مأموریت ناتمام آمانو

جواد نصرتی/خبرنگار

 یوکیو آمانو، مدیرکل ژاپنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که نامش با پرونده هسته‌ای ایران پیوند خورده است، به‌خاطر مشکلات سلامتی، زودتر از موعد مقرر از سمتش کناره‌گیری خواهد کرد.
به گزارش رویترز، آمانو در یک سال گذشته درگیر مشکلات سلامتی نامشخصی بوده است و به همین خاطر، بهار سال آینده، ازسمتش کناره‌گیری خواهد کرد.
دیپلمات 72ساله ژاپنی در سال2017 برای سومین دوره به‌عنوان رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتخاب شد. دوران مسئولیت او، طبق برنامه انتهای نوامبر2021 به‌پایان می‌رسد اما منابع دیپلماتیک به رویترز گفته‌اند که آمانو به‌خاطر شرایط سلامتی‌اش، بهار آینده از سمت خود کناره‌گیری خواهد کرد. او در سال2009 با حمایت کشورهای غربی به‌عنوان مدیرکل آژانس انتخاب شد. در آخرین جلسه انتخاب مدیرکل، آمانو بدون حتی یک مخالف برای سومین دوره به‌عنوان رئیس آژانس انتخاب شد. با کناره‌گیری آمانو از این سمت، پرسش‌های زیادی درباره سوگیری آینده این نهاد بین‌المللی مطرح می‌شود اما به‌نظر نمی‌رسد که آژانس در رسیدگی به مسئله هسته‌ای ‌ایران و دیگر مسائل حساس، تغییرات محسوسی داشته باشد. یکی از وظایف برجسته آژانس، نظارت بر تعهدات هسته‌ای ایران براساس توافق برجام است.
آمانو بارها تأکید کرده است که کار نهاد زیرنظرش، به جای اینکه سیاسی باشد کاملا فنی است. اشاره او مشخصا به دوران ریاست محمد البرادعی، دبیر کل پیشین آژانس بوده است.

پیوند عمیق با برجام
بخش مهمی از دوران حضور آمانو در آژانس، با پرونده هسته‌ای ایران گره خورده است. او، در کنار دیگر مقامات بین‌المللی ازجمله فدریکا موگرینی، مسئول ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نقشی تعیین‌کننده در به‌ثمر رسیدن برجام داشت. دوران مسئولیت موگرینی هم در پاییز پیش رو به پایان خواهید رسید. به گزارش وال‌استریت ژورنال، 2 دوره اول مسئولیت آمانو، ارتباط تنگاتنگ و درهم‌تنیده‌ای با مسئله هسته‌ای ایران داشت و او بارها از سوی مقامات ایرانی و غربی مورد حمله قرار گرفت. او در نخستین دوره حضورش، گزارشی از جزئیات فعالیت‌های هسته‌ای ایران در سال‌های پیشین منتشر کرد که مقامات غربی با استناد به آن، ‌ایران را به تلاش برای ساخت بمب هسته‌ای متهم کردند. این ادعاها البته از سوی ایران رد شد.
آمانو در دومین ریاستش در آژانس، به یکی از حاضران همیشگی مذاکرات هسته‌ای بین ایران و کشورهای 1+5 تبدیل شد و نقشی تعیین‌کننده در به سر انجام رسیدن این توافق مهم بین‌المللی داشت. او چند روز قبل از امضای برجام، به تهران سفر کرد تا با مقامات ایران بر سر مسائل کلیدی این توافق مذاکرات دقیقه آخری داشته باشد. او در ماه‌های بعد از امضای برجام، با انتقادهای شدید نمایندگان کنگره آمریکا مواجه بود که او را به‌خاطر نقشش در تحقیقات درباره اقدامات پیشین ایران سرزنش می‌کردند. از نظر آنها، آمانو به‌اندازه کافی با ایران سختگیر نبوده و در گزارشش ایران را به‌خاطر اقدامات پیشین خود تحت فشار نگذاشته بود.
آمانو همیشه یکی از حامیان برجام بوده و در گفت‌وگوهای مختلف‌، بارها گفته بود که به‌نظرش این توافق، به خوبی پیش خواهد رفت.
با تغییر دولت در آمریکا اما او با چالش‌های جدید مواجه شد؛ دونالد ترامپ بهار گذشته به‌صورت یکجانبه از برجام کنار کشید و ایران را متهم کرد که به فکر ساخت بمب هسته‌ای است. با این حال آمانو در گزارش‌هایش از آن زمان، بارها پایبندی ایران به تعهداتی که در برجام دارد را تأیید کرد.

مسئله جانشینی
با تصمیم این دیپلمات برای کناره‌گیری از سمتش، حالا شورای حکام باید به فکر انتخاب جانشین او باشد. البته به‌نظر نمی‌رسد چنین اتفاقی غافلگیرکننده باشد؛ سال گذشته آژانس اعلام کرد که آمانو برخی پروسه‌های درمانی را در خارج از اتریش - مقر سازمان - از سر گذرانده. در این بیانیه به ماهیت این روندهای درمانی و دلیل‌ آنها اشاره نشده بود. وضعیت سلامتی آمانو به‌صورت کاملا آشکاری از آن زمان بدتر شده اما برخی دیپلمات‌ها به رویترز گفته‌اند که با وجود این شرایط، آمانو در این یک سال بر فعالیت‌های آژانس نظارت داشته و آن را اداره می‌کرده است. بلومبرگ گزارش داده است که او هفته گذشته، برای دومین‌بار در یک سال اخیر، نتوانست به‌خاطر مشکل سلامتی‌اش در یک جلسه شرکت کند.
با کناره‌گیری آمانو، احتمالا از کورنل فروتا هماهنگ‌کننده ارشد آژانس درخواست خواهد شد تا زمان برگزاری انتخابات، هدایت این نهاد را به‌عهده بگیرد. او یکی از گزینه‌های جانشینی آمانو هم به‌شمار می‌رود.
رئیس آژانس توسط 35عضو شورای حکام انتخاب می‌شود. گزینه این شورا باید در مرحله بعد در مجمع عمومی که با حضور تمامی کشورهای عضو برگزار می‌شود تأیید شود.
2گزینه احتمالی جانشینی آمانو، رافائل گروسی و فروتا هستند. گروسی، نماینده آرژانتین در آژانس، در دروه پیش هم رقیب آمانو بود. فروتا که اهل رومانی است، در دوران حضور آمانو، عملا رئیس دفتر او هم به‌شمار می‌رود.