پادگان سبز

محدثه قیدی:

سال‌‌ها پیش پادگان‌ها و مراکز نظامی در خارج از محدوده شهرها احداث شدند اما گسترش بی‌رویه شهرها باعث شد که به‌مرور، در حریم شهرها قرار گیرند و ناخواسته سر از داخل بافت شهری درآورند؛ به طوری که هم‌اکنون اگر به نقشه پایتخت ایران نگاه کنید، حدود ۱۵درصد از مساحت ۷۳۰کیلومتر مربعی شهر تهران را پادگان‌ها و مراکز نظامی تشکیل داده‌اند. محمد سالاری ـ رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران ـ می‌گوید: «وضعیت شهرنشینی در سال‌های گذشته به ‌نحوی پیش رفته که ما شاهد جمعیت‌پذیری قابل توجه و گسترده در محدوده شهرهای بزرگ هستیم. قسمت عمده این جمعیت‌پذیری، نتیجه بارگذاری‌‌های مغایر با قوانین و مقررات شهرسازی و معماری و طرح‌های جامع و تفصیلی‌است؛ امری که باعث شده سرانه‌های خدماتی در محلات و مناطق کلانشهر تهران به‌شدت کاهش پیدا کند و مطالبات مردم که ناشی از کمبود انواع سرانه‌های خدماتی‌است، به یکی از نگرانی‌های جدی شهرداری‌ها و دولت‌ها در دوره‌های مختلف تبدیل شود».

گفته‌های محمد سالاری مبتنی بر همان نیازهایی‌است که در سال88 باعث شد مجلس شورای اسلامی، قانونی را به تصویب برساند که بر اساس ماده یک آن، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح مکلف است با درخواست ستاد کل نیروهای مسلح، دولت یا شهرداری‌‌ها (از طریق وزارت کشور) و در صورت موافقت فرماندهی کل قوا، نسبت به فروش (از طریق مزایده یا توافق) و انتقال پادگان‌‌ها و سایر اماکن تحت تملک، با توافق دستگاه‌‌های اجرایی اقدام کند. بر اساس این قانون که به تأیید شورای نگهبان هم رسیده وزارت دفاع می‌‌تواند در صورت موافقت فرمانده کل قوا نسبت به فروش و جابه‌جایی عرصه پادگان‌‌هایی که در محدوده شهرها هستند به خارج شهر، اقدام کند. این قانون می‌توانست پشتوانه محکمی برای پیگیری برنامه خروج پادگان‌ها و تأمین منافع شهر و شهروندان باشد اما از زمان تصویب آن تا امروز، چنین اتفاقی به شکل قابل لمس برای شهروندان تهران رخ نداده است. سالاری درباره دلیل اتخاذ چنین رویکردی در شهرداری توضیح می‌دهد: «با درنظرگرفتن اینکه اوضاع اقتصادی شهرداری‌ها در شرایط فعلی بسیار نابسامان است و امکان خرید این عرصه‌ها وجود ندارد، شاهد انجام یک‌سری توافقات با رویکرد درآمد‌زایی هستیم».

این عضو باسابقه شورای شهر تهران به توافقات صورت‌گرفته میان مسئولان نظامی پادگان 06 و شهرداری اشاره می‌کند؛«اگر قرار باشد که برنامه واگذاری عرصه پادگان‌های شهر تهران، به سمت توافق برای بارگذاری و ساخت‌وسازهای بزرگ‌مقیاس تجاری و اداری برود، همان بهتر که اصلا پادگان باقی بمانند چون نص قانون مصوب سال88 مجلس شورای اسلامی این است که پادگان‌هایی که فعالیت‌شان با زندگی شهرنشینی منافات دارد و برای شهر چالش ایجاد می‌کند از شهر خارج شوند و از آن طرف عرصه‌‌های باقیمانده از این جابه‌جایی در اختیار شهر قرار گیرد و صرف افزایش سرانه‌های خدماتی شود؛ در حالی که توافق صورت‌گرفته میان مدیریت شهری و نیروهای مسلح در مورد پادگان 06 رویکرد درآمد‌زایی و بارگذاری دارد و برای شهر خطرناک است؛ چراکه می‌تواند منجر به تشدید گره‌های ترافیکی و به‌هم‌خوردن نظم و انضباط شهر شود.»

