تاریخ شفاهی و کارکردهای آن

حسن انوشه ـ پژوهشگر تاریخ و ادبیات

شناخت رخدادهای مهم براساس دیدگاه‌ها و نقل قول‌ها تاریخ شفاهی نام دارد و از طریق آن بخش مهمی از تاریخ مکتوب پدید می‌آید یا مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
اما در افواه عامه و ادبیات مردم نیز بخش‌هایی از تاریخ شنیده می‌شود. به‌ویژه بسیاری از افراد سالخورده دیده‌ها و شنیده‌هایی دارند که بسیار مهم و در عین حال شنیدنی است.
گاهی جمع‌هایی را می‌بینیم که در آن، هم افراد سالخورده و هم جوانان حضور دارند. پیرمردها سر در گریبان خویشند و جوان‌ها سرگرم موبایل.
کسانی که قدر و قیمت تاریخ شفاهی و تأثیر آن بر فرهنگ مردم را می‌دانند با دیدن چنین مناظری اندوهگین می‌شوند؛ چرا که درست این است از چنین فرصت‌هایی برای بیان خاطرات قدیم که در آن بسیاری از حوادث و وقایع مستتر است، استفاده شود.
تغییرات سریع در زندگی مردم عصر ما موجب شده است زندگی در چند دهه قبل با زندگی در روزگار ما تفاوت‌های فراوانی داشته باشد.
افراد سن و سال‌دار خود شاهد زندگی‌های متفاوت گذشته بوده‌اند، از این رو صحبت‌های آنها در این مورد می‌تواند حاوی فرازهای مفیدی باشد.
چه خوب است در چنین مواردی از بزرگترها خواسته شود درباره گذشته و نحوه سلوک و رفتار مردم صحبت کنند. به آنها فرصت بازنمایی گذشته و مقایسه آن با اکنون داده شود و بدانیم که حتما در دل این گفته‌ها و شرح حال‌ها مطالب مهمی منتقل و ای بسا زوایای تاریکی از تاریخ روشن خواهد شد.
یکی، دو دهه پیش کسانی که به چشم خود جنگ‌جهانی و حضور متفقین را در ایران دیده  بودند، زیاد بودند و هر محققی می‌توانست به‌راحتی از دیده‌ها و شنیده‌های آنها  استفاده کند.
اکنون نیز کسانی که وقایعی مانند کودتای 28 مرداد، وقایع مربوط به انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی را دیده‌اند، بسیارند
شنیده‌های امروز ما از این افراد در دهه‌های بعد ارزش بیشتری می‌یابد. به‌علاوه ذهن ما را با تاریخ درگیر و به نگاه ما قدرت و ارزش بیشتری می‌بخشد.
این کار علاوه بر فراگیر شدن علاقه به تاریخ در بین مردم به‌ویژه جوانان، نزدیکی نسل‌ها و از بین رفتن شکاف نسل‌ها را هم در پی خواهد داشت.  حیف است که باوجود بزرگترها و در حضور آنها، از صحبت و تجربیات آنها غافل شویم و مشغول بازی‌های رایانه‌ای موبایل شویم!