اثاث‌کشی از زمین
از مهاجرت به منظومه‌های همسایه گرفته تا انتقال کل زمین و متعلقاتش به مدارهای بعدی؛ پرونده‌ای درباره راه‌حل‌های عجیب و جسورانه برای نجات نسل بشر
اشکان خسروپور/خبرنگار
وقتی گرمای زمین به اوج می‌رسد و شرایط نابسامان به‌نظر می‌آید، عده‌ای به فکر فرار می‌افتند. همین چند وقت پیش که جولای گرم‌ترین‌ماه ثبت‌شده تاریخ بشر نام گرفت، آنهایی که امیدی به نجات زمین ندارند، حرفشان را تکرار کردند که باید زمین را گذاشت و دسته‌جمعی به جای دیگری رفت. رفتن از زمین و مهاجرت به سیاره دیگر، سال‌هاست ایده گروهی است که می‌گویند انسان بلایی سر زمین آورده که در آینده نزدیک دیگر جایی برای ماندن نسل بشر نیست. از سوی دیگر جمعیت زمین هم آن قدر در حال زیاد شدن است که مشکلات کره خاکی ما تا مدتی دیگر به اوج خود می‌رسد.
حیات خارج از زمین البته همیشه موضوع جذابی بوده است و تا همین چند سال پیش، وقتی درباره این موضوع حرفی به میان می‌آمد، تصویر آدم‌مریخی‌ها در ذهن بسیاری نقش می‌بست. آنهایی که آگاه‌تر بودند، احتمال وجود حیات هوشمند را دست‌کم در منظومه خورشیدی رد می‌کردند و تمرکزشان را روی بحث درباره حیات میکروسکوپی و غیرهوشمند می‌گذاشتند. حالا اما ایده‌های جدیدی مطرح شده است؛ از تکان دادن کل زمین و متعلقاتش به مداری دیگر تا اسباب‌کشی اهالی زمین به یک سیاره دیگر که مشکلات محیط‌زیستی نداشته باشد. این ایده‌ها در میان دانشمندان چقدر خریدار دارد و آیا اصلا اسباب‌کشی از زمین، شدنی است؟ در این پرونده آینده بشر در سیارات دیگر را از زوایای مختلفی بررسی کرده‌ایم و اینکه به جز زمین، در چه جاهای دیگری می‌توان اقامت کرد؟
جابه‌جایی غول‌آسا
انتقال زمین به یک مدار دیگر، ایده‌ای است که برخی می‌گویند می‌تواند بشریت را نجات بدهد. چگونه؟
بعضی‌ها می‌گویند چرا به جای اثاث‌کشی، خود زمین را با همه مخلفات و متعلقاتش جابه‌جا نکنیم؟ این ایده که مدتی پیش‌تر در یک فیلم علمی-تخیلی هم بیان شده بود، از نظر بعضی دانشمندان ستاره‌شناس در ناسا، یکی از راه‌حل‌ها برای حل مشکلات زیست‌محیطی و بحران گرمایش زمین است؛ اینکه زمین را به مداری دیگر منتقل کنند که کمی از خورشید دورتر باشد. می‌گویند، دست‌کم از نظر تئوری این اسباب‌کشی امکان‌پذیر است.
قانون اول نیوتن
یکی از راه‌ها برای تغییر مکان می‌تواند استفاده از قانون عمل-عکس‌العمل نیوتن باشد. این قانون می‌گوید، اگر جسمی بر جسم دیگر نیرو وارد کند، جسم مقابل عکس‌العمل همین نیرو را به‌صورت برابر و در جهت عکس اعمال می‌کند. براساس همین قانون، هر موشکی که به فضا فرستاده می‌شود، مقداری نیرو به زمین اعمال می‌کند. بعضی‌ها می‌گویند، اگر مقدار این نیرو به اندازه کافی زیاد باشد، می‌تواند زمین را از جایش تکان بدهد. برای نمونه، می‌توان از چند دنباله‌دار استفاده کرد؛ آنها را به زمین نزدیک کرده و از نیرویی که در یک جهت خاص اعمال می‌کنند، برای حرکت دادن زمین استفاده کرد. ناگفته پیداست که این نیرو باید بسیار بیشتر از چیزی باشد که هم‌اکنون در توان بشر است. به‌عنوان نمونه، موشک «فالکون هووی» شرکت اسپیس‌ایکس را که پرگنجایش‌ترین موشک ساخته‌شده توسط بشر تا امروز است در نظر بگیرید. ما برای تکان دادن زمین به 300میلیارد میلیارد موشک شبیه «فالکون هووی» نیاز داریم تا بتوانیم مدار زمین را جابه‌جا کنیم.