سالاری می‌گوید: برای رفع چنین مشکلی لازم است که در قانون مصوب سال88 مجلس شورای اسلامی بازنگری جدی انجام شود. او معتقد است: «اگر بازنگری‌ای صورت نگیرد، به ‌نظر می‌رسد باقی‌ماندن پادگان‌ها در شهر بهتر از جابه‌جایی آنها باشد. ما اعضای شورای شهر به‌عنوان نهاد نظارتی در مورد توافقات صورت‌گرفته نسبت به بارگذاری در پادگان06 در جلسه اخیر شورای‌عالی معماری و شهرسازی، اعتراض جدی کردیم و گفتیم مساحت یک میلیون و 600هزار مترمربعی پادگان06 اگر به موجب توافق صورت‌گرفته تبدیل به مراکز تجاری، اداری و خدماتی شود، باعث اختلال در جریان زندگی مردم شمال شرق تهران خواهد شد». سالاری تاکید می‌کند که عرصه پادگان‌ها متعلق به حاکمیت است و اگر حاکمیت بخواهد با رویکرد درآمد‌زایی دست به توافقاتی شبیه آنچه درباره پادگان06 صورت گرفته بزند، هرگز به مصلحت شهر و کشور نیست؛ بنابراین حاکمیت هم برای اداره بهتر شهر باید به نفع و مصلحت شهر، از منافع خود چشم‌پوشی کند. حال باید دید که در تضاد منافع میان شهر و حاکمیت و در مواجهه با کمبود انواع سرانه‌‌های ورزشی، تفریحی و فضای سبز شهری، حرف چه کسی بر کرسی می‌نشیند؛ مردم یا مسئولان؟

سابقه تاریخی تغییر کاربری پادگان‌ها

شاید بتوان دستور 7سال پیش (سال1389) مقام‌معظم رهبری را به ‌منظور تغییر کاربری پادگان 300هکتاری قلعه‌مرغی و تبدیل بخشی از آن به بوستان ولایت، بی‌سابقه‌‌ترین اقدام در جهت کارآمد‌سازی‌ فضاهای شهری نام نهاد. پیش از صدور این دستور، چنین رویکردی در هیچ‌کدام از شهرهای ایران مشاهده نشده بود. طرح تبدیل این پادگان به فضای سبز، ساخت پیست دوچرخه‌سواری، مسیر سلامت، تعبیه وسایل ورزشی و تفریحی و... نیز می‌تواند در جای خود موفق‌‌ترین تجربه تغییر کاربری با هدف ارتقای سرانه‌های خدماتی و بهبود کیفیت زندگی در‌ یکی از محروم‌‌ترین و جنوبی‌‌‌ترین مناطق شهر تهران به ‌شمار آید.

