منابع آبی استان گرفتار چاه‌های غیرمجاز

خدیجه ستارزاده | البرز- خبرنگار


خشکسالی‌ و مشکلات مربوط به کمبود آب در سال‌های اخیر یک پدیده عمومی در کل کشور شده و با توجه به این‌که کشاورزی پرمصرف‌ترین بخش است، تغییراتی در روش‌های تولید و پرورش این بخش و همچنین نظارت بیشتر در خصوص چاه‌های غیرمجاز به عنوان راهکار ارائه شده و به اجرا درآمده است. در البرز نیز مانند دیگر استان‌های کشور حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از آنها در زمین‌های کشاورزی یکی از آسیب‌های جدی بوده که مورد توجه مسئولان و جمع‌آوری و ساماندهی این بخش در دستور کار متولیان قرار گرفته است. 
البته حفر چاه‌های غیرمجاز فقط در بخش کشاورزی نیست و در برخی باغ‌ویلاها برای تامین آب مصرفی و پر کردن استخرهای شخصی نیز این کار غیرمجاز انجام می‌شود که البته میزان برداشت از این چاه‌ها به اندازه مصرف کشاورزی نیست، اما با توجه به این‌که در هر صورت با برداشت غیرمجاز و غیراصولی از آب‌های زیرزمینی با افت سطح آب‌های زیرزمینی باعث آسیب به منابع زیرزمینی هستند، مسدود و یا تبدیل به مجاز کردن آنها توسط شرکت آب منطقه‌ای انجام می‌شود. 


غفلت از منابع زیرزمینی 

یک کارشناس منابع آب با اشاره به نیاز و وابستگی کشور به منابع آب زیرزمینی می‌گوید: اکنون بیش از ۵۰ درصد نیاز‌های آبی کشور به منابع آب زیرزمینی وابسته است.
«بهنام نوروزیان» می‌افزاید: جدای از کلان‌شهرها که نیازهای شرب آنها بیشتر از آب‌های سطحی تأمین می‌شود، بسیاری از شهرها و به‌ویژه روستاهای کشور به آب‌های زیرزمینی وابسته هستند که نیاز آب شرب را تأمین می‌کند، بنابراین منابع زیرزمینی در تأمین آب شرب بسیار تعیین‌کننده و مهم هستند. وی با بیان این‌که در کلان‌شهرها، به دلیل افزایش جمعیت و نیازهای انسانی، مسأله آب شرب اهمیت بیشتری دارد، می‌گوید: مساله مهم بعدی اهمیت آب زیرزمینی است که به استراتژیک‌ بودن این منبع برمی‌گردد و برای حفظ آن باید تلاش شود.
نوروزیان با بیان این‌که در بسیاری از مناطق جهان، آب‌های زیرزمینی به عنوان منابع استراتژیک به شمار می‌آیند و می‌توانند در شرایط کمبود آب و خشکسالی طولانی مورد استفاده قرار بگیرند و یک پناهگاه محسوب می‌شوند، می‌گوید: اما ما در کشور این موضوع را رعایت نکرده‌ایم و از گذشته تاکنون عملاً در کشور بدون توجه به این مسأله از منابع آب زیرزمینی استفاده می‌شود. 


تغییر در روش‌های کشت 

یک کارشناس کشاورزی نیز با اشاره به استفاده عمده آب‌های زیرزمینی در بخش کشاورزی می‌گوید: حفر چاه‌های غیرمجاز از دوران قبل انجام می‌شده، اما با توجه به بحرانی شدن شرایط اقلیمی در سال‌های اخیر، این امر مورد توجه مسئولان امر قرار گرفته است. 
«مرتضی نادری» می‌افزاید: اکنون با در نظر گرفتن نیاز مبرم به محصولات و بخش کشاورزی و همچنین بحث اشتغال، با در نظر گرفتن حفظ منابع زیرزمینی و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز، برای ادامه فعالیت در بخش کشاورزی باید تغییرات زیربنایی در روش‌های کشت داده شود تا هر 2 هدف محقق شود. 
نادری می‌گوید: وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌ها و الگوهای کشت و همچنین تسهیلات خوبی در این زمینه به متقاضیان و فعالان کشاورزی داده تا با اجرایی شدن آنها در به حداقل رساندن مصرف آب اقدام شود.


