3 مترسرانه آموزش در مدارس تهران

فهیمه طباطبایی ـ‌ خبرنگار

بعد از گزارشی که سی‌ویکم شهریور‌ماه از وضعیت بد مدارس سیل‌زده لرستان در آستانه سال تحصیلی جدید با عنوان « مدارس به گل نشسته» در روزنامه همشهری منتشر کردیم، 2 گروه واکنش نشان دادند؛ اول مخاطبان همشهری که برای کمک به دانش‌آموزان آن روستاها تماس گرفتند و هنوز هم پیگیر حل مسئله هستند و دوم تعدادی از مدیران سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس و در رأس آن مهرالله‌رخشانی‌مهر، رئیس این سازمان که این گزارش را سیاه‌نمایی علیه خود دانستند. رخشانی‌مهر معتقد بود که ساخت مدارس در آن مناطق با جدیت دنبال می‌شود و مشکلی نیست. بحث و جدل بر سر مستندات گزارش آنقدر بین‌مان بالا گرفت که در نهایت قرار بر یک گفت‌وگوی حضوری با رخشانی‌مهر، معاون وزیر آموزش و پرورش در ساختمان سازمان نوسازی مدارس کل کشور شد؛ گفت‌وگویی که در آن رخشانی‌مهر اول از کوره دررفت و با خشم و عصبانیت از گزارشی که باعث دردسر برای او شده، صحبت کرد. بعد چندبار برای گرفتن آمار و اطلاعات جدید با مدیرانش در لرستان، خوزستان و گلستان تماس گرفت، 4،3 باری بودجه عمرانی هر استان را درآورد و به آن استناد کرد و درست زمانی که باد پاییزی افتاد به جان بر‌گ‌های بزرگ درخت چنار پشت پنجره دفترش و با صدای اذان مغرب همنوا شد، حرف‌هایش را با وضعیت بد مدارس تهران تمام کرد. او در نهایت پذیرفت که مدارس روستاهای سیل‌زده پلدختر و معمولان ساخته نشده است.








آقای رخشانی‌مهر، سیل فروردین امسال، آسیب‌های فراوانی را به ساختمان و تجهیزات مدارس 3 استان گلستان، لرستان و خوزستان وارد کرد. مدارس آسیب‌دیده و تخریب‌شده در سیل تقریبا تعطیل شدند و بعد از آن 5‌ماه آموزش و پرورش فرصت داشت که تخریب و بازسازی ساختمان‌ها را از سر بگیرد. اما مشاهدات ما در روستاهای استان لرستان نشان داد که حتی برای ساخت مدرسه جدید جانمایی هم نشده چه برسد به شروع ساخت‌وساز و... .توضیح دهید در سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور دقیقا برای مدارس سیل‌زده چه کرده‌اید؟
به محض اینکه سیل در برخی شهرهای استان گلستان آغاز شد، چند موضوع را در دستور کار قرار دادیم؛ یکی راه‌اندازی مجدد مدارس در کوتاه‌ترین زمان بعد از سیل بود. من و برخی همکارانم در همان تعطیلات به مناطق سیل‌زده گلستان رفتیم و از گمیشان، آق‌قلا و گنبد دیدار کردیم. مدارس به‌خصوص در آق‌قلا دچار آبگرفتگی شدید شده بودند. تصمیم اولیه بر آن شد که تعدادی کانکس و لوازم آموزشی مثل میز و نیمکت را برای بازگشایی دوباره مدارس تامین کنیم؛ بنابراین بخشی از کانکس‌های غیرقابل استفاده‌مان را از سر پل‌ذهاب و خراسان رضوی به مناطق سیل‌زده رساندیم که نخستین روز بعد از سیل همه آنها نصب شد و میز و صندلی‌ها هم آماده بود. بعدا در استان لرستان هم این کار را تکرار کردیم. البته شرایط مدارس در لرستان خیلی بدتر بود چون تا سقف در گل‌ولای فرورفته بودند. آنجا هم 70 کانکس بردیم و هزار و 500میز و نیمکت هم به آن اضافه کردیم. همان زمان 10 خیر مدرسه‌ساز همراه ما به لرستان آمدند تا خودشان وضعیت را از نزدیک ببینند. این موضوع را در مناطق سیل‌زده خوزستان هم پیگیری کردیم و این شد گام اول یا همان برنامه کوتاه‌مدت.