4سال پس از آن (اسفند‌ماه سال1393)، دستور مشابهی از سوی مقام‌ معظم رهبری ـ این بار درباره 1400هکتار از اراضی جنگل‌کاری‌شده در شمال شرق تهران ـ صادر شد. سال‌‌ها بود که بین ارتش و وزارت اطلاعات بر سر مالکیت این اراضی، اختلاف نظر وجود داشت اما سرانجام دستور رهبر فرزانه انقلاب هم این دعوای دیرینه را پایان داد و هم باعث شد همزمان با روز درخت‌کاری، صدها هکتار از اراضی ارزشمند جنگل‌کاری‌شده در شمال ‌شرق تهران تبدیل به بزرگ‌ترین بوستان جنگلی شهر تهران شود و در اختیار مردم قرار گیرد. با این همه در مجموع، روند تغییر کاربری پادگان‌ها یا اراضی‌ای که در اختیار نهادهای نظامی و امنیتی‌است ـ به‌رغم وجود پشتوانه‌‌های قانونی ـ به کندی پیش رفته و در واقع طی سال‌های گذشته، نمونه‌های معدودی از همکاری‌های نهادهای نظامی با مدیریت شهری به ثبت رسیده است. مثلا توافق ارتش با شهرداری در زمینه تخصیص بخشی از فضای پادگان جی به احداث ادامه بزرگراه یادگار امام‌(ره) ازجمله این توافقات است که بر اساس آن، قرار شده فضای این پادگان به محدوده شهری منطقه9 بازگردانده شود. بحث بر سر تغییر کاربری پایگاه‌ یکم شکاری نیروی هوایی در مهرآباد نیز هست. تبدیل 190هکتار از زمین‌های این پایگاه به فضای سبز، می‌تواند نجات‌بخش منطقه9 تهران باشد؛ منطقه‌ای که به‌عنوان یکی از محروم‌‌ترین مناطق پایتخت کشور از لحاظ برخورداری از سرانه‌های فضای سبز شهری شناخته می‌شود. البته بحث آزادسازی ۴۰هکتار زمین دیگر در پادگان شهید لشکری و تبدیل آن به فضای سبز هم در میان است. با این وصف به نظر می‌رسد که در مجموع، شرایط و کیفیت زندگی در مناطق 9 و 10تهران می‌تواند دستخوش تغییر و تحولات اساسی در برخورداری از سرانه‌‌های فضای سبز شود که سال‌هاست از این نظر کمبودهای اساسی داشته‌اند.

اختصاص گستره وسیعی از شهر تهران به پادگان‌ها و پایگاه‌‌های نظامی، می‌تواند فرصت مناسبی برای ایجاد فضاهای باز در شهری باشد که هم از تراکم جمعیت در عذاب است و هم اغلب زمین‌‌های خالی آن در پروژه‌های ساختمان‌سازی‌ خرج شده‌اند. علاوه بر این مشکلات، پایتخت ایران روی 4گسل فعال زلزله قرار دارد و آزاد‌سازی این‌ اراضی می‌تواند فرصتی استثنایی برای تغییر شکل شهر به شمار‌ آید تا در زمان وقوع بحران‌‌هایی نظیر زلزله، نیاز مردم به اسکان موقت،  تأمین شود.

 واکنش نظامی به تغییر کاربری پادگان‌ها

یک سال پیش بود که امیر سرتیپ دوم مسعود باقری، معاون مهندسی نیروی زمینی ارتش درباره تغییر کاربری پادگان ها توضیح داد:« ‌سال پیش بحث جابه‌جایی پادگان‌ها و اراضی نیروهای مسلح از مناطق شهری به خارج از شهرها مطرح شد تا این اراضی از کاربری نظامی به کاربری شهری تبدیل شود. براساس قانون، اجرای این دستور بر عهده وزارت دفاع بود و ارتش نیز بارها به دولت اعلام کرد در خارج از شهرها نیازمند پادگان است، وزارت دفاع به وظیفه خود عمل نکرد و ارتش جمهوری اسلامی ایران خود به صورت مستقیم در این زمینه اقدام کرد. اعتبارات دولتی در این راستا محقق نشده است با این حال در ٢٦ مرکز استان و شهرستان بزرگ که پادگان آنها داخل شهرها هستند به دنبال جابه‌جایی پادگان‌ها هستیم.»

سالاری: مسئولان برای اداره بهتر شهر باید به نفع و مصلحت شهر، از منافع خود چشم‌پوشی کنند. حال باید دید که در تضاد منافع میان شهر و حاکمیت و در مواجهه با کمبود انواع سرانه‌‌های ورزشی، تفریحی و فضای سبز شهری، حرف چه کسی بر کرسی می‌نشیند؛ مردم یا حاکمیت؟