نگاه
شفافیت، اعتماد اجتماعی را افزایش می‌دهد
سیدحسن موسوی چلک/ رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران
یکی از نیازهای مردم در ارتباطات اجتماعی و انسانی در تعامل با دولتمردان و تعاملات بین‌فردی «شفافیت» است و حتی می‌توان موضوع شفافیت را از مولفه‌های مهم و اساسی در حکمرانی خوب تلقی کرد؛ چراکه شفافیت می‌تواند زمینه را برای داشتن زندگی خوب و فضای امن‌تر که از حقوق شهروندی است، فراهم کند. توجه بیشتر به مقوله شفافیت می‌تواند زمینه را برای کاهش فساد فراهم کند؛ موضوعی که هر زمانی در هر جامعه‌ای اتفاق بیفتد یا گسترش پیدا کند، زمینه را برای نارضایتی و در نتیجه کاهش اعتماد اجتماعی و عمومی فراهم می‌کند. این در حالی است که به‌خوبی آگاه هستیم استمرار مدیریت‌ها و قدرت‌ها در هر جامعه‌ای بدون وجود اعتماد عمومی و اجتماعی امکان‌پذیر نیست یا دچار مشکل می‌شود. شاید به‌دلیل همین اهمیت است که در شعار‌ها و برنامه‌های دولتمردان و کسانی که می‌خواهند از طرف مردم انتخاب شوند یا مناصبی را بگیرند، موضوع شفافیت و مبارزه با فساد به انحای متفاوت مطرح می‌شود. با توجه به فساد در جامعه جهانی امروزه موضوع شفافیت بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. افزایش آگاهی اجتماعی از طرق مختلف ازجمله رسانه‌های مختلف، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی که محدودیت اطلاع‌رسانی‌ها را در جامعه جهانی کمتر کرده است، موضع شفافیت دولتمردان و مدیران بخش‌های مختلف را در روابط با مردم و حتی روابط بین کشور‌ها تبدیل به یک دغدغه اساسی و به‌عبارت بهتر تبدیل به یک مطالبه عمومی کرده است.
بی‌دلیل نیست که در هر جامعه‌ای که شفافیت نیست احتمال بروز فساد به انحای مختلف مالی، سیاسی، اداری، اخلاقی و... افزایش پیدا می‌کند. در چنین جوامعی یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها و سرمایه‌های پیشرفت که سرمایه اجتماعی است، کاهش پیدا می‌کند. این در حالی است که شفافیت می‌تواند در افزایش این سرمایه مهم تأثیر چشمگیری داشته باشد. عباراتی مانند اتاق شیشه‌ای، شهر شیشه‌ای و سازمان شیشه‌ای می‌تواند نشانه‌ای از انتظار و خواسته مردم از مدیران در هر مجموعه سازمانی (دولتی یا خصوصی و غیردولتی) باشد. فراموش نکنیم دولت‌ها برای استمرار‌شان نیاز به مشارکت مردم دارند و این مشارکت اجتماعی بدون وجود اعتماد عمومی نمی‌تواند ادامه پیدا کند و در نتیجه دچار چالش‌های جدی خواهد شد؛ لذا انتظار می‌رود که دولتمردان و مدیران در هر جامعه‌ای زمینه را برای افزایش شفافیت به شکل‌های مختلف ازجمله با استفاده از فناوری‌های نوین و فضای مجازی بیش از پیش فراهم کنند که این ارتقای شفافیت، زمینه را برای نظارت فراگیر‌تر و شفاف‌تر هم فراهم می‌کند که خود می‌تواند در افزایش اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی تأثیر چشمگیری داشته باشد. برخی معتقدند که «شفافیت اجتماعی به شهروندان این امکان را می‌دهد تا آگاه‌تر باشند و به بی‌پرده‌گویی تشویق شوند و مانند تنظیم مکانیسمی از مرکز قدرت عمل کنند. پایه و بنیان اصول اخلاقی و حکومت جایی است که در آن منافع و نیازهای شهروندان مورد تمرکز قرار بگیرد». فراموش نکنیم که برای برقراری روابط اجتماعی و انسانی نیاز به اعتماد اجتماعی داریم که بخشی از آن از شفافیت بین مردم و مدیران حاصل می‌شود و امروزه بیش از هر زمانی به آن (اعتماد اجتماعی) نیاز داریم. موضوعی که «آنتونی گیدنز» از جامعه‌شناسان معروف به‌درستی به آن اشاره می‌کند و معتقد است که اعتماد اجتماعی امروز بیش از گذشته پیش‌نیاز زندگی ماست؛ چراکه شکل زندگی مدرن، روابط سنتی و چهره به چهره را از بین برده و شیوه‌های مکانیکی و ماشینی زندگی، امکان شناخت عناصر لازم زندگی را زدوده است. زندگی مدرن با وجوهی چون گسترش استفاده از اینترنت و فضای مجازی در ابعادی گاهی بزرگ‌تر از فضای واقعی امروز بیش از همیشه نیاز ما شهروندان را به اعتماد به‌عنوان پیش‌فرض روابط انسانی و اجتماعی گسترش داده است.
