اطراف آن مستقر شوند. مصوبات موردی و تصمیمات مقطعی، همچون حذف شعاع ممنوعیت احداث صنعت در شهرک‌های صنعتی استان البرز، تصویب قریب به 7مورد شهرک صنعتی، 5منطقه ویژه اقتصادی با وجه غالب توسعه صنعتی و شکل‌گیری 46منطقه صنعتی خودرو و غیرمجاز در شعاع کمتر از 60کیلومتری تهران طی 2 دهه اخیر، مستثنی کردن استقرار صنایع ‌های‌تک و سایر مستمسک‌هایی که به صور گوناگون موجب بارگذاری بیشتر جمعیت و صنعت می‌شدند، موجب شد که هم اینک شهرستان‌های اطراف تهران هر یک جمعیتی به‌مراتب بیشتر از برخی استان‌های کشور را در خود جای دهند. این جمعیت روبه‌تزاید صرف‌نظر از مسائل مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، مشکلات عدیده زیست‌محیطی را برای تهران به ارمغان آورده است که «آلودگی هوا» تنها یکی از پیامدهای آن است!
مخلص کلام آنکه باید اذعان داشت که حتی درصورت ارتقای استانداردها در «سوخت و خودرو» راه تنفس تهران همچنان در فصول سرد سال بسته است؛ در عین حال، اگرچه سوخت و خودرو با روند بطئی فعلی در بهبود وضعیت خود، کماکان مظنونین مهم آلودگی هوا هستند، ولی بدون شک متهم اصلی آلودگی هوا، بارگذاری بیش از توان منابع زیستی در این ابر شهر است و تمام تلاش تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران باید معطوف به ممانعت از تشدید این روند باشد.