 بعد از گام اول چه برنامه‌ای را  برای تخریب مدارس ویران شده و بازسازی مدارس آسیب‌دیده پیاده کردید؟
گام دوم آمادگی مدارس سیل‌زده برای مهر‌ماه امسال بود. اهمیت موضوع آنقدر بالا بود که مقام معظم رهبری در دیداری که اردیبهشت‌ماه با فرهنگیان داشتند، تأکید کردند که مدارس سیل‌زده را بسازید و از خیرین هم کمک بگیرید. ما خیلی سریع 3 تا 20میلیارد تومان از محل تخریب و بازسازی مازاد بر سهم این 3 استان به شکل نقد به آنها پرداخت کردیم و بعد هم 3 تا 5میلیارد تومان  از محل استاندارد‌سازی سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی به حسابشان واریز شد.
سپس در اردیبهشت‌ماه، گردهمایی خیرین مدرسه‌ساز را داشتیم که آنجا 210میلیارد تومان برای بازسازی مدارس هر 3 استان جمع‌آوری شد که فقط 86میلیارد آن سهم لرستان بود و خیرین تعهد کردند که آن را خیلی زود بپردازند.
در قدم بعدی تخریب مدارس قبلی و احداث و ساخت مدارس جدید را آغاز کردیم. به‌طور مثال در مناطق سیل‌زده گلستان 24مدرسه را باید تخریب می‌کردیم و جای آن مدرسه تازه می‌ساختیم. من از مدیران استانی خواستم که به جای ساختن مدارس کوچک در روستاها به سمت ساخت مجتمع آموزشی بروند که در بعضی جاها که ابعاد زمین اجازه داد مانند آق‌قلا این کار را انجام دادیم.
 کارشناسان آموزشی می‌گویند که ساخت مجتمع‌های آموزشی پیشنهاد خوبی برای همه نقاط کشور نیست؛ چون پراکندگی مناطق روستایی بالاست و تمرکزگرایی باعث می‌شود بسیاری از کودکان به‌ویژه دختران در روستاهای دوردست از تحصیل باز بمانند.
این مجتمع‌های آموزشی برخی مشاعات مانند سالن ورزشی، استخر، کتابخانه و... دارند که هر 3 مقطع تحصیلی می‌توانند از آن استفاده کنند. درست است در روستاها به مشکل برمی‌خوریم، ولی به هر حال توصیه و تأکید «برنامه فضا و تجهیزات آموزشی» این است که مدارس کوچک نسازیم و مجتمع آموزشی را جایگزین آن کنیم. در روستاها هم بنا داریم که با محوریت یک روستا مدرسه بسازیم؛ یعنی به جای ساخت مدارس کوچک در روستاها، یک روستا را مرکز بگیریم و دانش‌آموزان از روستاهای دیگر برای تحصیل به آنجا مراجعه کنند.
 خب برگردیم به موضوع اصلی گفت‌وگو. تا اینجا گفتید که فقط برنامه‌ریزی و تامین اعتبار کردید. دولت و خیرین پول را اختصاص دادند و چشم‌انداز و شیوه بازسازی هم در اردیبهشت‌ماه مشخص شد. بعد از آن ساخت مدارس را از چه زمانی شروع کردید؟
در استان گلستان خیلی زود ساخت‌وساز را شروع کردیم؛ البته چون نوع خاک گلستان بعد از سیل عوض شده بود کمی از برنامه نسبت به مدارس خوزستان عقب‌تر ماندیم. به عبارت دیگر در گلستان آزمایش خاک گرفتیم و بعد شمع‌کوبی را آغاز کردیم که همین موضوع سرعت کار را کم می‌کند؛ بنابراین برای ابتدای سال تحصیلی جدید ما هیچ مدرسه تحویلی در استان گلستان به جای مدارس تخریبی جدید نداشتیم. البته آموزش و پرورش با دوشیفته کردن مدرسه یا نصب کانکس و روش‌های دیگر کمبودها را برای بازگشایی مدارس جبران کرد. الان 17ساختمان مدارس ما در مرحله اجرای اسکلت هستند و کار رو به جلوست.
