زندانی قیود افاعیل

اصغر ضرابی/منتقد و روزنامه‌نگار پیشکسوت

 سیمین بهبهانی خوشبختانه جوانمرگ نشد. عمر طویل او آثار مدید در پی داشت. در رفتار ادبی‌اش نوعی میانه‌روی پیشه کرد تا هم دوستداران شعر کلاسیک را راضی نگه دارد و هم دلدادگان به سروده‌های نیمایی را. فروغ فرخزاد استثنا شد، ولی سیمین بهبهانی در قد و اندازه سایر شاعران معاصر بالید و اوج‌گرفتن‌هایش از روایت‌های عاطفی و دعوت‌های اخلاقی فراتر نرفت. شعر او هم مثل شعر پروین اعتصامی، آمیزه‌ای از محتوای شعر مذکر و احساسات نارس و نابارور بود. درواقع می‌توان این اشعار و شعرایی از این دست را شعرهای موقوف‌المعانی دانست که در آنها پدیدارشناسی، دل‌آگاهی، مرگ آگاهی و حتی خویشتن‌آگاهی غایب همیشگی است و جای اینها را کلیشه‌های معهود و شیوه‌های مالوف زمانه پر می‌کند. 
خانم بهبهانی در میان تقیه،‌ خوف و مدارا سرگردان بود. شعر او محصور در دیوارهای ناباوری و بسته به قفل‌های روانی و تحت تاثیر مدزدگی نه به عمق طولی شعر توجه داشت و نه به ژرفای عمودی آن. 
وزن شعر فارسی در ترازوی آثاری چون «المعجم فی معاییر اشعار العجم» از شمس قیس رازی و این اواخر کتاب ارزشمندی که بر اساس تحقیقات ابوالحسن نجفی گرد آمده، قابل سنجش است. 
براین اساس همواره چه در اوزان مهجور فی المثل بحر متدارک مثمن مقبوض و چه در بحور مطلوب و رایجی چون رمل مثمن سالم زحاف رایج، اظهرمن‌الشمس است و این ادعا که خانم بهبهانی چه در بحر غریب اخرب مکشوف مقصور یا در بحر مشاکل مثمن مکشوف مقصور و در بحر جدید مربع سالم (فاعلاتن مستفعلن) ابداعات جدیدی با ادغام یا ترکیب وزن‌ها کرده، بی‌اساس است. 
بی‌آنکه درباره سود یا ضرر پرداختن به چنین اوزانی نظری بدهم، چنین رویکردی را بیش از آنکه طبع‌آزمایی به حساب آورم – که سیمین فراتر از چنین مراحلی بود – نوعی کندوکاو برای یافتن چیزهایی می‌دانم که دیگران از کنار آن گذشته‌اند. آن هم جست‌و‌جویی برای به کارگرفتن و به کار بردن آنها به نحوی که بیش از آنکه مفهوم کلام نوآورانه باشد، اسلوب و ساختار جدید به نظر برسد. از همین روست که سیمین به جای راه بردن به کرانه‌های ناپیدا پرواز در فضای مسقف را برای خود رقم زد و زندانی‌شدن در قیود افاعیل را. اما برخی واکنش‌ها و اظهارنظرها مانند همانی که از ذهن باهر عده‌ای بیرون جست، اوزان سیمین‌، چنان است که گویا عده‌ای منتظر هر رخداد ریز و درشتی در عرصه ادبیاتند تا آن را نقل مجلس کنند و از صحبت درباره آن برای خود اشتغال و سرگرمی بتراشند. سیمین بهبهانی شاعری است که سروده‌هایش هم درحیطه غزل معاصر و هم در قلمرو شعر نوگرای زمان خویش قابل تحلیل و بررسی است. اما همان قدر که خوارداشت او یا هر صاحب اثری نارواست، بزرگنمایی و ادعاهای واهی درباره او نیز نازیباست.