سفر با لیزر یا سنگ‌قلاب
یکی از ایده‌ها می‌تواند انتقال زمین به جایی خارج از منظومه‌شمسی باشد؛ جایی که بعد از نابودی منظومه‌شمسی در 5میلیارد سال دیگر، بدون آسیب باقی بماند. برای عملی شدن این جابه‌جایی غول‌آسا باید وسیله نقلیه‌ای در اختیار داشته باشیم که بتواند با سرعت قابل‌توجهی حرکت کرده و ما را به منظومه‌های دیگر برساند. البته همه اینها در شرایطی است که بدانیم، «پروکسیما قنطورس ب»، (نزدیک‌ترین ستاره به زمین) حدود 4.2سال نوری(40تریلیون کیلومتر) با ما فاصله دارد و رسیدن به آن با موشکی امکان‌پذیر خواهد بود که بتواند با سرعت نور حرکت کند. از نظر فنی و با توجه به امکاناتی که فعلا در اختیار داریم، یک سامانه قدرتمند لیزری می‌تواند چنین امکانی را فراهم کند. اما برای اینکه بتوان زمین را با چنین لیزر قدرتمندی حرکت داد، باید دستگاه را در جایی خارج از زمین مستقر کرد. به جز این، برای مقایسه سراغ یکی از قدرتمندترین لیرزهای جهان می‌رویم. سامانه لیزری پروژه «استارشات» 100گیگاوات انرژی دارد و برای انتقال زمین به یک مدار دیگر، این دستگاه باید 3میلیارد میلیارد سال به‌صورت مداوم کار کند.
«سنگ-قلاب» یکی از ایده‌هایی است که برای افزایش سرعت و مانورپذیری در پروژه‌های فضایی به‌کار برده می‌شود. با استفاده از این شیوه، فضاپیما برای مدتی در مدار یک سیاره قرار می‌گیرد تا بتواند از سرعت گردش آن استفاده کند و بدون صرف انرژی زیاد به سرعت قابل‌توجهی برسد.
نتیجه اینکه از نظر تئوری می‌توان زمین را منتقل کرد اما از نظر عملی منبع لازم برای انجام چنین کاری هنوز مهیا نشده است؛ ضمن اینکه معلوم نیست، بعد از انتقال زمین مشکلات جدید زیست‌محیطی به‌وجود بیاید یا اصلا وضعیت همان‌قدر که انتظار داریم، ایده‌آل باشد یا نه؟
مهاجرت نکنیم، منقرض می‌شویم؟
میچیو کاکو، فیزیکدان و آینده‌نگر مشهور جهان در کتاب جدیدش بررسی کرده که زندگی بشر در مریخ چطور خواهد گذشت. او عقیده دارد نسل بشر درصورت مهاجرت نکردن از زمین منقرض خواهد شد. مریخ یکی از نخستین سیاراتی است که زمانی درباره حیات هوشمند آن افسانه‌سرایی می‌شد اما امروز بحث زندگی آینده بشر روی آن به‌شدت داغ است. نشنال جئوگرافی با «میچیو کاکو»، فیزیکدان و آینده‌نگر درباره اینکه چنین ایده‌ای تا چه اندازه شدنی است، گفت‌وگو کرده است. «کاکو» در کتاب «آینده بشریت» از این گفته که امیدی به آینده بشر در زمین نیست و باید بساطمان را جمع کنیم و به جای دیگری برویم. او در عین حال، تلاش کرده تصویری از سبک زندگی بشر آینده ارائه کند؛ اینکه او چه می‌خورد، چه ورزش‌هایی خواهد داشت و چطور گذران عمر می‌کند. این گفت‌وگو با «کاکو» درباره کتاب جدیدش و ایده‌های جسورانه‌ای است که مطرح می‌کند.