در خوزستان هم خیلی از مدارس روستایی که زیر آب رفتند و نیاز به تعمیر داشتند، بازسازی‌شان انجام شد و پرونده‌شان را بستیم. نوسازی مدارس تخریبی‌ آنجا هم در حال اجراست و به‌نظر می‌رسد که تا پایان مهر مدارس یک تا سه کلاسه و تا پایان آبان مدارس شش کلاسه به بالا افتتاح شود. من فکر می‌کنم تا نیمسال اول تحصیلی هیچ مشکلی برای مدارس خوزستان نخواهیم داشت.
می‌رسیم به استان لرستان. من خودم وقتی به لرستان رفتم احساس خوبی نداشتم و نخستین کاری که کردم مدیر نوسازی مدارس لرستان را عوض کردم و آقای حیدری، مدیر نوسازی ایلام را به جای آقای چگینی منصوب کردم. الان حیدری می‌گوید که کار مدارس تعمیری را به پایان رسانده و فقط مدارس تخریبی مانده‌اند.
 گزارش میدانی روزنامه همشهری از مدارس روستایی مناطق سیل‌زده لرستان هم که همین موضوع را حکایت می‌کرد. نوشتیم که در آستانه سال تحصیلی مدارس تخریبی روی زمین مانده‌اند و تکلیف ساخت مدارس جدید مشخص نیست.
به هر حال ما می‌توانستیم گل و لای این مدارس را تخلیه و برای سال جدید به یک تعمیر معمولی اکتفا کنیم اما مدیرکل ما می‌گوید این ساختمان‌ها باید جمع شود و نمی‌خواهیم دوباره پول خرج آنها کنیم.
 وقتی مدرسه در بستر رودخانه بوده و امکان آبگرفتگی دوباره هست، چطور می‌گویید می‌توانستیم به تعمیر ساده اکتفا کنیم؟
مدرسه که خراب نشده بود، دچار آبگرفتگی شده بود. شما می‌گویید که ساختمان مدارس را سیل برد؛ درحالی‌که اینطور نیست. مدرسه فقط دچار آبگرفتگی شده بود. در روستاهایی که منازل مسکونی در آب غلت می‌خوردند و 3 تا پشتک بارو می‌زدند، مدرسه ما سالم ماند چون فونداسیون و اسکلت مدرسه محکم و استوار بود. حالا سیل خرابی به بار آورد و مدارس پر از گل و لای شد و در و دیوار را نابود کرد، مسئله دیگری است.
 اتفاقا در بازدید از روستاهای سیل‌زده این سؤال برایم پیش آمد که چرا سازمان نوسازی مدارس با وجود این همه کارشناس فنی که بر مسائل زیست‌محیطی و خطر سیلاب‌ها اشراف دارند، باز هم ‌در حریم رودخانه مدرسه ساخته؛ مثلا مدرسه در روستای بابا زید در نزدیکی پلدختر 8سال پیش ساخته شده است.
ما نساختیم، قبل از ما ساخته‌اند.
 پس قبول دارید که جانمایی مدرسه اشتباه بوده و در حریم رودخانه ساخته شده و خطر‌آفرین است؟
به هر حال می‌شد مدرسه را تعمیر و برای مهر استفاده کرد.
 از این موضوع بحث‌برانگیز بگذریم. چرا ساخت مدارس جدید در مناطق سیل‌زده لرستان حتی یک مورد هم در روستاهای پلدختر و معمولان شروع نشده است؟
من حرف شما را قبول ندارم. ما آنجا کانکس دادیم و مدارس را آماده کردیم.