تعداد چاه‌های مجاز و  غیرمجاز

رئیس گروه حفاظت از منابع آب زیرزمینی استان البرز و کارشناس فنی کمیسیون رسیدگی به صدور پروانه‌ها با بیان این‌که حدود 5634 حلقه چاه مجاز با تخلیه 637 میلیون متر مکعب در استان وجود دارد، می‌گوید: این آمار متغیر است و بر اساس بخشنامه‌های جدید تعدادی از غیرمجازها به مجاز و بالعکس تبدیل می‌شوند. 
«محمد جهانشاهی» با بیان این‌که آمارگیری جدید از چاه‌ها به‌تازگی انجام شده و در واحد مطالعات در حال بررسی است، می‌افزاید: طبق آخرین آمار سال 89، حدود 11 هزار و 450 حلقه چاه غیرمجاز در استان داشتیم که با برداشت حدود 303 میلیون مترمکعب در سال در حال تخلیه آبخوان هستند.
وی می‌گوید: برای مقابله با چاه‌های غیرمجاز دستورالعمل‌ها و اقدامات مختلفی داریم که اولین و مهم‌ترین گام اطلاع‌رسانی در این زمینه از طریق جراید، برگزاری جلسات مختلف با شوراهای روستاها، رسانه‌ها، صدا و سیما و نیروی انتظامی است که در این جلسات علت برخوردها و تبعات برداشت‌های غیرمجاز در آینده برای آنها توضیح داده می‌شود. 

وی اظهار می‌کند: اطلاع‌رسانی یکی از پروژه‌های پانزده‌گانه احیا و تعادل‌بخشی است که بخش بزرگی از بودجه اصلی را به خود اختصاص داده است. 
جهانشاهی با بیان این‌که قدم دوم گشت و بازرسی است، می‌گوید: 20 اکیپ گشت و بازرسی داریم که با نظارت در استان در صورت مشاهده برداشت چاه‌ها بیش از میزان بهره‌برداری تعیین‌شده چاه‌های مجاز و یا مشاهده چاه‌های فاقد پروانه و غیرمجاز گزارش می‌دهند و در صورت اثبات تخلف با آنها برخورد قانونی می‌شود. چاه‌هایی هم که بیشتر از میزان بهره‌برداری برداشت می‌کنند جریمه خسارت به آبخوان از آنها دریافت می‌شود. 
رئیس گروه حفاظت از منابع آب زیرزمینی استان البرز بیان می‌کند: از پروژه‌های دیگر ما انسداد چاه‌های غیرمجاز است و از سالی که طرح احیا و تعادل‌بخشی کلید خورده، حدود 2038 حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده است. 


چاه‌های «فرم یک» و «فرم 5»

رئیس گروه حفاظت از منابع آب زیرزمینی استان البرز می‌گوید: از 11 هزار و 450 حلقه چاه طبق آمار سال 89 که برخی از آنها فرم یک و برخی فرم 5 هستند. 
وی در توضیح این امر می‌گوید: چاه‌هایی که حفر آنها قبل از سال 85 بوده و در آمار وزارت نیرو هستند و قانون برای آنها فرایندی مشخص کرده فرم یک محسوب می‌شوند و چاه‌هایی که در آمار وزارت نیرو نیستند، اما ادعای مالکین آنها این است که حفر آنها قبل از سال 85 است و در سالی که فراخوان داده شده مراجعه کرده و کد رهگیری دریافت کرده‌اند، چاه‌های فرم 5 محسوب می‌شوند. 
جهانشاهی اظهار می‌کند: با توجه به مجوزهایی که بر اساس فرایندها باید از شورای حفاظت گرفته می‌شد، از یک ماه قبل برای تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز محفوره قبل از سال 85 اقدام کردیم. 904‌چاه غیرمجاز قبل از سال 85 داریم که ثبت وزارت نیرو دارند و تعیین تکلیف آنها شروع شده است. گزارش امور برای این چاه‌ها تهیه و پرونده آنها در ستاد و کمیسیون تصمیم‌گیری می‌شود و طبق ابلاغیه وزارت نیرو به هرکدام از آنها 25 مترمکعب در شبانه‌روز تخصیص داده می‌شود. 
کارشناس فنی کمیسیون رسیدگی به صدور پروانه‌ها می‌گوید: طبق آخرین آمار 2003 حلقه چاه فرم 5 نیز در استان داریم و براساس جلسه کمیته راهبری که چندی پیش برگزار شد، مشخص شد تعیین تکلیف آنها باید انجام شود و اکنون از طریق مشاور و پیمانکار گشت و بازرسی گزارش آنها برای رسیدگی و مراحل قانونی در حال اجرا و پیگیری است. 
جهانشاهی می‌افزاید: حدود 6هزار حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که باید مسدود شوند و طبق برنامه‌‌ریزی اعتبارات ویژه‌ای از منابع داخلی شرکت برای این کار تخصیص داده شده و همه این اقدامات برای این است که احیا و تعادل‌بخشی به بهترین شکل انجام شود و میزان افت کاهش یافته و به صفر
 برسد. 


