یادداشت
ایران و هند؛ تحکیم دوستی‌های دیرینه
هند در میان کشورهای جهان یکی از استثناهایی است که با ایران در هر سه بُعد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی روابط عمیقی دارد؛ به همین دلیل است که در طول تاریخ هند از 1948به این سو، هندی‌ها توجه زیادی را به رابطه با ایران نشان داده‌اند. پس از انقلاب نیز با وجود شبهه افکنی‌هایی که در مورد جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان حکومت رادیکال دین گرا در جامعه هند توسط غربی‌ها انجام می‌شد، ولی آنها بدون توجه به این مسئله، حتی از زمان حضور امام(ره) در پاریس ارتباطات خود را با نیروهای انقلاب برقرار کردند و در تمام دوره پس از انقلاب ما در بالاترین سطوح با مقامات هندی رابطه داشته ایم؛ شروع این رابطه در سال 1358با سفر رهبر معظم‌انقلاب (امام جمعه وقت تهران و عضو شورای انقلاب) به هند آغاز شد که در جریان این سفر، نخست‌وزیر هند، خانم ایندیرا گاندی با ایشان مذاکرات بسیار مهمی را داشتند. در طول حدود 23سال گذشته همه نخست‌وزیران هند به استثنای یکی از آنها به ایران سفر کردند و متقابلا همه رؤسای جمهور ایران نیز به هند مسافرت کردند و در بالاترین سطوح مورد استقبال قرار گرفتند.
سفر اخیر آقای دکتر روحانی به این کشور نیز بسیار مهم است؛ انتظار می‌رود که رئیس‌جمهور ایران در سطوح سه گانه با هندی‌ها مذاکره کند و شاهد فصل نوینی از همکاری‌های دو کشور باشیم. از بعد سیاسی، روابط دو کشور از این جهت مهم است که هند پس از فروپاشی شوروی، یک نقش جدیدی را در عرصه بین‌الملل پیدا کرد. هندی که تا قبل از فروپاشی شوروی، جزو رهبران غیرمتعهدها محسوب می‌شد، از دهه 1990آنچنان نقشی را بر عهده گرفت که از یک طرف آمریکا به‌عنوان تنها ابرقدرت باقیمانده، این کشور را به‌عنوان شریک اصلی خود در آسیا انتخاب کرد و از طرف دیگر، هندی‌ها ضمن استقبال از این نگرش آمریکا، از اینکه نقش آلت‌دست آمریکا را بازی کنند، به‌شدت احتراز کردند. با توجه به نگاه آمریکا به چین به‌عنوان یک رقیب در عرصه بین الملل و به‌ویژه در آسیا، هند به‌عنوان یک قدرت موازنه گر در مقابل چین مورد توجه آمریکا بوده است. هندی‌ها نیز با توجه به ظرفیت‌های خود، نقش مهمی را برای خود در عرصه بین‌الملل قائل بوده‌اند اما نقشی که ارزشش در استقلال و عدم‌پیروی کورکورانه است؛ به همین جهت است که هند، هم با چین و هم با روسیه، روابطی همسطح با آمریکا برقرار کرده است. این نقش‌آفرینی هند در عرصه بین الملل برای ایران نیز مفید خواهد بود به شرط آنکه بتوانیم معادلات را به درستی تشخیص دهیم و بین نقش خود و نقش هند یک ارتباطی را برقرار کنیم. این امیدواری وجود دارد که آقای رئیس‌جمهور در مذاکرات سیاسی خود، به این مسئله که هند در جهت منافع کشور ما قرار بگیرد، توجه کنند. سفر آقای روحانی به هندوستان از بُعد اقتصادی نیز حائز اهمیت فراوان است؛ هند چه از نظر خرید نفت و چه از نظر صادرات صنعتی و سنتی به ایران، جزو شرکای مهم اقتصادی ایران است اما پتانسیل رشد اقتصادی هند برای ما مهم‌تر است.
مطابق پیش‌بینی‌های بانک جهانی، هند تا سال 2022می‌تواند پنجمین اقتصاد جهان باشد. هند در بخش خدمات نیز از توسعه بسیار بالایی برخوردار است؛ در تکنولوژی‌های نوین و آی تی، همچنین در فضای ماهواره‌ای هند جزو چند کشور اول دنیا به شمار می‌آید. رابطه هند با ایران در دوره تحریم به‌گونه‌ای بود که از یک طرف مورد خشم و غضب آمریکا قرار نگیرد و از طرف دیگر موقعیت خود را در تجارت با ایران از دست ندهد. به همین جهت در بدترین دوره‌های تحریم، روابط تجاری2 کشور و خرید نفت ایران توسط هند تداوم داشت. با توجه به تلفیق منافع اقتصادی و استراتژیک هند در موضوع چابهار، رابطه با ایران اهمیت دو چندان برای هند پیدا می‌کند؛ زیرا از طرفی چابهار نقطه دسترسی مناسب هند به آسیای میانه و روسیه و حتی اروپا(از طریق زمینی) محسوب می‌شود و با توجه به مسائلی که این کشور با پاکستان دارد، مسئله دسترسی برای هند قابل فهم‌تر است.
از طرف دیگر، با توجه به فعال شدن هند در افغانستان و آسیای میانه، امکان دسترسی از طریق ایران، برای هند مهم است. در جریان سفر 2سال پیش نخست‌وزیر هند به ایران توافقنامه‌هایی در حوزه همکاری‌های 2 کشور در چابهار امضا شد اما متأسفانه به‌دلیل سیستم‌های بوروکراسی که 2کشور از آن رنج می‌برند و نیز به‌دلیل تهدیدات آمریکا علیه همکاری‌های هند با ایران، همکاری 2کشور کمی با کندی مواجه شد. با این حال، علائق هند به توسعه همکاری‌ها با ایران در چابهار بسیار زیاد است. علاوه بر این، قرارداد نفتی فرزاد B هم برای هند دارای اهمیت است چرا که گاز ایران سهل الوصول‌ترین گاز برای آنهاست. این امیدواری وجود دارد که موانع بوروکراتیک همکاری‌های ایران و هند در سفر اخیر آقای روحانی و مذاکراتش با همتای هندی مورد توجه قرار گرفته و مرتفع شوند.
بخش سوم روابط ایران و هندوستان، فرهنگی است؛ ما با هیچ کشوری به اندازه هند سابقه دیرینه رابطه در حدود 5هزار سال نداریم. حتی قبل از مهاجرت آریایی‌ها به هند و ایران، مطابق اسناد تاریخی این روابط وجود داشته است. با توجه به تحولات تاریخی، امروز هم علائق 2 کشور از منظر فرهنگی قابل توجه است؛ با وجود اینکه در دوره پس از استعمار انگلیس در هند، زبان فارسی از عرصه مکاتبات رسمی و درباری خارج شد، اما بخشی از کارت دعوت عروسی مرحوم جواهر لعل نهرو در سال 1919به زبان فارسی نوشته شده بود. نوشتن و سخن گفتن به زبان فارسی در میان هندی‌ها یک نوع تفاخر محسوب می‌شد. در کنار اینها، حضور تعداد زیادی از دانشجویان ایرانی در هند و تأثیرات متقابل 2کشور در عرصه‌های فرهنگی ابزارهای مناسبی برای توسعه روابط سطح بالا میان 2کشور هستند زیرا وجود علقه‌های فرهنگی میان 2ملت، در کنار تفاهم رهبران سیاسی، زمینه‌های مناسبی را برای توسعه روابط کشورها فراهم می‌کند که امیدوار هستیم این موضوعات در مذاکرات مقامات 2کشور مورد توجه قرار بگیرند.