اما کانکس که برای گام اول بود. ساخت مدرسه چه شد؟
(در این بخش از مصاحبه آقای رخشانی‌مهر با مدیرکل نوسازی مدارس لرستان تماس گرفت) ما در لرستان چند مشکل داریم؛ اول همین جا‌به‌جایی روستاهای سیل‌زده است. بسیاری از آنها دیر جابه‌جا شدند و در محل جدید هم هنوز زمینی به اداره کل نوسازی مدارس برای ساخت مدرسه اختصاص نداده‌اند. همین الان مدیرکل ما در لرستان می‌گوید که بنیاد مسکن و شهرسازی زمین 10مدرسه را مشخص نکرده است.
 چه مشکلی هست که بنیاد مسکن زمین نمی‌دهد؟
امروز و فردا می‌کنند؛ حجم کار خودشان برای ساخت‌وساز خانه‌های روستایی بالا و سرشان شلوغ است یا ممکن است به اداره کل ما زمین داده باشند و آنها به دلایلی مانند آزمایش خاک و نتیجه منفی آن، شکل نامناسب زمین برای ساخت و جانمایی نامناسب، ساخت مدرسه جدید را قبول نکرده باشند؛ مثلا در منطقه‌ای زمین مدرسه را در جای شیب‌دار داده‌اند که هزینه خاکبرداری آن بالاست و مسائلی از این دست. در کل ما برای نوسازی مدارس لرستان مشکلات اجرایی زیاد داریم که مهم‌ترین آن همین بحث زمین است که گفتم وگرنه در جاهایی که باید در زمین قبلی خودمان، مدرسه می‌ساختیم، عملیات اجرایی شروع شده است.
 در کدام مناطق سیل‌زده هنوز مدرسه‌سازی‌‌ به بهانه نبود زمین شروع نشده است؟
مدیرکل نوسازی مدارس‌مان در لرستان می‌گوید که در روستای بابازید، خود شهر معمولان، در پلدختر، کونانی و نزدیک سد سیمره زمین کم داریم؛ مثلا در معمولان زمین دادند که نیاز به خاکبرداری دارد که هزینه‌اش 250میلیون می‌شود. زمین را اختصاص بدهند سریع کار را شروع می‌کنیم.
اگر بنیاد مسکن تا یک سال آینده تکلیف زمین‌ها را مشخص نکند، چه خواهید کرد؟
ناچاریم از کانکس استفاده کنیم و اگر کم باشد باز هم تحویل می‌دهیم. البته ما هم مثل مردم عادی باید دنبال زمین برویم و با فشار و پیگیری کار را دنبال کنیم. گرچه 2ماه قبل هم مکاتبات لازم را با بنیاد مسکن و استانداری لرستان داشتیم که سریع‌تر زمین بدهید و اگر ندهید ما هیچ کاری برای مدارس نمی‌توانیم انجام دهیم. حتی در سفری که تابستان امسال با آقای حسینی، سرپرست سابق وزارت آموزش و پرورش به لرستان داشتیم با استاندار سر این ماجرا رایزنی کردیم. ما مطالبه‌گریم چون اگر زمین ندهند، خیر مدرسه‌ساز منصرف می‌شود و دانش‌آموز هم تحصیلش به مخاطره می‌افتد.
 بخش بعدی پرسش من درباره وضعیت ساختمان مدارس شهر تهران است. در اواسط دهه 80 از یک طرف دولت بودجه 3هزار میلیاردی را به مقاوم‌سازی‌ مدارس اختصاص داد و از سوی دیگر کمک‌های بزرگ و چشمگیری از خیرین مدرسه‌ساز جذب شد که همگی در شهرها و روستاها به غیراز تهران هزینه شد و در دوره‌های بعد هم این روال ادامه پیدا کرد. این برنامه‌ریزی موجب غفلت از بناهای مدارس تهران شد تا اینکه حالا در اواخر دهه 90 با حجم انبوهی از ساختمان‌های فرسوده آموزشی در پایتخت روبه‌رو هستیم که وضع اسفناکی دارند. چرا اراده‌ای برای نوسازی مدارس تهران وجود ندارد و مشکل کجاست؟
تحلیل شما درست است و این اتفاق افتاد. همین الان هم وقتی ما به شهرها و مناطق روستایی می‌رویم، دائم می‌گویند که خوش به حال فرزندان شما که در مدارس خیلی خوب تهران درس می‌خوانند که ما دائم باید جواب بدهیم اتفاقا مدارس شهرهای دیگر جدیدتر و با امکانات بیشتری ساخته شده‌اند. در کل یک برداشت نادرست و غیرواقعی از وضعیت مدارس تهران در کل کشور وجود دارد که باید اصلاح شود.