مشکلاتی که خودمان ساختیم
میچیو کاکو در کتابش گفته اگر از زمین نرویم، هلاکت در انتظارمان است. اما آیا واقعا اوضاع تا این اندازه ترسناک است؟ خودش می‌گوید: «نگاهی به روند تکامل روی زمین نشان می‌دهد که 99.9درصد اشکال حیات در سطح این سیاره تا به حال منقرض شده‌اند. وقتی تغییری به‌وجود می‌آید یا سازگار می‌شوید و یا نابود؛ این قانون مادر طبیعت است. ما این‌روزها با دنیایی از مشکلات خودساخته روبه‌رو هستیم؛ از بحران گرمایش گرفته تا رقابت‌های هسته‌ای و جنگ‌های میکروبی جز اینها، بخشی از انقراض در طبیعت رخ می‌دهد. کسی چه می‌داند، شاید اگر دایناسورها برنامه فضایی داشتند، امروز منقرض نمی‌شدند. ما باید راه‌حلی برای این مشکلات پیدا کنیم تا نیازی به ترک کل جمعیت زمین به سمت مریخ نباشد؛ چون اگر واقع‌بین باشیم، امکان اینکه همه جمعیت زمین به مریخ یا هر سیاره دیگری نقل‌مکان کند، وجود ندارد. مدتی پیش با دوستی صحبت می‌کردم که می‌گفت، ما با زمین‌مان وسط یک سالن تیراندازی نشسته‌ایم. اطراف ما را اجرامی گرفته‌اند که خیلی‌هایشان را نمی‌شناسیم و هرکدام‌شان این پتانسیل را دارند که زندگی‌مان را به مخاطره بیندازند. پس باید دست‌کم برنامه زندگی در 2 سیاره دیگر را به‌عنوان پشتیبانی در نظر داشته باشیم.»
المپیک مریخی
او در بخش دیگری از کتاب درباره ورزش‌هایی گفته که در مریخ باب می‌شود و نتیجه‌شان راه افتادن نوع جدیدی از المپیک‌ها خواهد بود: «اینجا روی زمین حرکاتمان را براساس جاذبه تنظیم کرده‌ایم و قوانین هم برهمین اساس است. اما در ماه یا مریخ وضع کاملا فرق می‌کند؛ مثلا یک اسکیت‌باز در زمین بیشتر از 4 بار نمی‌تواند در هوا چرخ بزند و پایش خیلی زود به زمین می‌رسد اما در مریخ که جاذبه 30درصد زمین است، می‌توان 4، 5، 6 یا حتی 7 بار روی هوا چرخید. ورزش‌های هوازی و ژیمناستیک هم داستان‌شان فرق خواهد کرد؛ چون هم جاذبه متفاوت است و هم فشار هوا. احتمالا ورزشکاران مجبور باشند قوانین جدیدی درست کنند و نرمش‌های جدیدی را تجربه کنند.»