بیشترین آمار چاه‌های غیرمجاز در بخش کشاورزی 

رئیس گروه حفاظت از منابع آب زیرزمینی استان البرز در خصوص آمار چاه‌های غیرمجاز در بخش‌های مختلف می‌گوید: از 11هزار و 450 حلقه چاه غیرمجاز در استان 7490 حلقه در بخش کشاورزی است که از نظر تعداد حدود 65 درصد و از نظر حجمی حدود 61 درصد را به خود اختصاص می‌دهد، چراکه میزان تخلیه چاه‌های کشاورزی غیرمجاز حدود 98/184 مترمکعب است.
«محمد جهانشاهی» می‌افزاید: طبق آمار 3002 حلقه چاه غیرمجاز با تخلیه 28/29 مترمکعب هم در بخش صنعت، خدمات و سایر داریم که باغ‌ویلاها هم جزو این بخش هستند. این چاه‌ها از نظر تعداد 2/26 و از نظر حجمی 65/9 فعال هستند. 
وی می‌گوید: 51 حلقه چاه غیرمجاز با تخلیه 07/2 نیز در بخش شرب و بهداشت در استان داریم که از نظر تعداد 44/0 و از نظر حجمی 68/0 درصد تاثیرگذارند.  جهانشاهی در خصوص نظارت بر فعالیت این چاه‌ها می‌گوید: مشاور ناظر و پیمانکار گشت و بازرسی به طور مستمر بر همه این چاه‌ها نظارت دارد و اگر این کنتورها معیوب باشند، به بخش ستادی اعلام و رفع عیب می‌شوند و چاه‌هایی هم که کنتور ندارند برای نصب کنتور اقدام می‌شود. جهانشاهی با بیان این‌که از 2 سال قبل برای نصب کنتور هوشمند اقدام شده است، می‌افزاید: از سال 94 تاکنون حدود 1296 کنتور هوشمند نصب شده و در برنامه داریم تا 3 سال آینده همه چاه‌ها کنتوردار شوند. 
وی با اشاره به این‌که پروانه بهره‌برداری از چاه‌های مجاز 3 ساله تمدید می‌شود، می‌گوید: ما فعلا پروانه‌های بهره‌برداری را یک‌ساله تمدید می‌کنیم تا نظارت بهتری بر چاه‌ها انجام شود.


تعیین تکلیف چاه‌های قدیمی 

مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان البرز با بیان این‌که متولی نظارت بر چاه‌های غیرمجاز و فاقد پروانه و همچنین برخورد قهری و قضایی در این زمینه، شرکت آب منطقه‌ای است می‌گوید: در شرکت آب منطقه‌ای کمیسیون صدور پروانه‌ها برگزار می‌شود که این کمیسیون با حضور یک نماینده از آب منطقه‌ای، حقوق قضایی و جهاد کشاورزی برگزار می‌شود و جهاد کشاورزی به عنوان مدافع بخش کشاورزی ملزم به دفاع از این حوزه است. 
به گزارش همشهری «حجت‌الله رضایی» می‌افزاید: جهاد کشاورزی بر اساس قانون از چاه‌هایی که قدمت و سابقه بهره‌برداری طولانی دارند و قبل از سال 85 حفر شده‌اند و آب منطقه‌ای هم آمار آنها را دارد، دفاع می‌کند.
رضایی با بیان این‌که بر اساس قانون، وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی مکلف شده‌اند برای تعیین تکلیف و ساماندهی این چاه‌های قدیمی اقدام کنند، می‌گوید: ما موظف به پیگیری و ارائه نظریه کارشناسی هستیم تا با تصویب در کمیسیون بتوانند مجوز بگیرند. اما چاه‌هایی که سابقه آماری ندارند و یا بعد از سال 85 حفر شده‌اند قانون مشخص کرده که باید مسدود شوند و در این زمینه متولی قهری و قانونی شرکت آب منطقه‌ای است. 

رضایی در پاسخ به این‌که چه تعداد چاه غیرمجاز در بخش کشاورزی در استان داریم می‌گوید: ما آمار مکتوب و اعلام‌شده‌ای نداریم، اما طبق آنچه ما از آن اطلاع داریم، چاه‌های دارای پروانه بهره‌برداری استان که دردسر و دغدغه‌ای ندارند، حدود 2200 حلقه مجاز است، اما شرکت آب منطقه‌ای اظهار می‌کند به‌جز این 2200 حلقه چاه مجاز، بالای 10 هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان داریم که حدود 900 حلقه از آن قابلیت تبدیل شدن از فاقد پروانه به مجاز را دارند. 
وی می‌افزاید: برای چاه‌هایی هم که سابقه آماری دارند و از قبل فعال بوده‌اند و در بخش کشاورزی استفاده می‌شدند، توسط آب منطقه‌ای تشکیل پرونده شده و با طرح در کمیسیون مراحل اداری برای مجاز شدن را طیمی‌کنند. 
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی البرز اظهار می‌کند: عمده چاه‌های غیرمجاز در مناطق باغ‌ویلایی هستند که با حداقل دبی استفاده می‌شوند، اما در هر صورت این چاه‌ها از منابع آب غیرمجاز برداشت می‌کنند که شرکت آب منطقه‌ای پیگیر مسدود کردن و جلوگیری از این مصارف غیرمجاز
 است.