واقعیت این است که سرانه فضای آموزشی هر دانش‌آموز در مدارس تهران خیلی پایین است و در کل کشور از آخر چهارم است؛ یعنی 3 متر و چند سانتی‌متر مربع به ازای هر دانش‌آموز. همچنین تهران بیشترین مدارس تخریبی را دارد و از نظر آماری مدارس تهران در کنار سیستان و بلوچستان و البرز زیر خط میانگین استاندارد فضای آموزشی قرار دارد.
مشکل اینجاست که اعتبارات نوسازی مدارس متنوع است؛ یعنی یک بخش ملی و یک بخش استانی داریم و متأسفانه مسئولان استانی تهران نسبت به بودجه نوسازی مدارس کاملا بی‌توجهند. فرماندار، استاندار، شهردار، مسئول استانی برنامه و بودجه، دائم در رسانه‌ها و جلسات از وضعیت بد ساختمان مدارس تهران ابراز نگرانی می‌کنند اما در عمل اقدام خاصی از سوی آنها صورت نمی‌گیرد. اما از نظر اعتبارات ملی هزار و 780میلیارد تومان در اختیار سازمان نوسازی مدارس گذاشتند که بین استان‌های مختلف توزیع شده که سهم تهران 173میلیارد تومان است. برای شهرستان‌های تهران هم 28میلیارد تومان اختصاص دادیم که هزینه ساخت فقط 3مدرسه می‌شود.
 مشکل بعدی در تهران و شهرهای اطرافش، انبوه‌سازی‌ است. مسکن‌های مهر در اطراف تهران و بسیاری از پروژه‌های دیگر مانند برج‌های کنار دریاچه چیتگر در منطقه 22فاقد مدرسه هستند. چرا طبق قانون شوراها با آنها برخورد نمی‌کنید؟
براساس ماده 18قانون شوراها، انبوه‌سازان و شهرک‌سازان باید به ازای 200واحد مسکونی یک مدرسه در همان محل بسازند، ولی چون بند التزامی آن در دهه 80از سوی مجلس برداشته شد، این افراد به قانون عمل نمی‌کنند. این بند را برداشتند تا قیمت تمام‌شده مسکن را کاهش دهند و این فاجعه به بار آمد که در این مناطق با مشکل نبود مدرسه مواجهیم. بحث بعدی عوارض 3تا 5درصدی است که شهرداری باید از محل درآمدهای خود برای نوسازی مدارس بپردازد. آنها پول را به‌حساب اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران می‌ریزند و آنها چون مشکلات مالی متعددی در بخش‌های دیگر آموزش و پرورش دارند، این پول را برای نوسازی مدارس تهران هزینه نمی‌کنند. این موضوع را بگذارید در کنار برخی از مناطق که کمبود زمین هم داریم. مشکل مدارس تهران جدی است و یک اراده همگانی از سوی همه مسئولان تهران را می‌طلبد.



یک برداشت نادرست و غیرواقعی درباره لوکس بودن مدارس تهران وجود دارد که اشتباه است. هم‌اکنون سرانه فضای آموزشی هر نفر در مدارس 3 مترمربع است و این شهر بیشترین میزان مدارس تخریبی را در کل کشور دارد



بنیاد مسکن و شهرسازی لرستان تکلیف زمین‌های جدیدی که باید در آن مدرسه بسازیم را مشخص نکرده است. اگر بنیاد باز هم در مناطق سیل‌زده به ما زمین ندهد مجبور می‌شویم کلاس درس را به کانکس‌ها منتقل کنیم