کجا اسباب‌کشی کنیم، بهتر است؟
اینکه چه جایی را به‌عنوان مقصدمان انتخاب کنیم هم برای خودش چالش بزرگی است. برخی می‌گویند، ماه جای خوبی است اما عمدتا توجه ناسا و بسیاری از سرمایه‌گذاران به مریخ دوخته شده است. آقای آینده‌نگر وضعیت مقصدهای احتمالی و نزدیک را اینطور مقایسه می‌کند: «سفر به‌ماه فقط 3 روز طول می‌کشد. 3 روز هم برای برگشت نیاز است؛ یعنی می‌توانید دوشنبه بروید و جمعه هم برگردید اما مریخ فرق می‌کند. 9ماه طول می‌کشد تا خودتان را به مریخ برسانید. بعد باید چند‌ماه صبر کنید تا مریخ در محل مناسب مدار قرار بگیرد و برگردید. سفر بازگشت‌تان هم 9ماه دیگر طول می‌کشد. ما داریم از یک سفر دوساله صحبت می‌کنیم که جز حالت بی‌وزنی، پرتوهای کیهانی و اجرام کوچک آسمانی می‌توانند خطرآفرین باشند. سال‌ها پیش که مهاجران پایشان را به قاره آمریکا گذاشتند، با خودشان بذر ذرت بردند و آن را در سرزمین تازه کاشتند تا روند زندگی آغاز شود. درباره مریخ اما شرایط فرق می‌کند. ما باید همه‌چیز را با خودمان به آنجا حمل کنیم. در نتیجه بحث هزینه مهاجرت مطرح است. برای کاهش هزینه باید از روبات‌ها برای ساخت‌وساز و از بذرهای تغییر داده ژنتیک برای کشاورزی استفاده کنیم. همچنین برای ساخت خانه‌ها از مصالح مبتنی بر فناوری نانو که مستحکم، سبک و پیش‌ساخته باشد، بهره ببریم.
سفر به ستاره‌ها در یخچال‌های فضایی
میچیو کاکو، در بخش دیگری از کتابش درباره این گفته که با توجه به دوری مسافت تا ستاره‌های اطراف منظومه خورشیدی که به چندین سال نوری می‌رسد، می‌توان ایده «انجماد بدن فضانوردان»را پی گرفت. در این حالت، می‌توان بدن فضانورد را بعد از رسیدن به مقصد یخ‌زدایی و زنده کرد. هرچند احتمال عملی‌شدن چنین ایده‌ای را خیلی‌ها رد کرده‌اند اما در برخی آزمایشگاه‌ها چنین ایده‌ای به‌صورت مختصر اجرا می‌شود. او در دفاع از این ایده‌اش می‌گوید: «ستاره‌ها از ما بسیار دور هستند اما ممکن است یک روز از اصول فیزیک عالی برای طی مسافت با سرعتی در حد نور یا بالاتر از آن استفاده کنیم. تا زمانی که بتوانیم به چنان سرعتی دست یابیم، رسیدن به سیارات زمین‌سان دست‌کم چندصد سال طول می‌کشد. در نتیجه باید به فرایندهایی دست پیدا کنیم که بتوانیم دوره زندگی بشر را افزایش دهیم یا با انجماد بدن امکان نگهداشتن بدن افراد را فراهم کنیم. همین الان هم کمپانی‌هایی وجود دارند که امکان انجماد بدن را برای بیماران داوطلب فراهم می‌کنند تا هروقت فناوری و دانش پزشکی به حد لازم برای نجات بیماری آنها رسید، داوطلبان را به زندگی بازگردانند. »
شلیک مغز به فضای بین‌ستاره‌ای
جز وسایل عادی حمل‌ونقل، میچیو کاکو در کتابش از ایده سفر با لیزر نیز صحبت به میان آورده است؛ ایده‌ای که اگر عملی شود، می‌توان سفر را با سرعت نور و شتابی قابل توجه به سرانجام رساند. او از پروژه‌ای به نام «کانکتوم» دفاع می‌کند که فعلا روی درمان بیماری‌های روانی، افسردگی و... تمرکز دارد اما به گمان او می‌تواند در زندگی آینده بشر تأثیرات جدی داشته باشد. او دراین‌باره می‌گوید: «اگر این پروژه خوب جلو برود ما تا پایان این قرن نقشه کاملی از مغز و فرایندهای آن را در اختیار خواهیم داشت. اگر این نقشه را داشته باشیم، به جز درمان بیماری‌های مغزی می‌توانیم کارهای خارق‌العاده‌ای هم انجام دهیم؛ مثلا مغز را در یک سیستم لیزری گذاشته و آن را به سمت مقصد شلیک کنیم. با این حساب، یک ثانیه بعد به‌ماه می‌رسیم و 20دقیقه بعد به مریخ. رسیدن به ستاره‌های نزدیک نیز چند سال طول می‌کشد. «حمل‌ونقل لیزری» احتمالا نسبت به راکت‌های فضایی برای سفر به سراسر کهکشان راه‌حل کم‌هزینه‌تری است که در عین حال، چالش‌هایی مثل پرتوهای کیهانی در آن حذف می‌شود.
کوچ‌نشینی در حوالی منظومه شمسی
اگر فرض بگیریم که روزی یک موشک سریع ساخته شود که به اندازه چند میلیارد انسان با وسایل زندگی و آسایش‌شان گنجایش داشته باشد، باید جایی برویم که تا حد امکان به زمین شبیه باشد. از آنجایی که سفر به خارج از منظومه شمسی به این سادگی‌ها نیست، می‌توان فعلا روی همین سیارات و اقمار نزدیک به خودمان جایی را پیدا کرد. مدتی پیش فهرستی منتشر شد از اجرام سیارات و اقماری که اقیانوس دارند یا احتمال وجود اقیانوس در آنها بالاست. روی بیشتر این سیارات احتمال وجود حیات هست یا با توجه به‌وجود منابع غنی می‌توان به ادامه زندگی روی‌شان امیدوار بود.
زمین
71 درصد از سیاره ما که به نام «سیاره آبی» یا «سیاره اقیانوس‌ها» هم شناخته می‌شود، با آب پوشیده شده است.
فاصله تا خورشیدیک واحد نجومی150میلیون کیلومترفعالدارای اقیانوس‌های فعالشناخته‌شده به‌خاطر وجود حیات
سرس
دانشمندان می‌گویند، احتمالا 25درصد سطح «سرس» از آب یخ‌زده پوشیده شده باشد. درباره جریان مایع زیر سطح سیاره چیزی نمی‌دانیم. داده‌های پروژه Dawn ناسا اطلاعات بیشتری ارائه خواهد داد.
فاصله تا خورشید 4واحد نجومیوجود اقیانوس امکان‌پذیر استاحتمال حیات بیولوژیک: هنوز نمی‌دانیم
اروپا
دانشمندان می‌گویند، زیر سطح قمر مشتری یک اقیانوس آب‌نمک جریان دارد. در سطح یخ‌زده آن نیز احتمالا اقیانوس‌هایی جریان داشته باشد.
فاصله تا خورشید 5.2واحد نجومیدارای اقیانوس فعالتوانایی پشتیبانی از حیات
انسلادوس
دانشمندان احتمال می‌دهند، زیر یک لایه 30تا 40کیلومتری یخ در قطب جنوب این قمر زحل، یک آبراهه با عمق 10کیلومتر وجود داشته باشد.
فاصله تا خورشید 9.5واحد نجومیاقیانوس فعالتوانایی پشتیبانی حیات
تریتون
از معدود اجزای دور منظومه که احتمال وجود اقیانوس در آن کتمان نمی‌شود. درباره حیات چیزی نمی‌توان گفت اما دانشمندان می‌گویند، هرچیزی امکان دارد. اقیانوس جاری در تریتون احتمالا یخ زده است.
فاصله تا خورشید30.1واحد نجومیاحتمال وجود اقیانوس هست اما درباره حیات بیولوژیک چیزی نمی‌دانیم.
پلوتو
پلوتو سؤالات بی‌جوابی در خودش پنهان کرده است. داده‌های ماموریت‌های آینده ناسا اطلاعات بیشتری به ما می‌دهند. دانشمندان می‌گویند، ممکن است پلوتو حلقه داشته و اقیانوس‌هایی در آن وجود داشته باشند.
فاصله تا خورشید39.5واحد نجومیاحتمال وجود اقیانوس در آن هست اما درباره حیات بیولوژیک چیزی نمی‌دانیم.
