ژاپن در مسیر بازیگری جهانی

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

شینزو آبه امروز به تهران می‌رسد تا آنگونه که اغلب  رسانه‌ها طی روزهای اخیر گمانه‌زنی کرده‌اند، میان ایران و آمریکا نقش میانجی را بازی کند؛ نخست‌وزیر ژاپن در سفر به ایران  اما به‌دنبال احیای جایگاه ژاپن به‌عنوان یک بازیگر بین‌المللی است.

دیدار نخست‌وزیر ژاپن از تهران طی 4دهه گذشته برای نخستین بار اتفاق می‌افتد و فاصله کوتاه این دیدار با دیدار شینزو آبه و دونالد ترامپ در توکیو باعث شده تا بسیاری او را حامل پیامی از سوی رئیس‌جمهور آمریکا برای مقام‌‌های عالی‌رتبه ایران بدانند. این نگاه، نگاه غالب در اکثر رسانه‌های ایران و آمریکاست. در ژاپن اما فضا اندکی متفاوت است. روزنامه ژاپن تایمز دیروز در گزارشی به نقل از یکی از دیپلمات‌های عالی‌رتبه این کشور نوشت که شینزو آبه در سفر به تهران نه قرار است نقش یک میانجی را بازی کند، نه حامل پیامی از سوی آمریکاست و نه راه‌حلی برای برون رفت از بحران ایجاد شده حول توافق هسته‌ای در چنته دارد.
ژاپن‌تایمز به نقل از این مقام وزارت خارجه ژاپن که نخواسته نامش فاش شود،‌ نوشته است:‌ «هدف اصلی نخست‌وزیر از سفر به ایران این است که تنش‌ها را کاهش داده و از وخیم شدن اوضاع جلوگیری کند؛ ما هیچ برنامه غافلگیرکننده‌ای نداریم.» تعدادی دیگر از تحلیلگران ژاپنی نیز در گفت‌وگو با این روزنامه تأکید کرده‌اند که ممکن است شینزو آبه دست خالی به توکیو باز گردد؛ چرا که او نه نفوذ لازم برای بازگرداندن واشنگتن به برجام را دارد، نه می‌تواند برای کاهش تحریم‌های اقتصادی آمریکا عیله ایران قدمی بردارد.
با توجه به این اظهارات محتاطانه مقام‌های ژاپنی در گفت‌وگو با رسانه‌های داخلی این کشور، به‌نظر می‌رسد آنها تلاش می‌کنند توقع ایجاد شده حول سفر شینزو آبه به تهران و دیدارش با مقام‌های ایرانی راکاهش دهند تا از این طریق ریسک مأموریت دیپلماتیک او را به حداقل برسانند. ژاپنی‌ها همیشه سیاست‌ خارجی خود را به دور از هیجان و معطوف به نتیجه می‌دانند. به‌عبارت دیگر، آنها معتقدند اگر نسبت به سیاستی مطمئن نباشند، در مسیر آن گام برنمی‌دارند. بنابراین دلیل انجام سفر شینزو آبه به تهران را در کجا باید جست‌وجو کرد؟

اقتصاد؛‌محور سیاست‌های آبه
شینزو آبه یک‌بار در سال 2006به نخست‌وزیری رسید اما حضورش در این پست حدود یک سال بیشتر طول نکشید. عملکرد ضعیف دولت و حزب او یعنی حزب لیبرال دمکراتیک باعث شد تا آبه که آن زمان 52ساله بود، سلامتی‌اش را بهانه کند و از این سمت استعفا دهد. در سال 2012اما شینزو آبه بازگشتی پرقدرت داشت. ژاپن درگیر رکود اقتصادی بود و آبه برای علاج آن، یک نسخه‌ متفاوت داشت؛ نسخه‌ای که به‌خاطر رویکرد بلندپروازانه و جسورانه‌اش خیلی زود به «آبه نومیکس» معروف شد.
سیاست‌های اقتصادی آبه یا همان آبه ‌نومیکس بر 3محور استوار بود؛ نخست تسهیل سیاست‌های پولی که شامل تزریق پول به اقتصاد بود، دوم محرک‌های کوتاه‌مدت مالی که شامل سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی دولت با هدف رونق اقتصادی و کمک به بالا رفتن رشد اقتصادی ژاپن بود و سوم اصلاح ساختاری که بر مبنای کاهش قوانین دست‌و‌پاگیر مربوط به حوزه کسب‌وکار، کاهش مالیات تولیدکنندگان و آزادسازی اقتصاد بود. شینزو آبه طی 6سال و نیم حضورش در راس دولت تلاش داشته با اصلاحات ساختاری و تزریق محرک‌های پولی، باعث رشد اقتصادی و رونق آن شود اما ظاهرا پیشرفت در این اصلاحات حیاتی‌ ناامیدکننده بوده است.
ایده اصلی طرح‌های اقتصادی آبه این بود که با تلفیقی از اقدامات پولی بتواند روند تورم منفی در ژاپن را پایان دهد و اقتصاد ژاپن را دوباره به مسیر رشد مثبت و پایدار بازگرداند. نسخه اقتصادی آبه اما نتوانسته اقتصاد ژاپن را وارد کانال رشد مثبت و پایدار کند و همین موضوع به نارضایتی بخشی از جامعه از سیاست‌های دولت منجر شده است.

امنیت ملی؛  مکمل پازل سیاست‌های آبه
سیاست‌های شینزو آبه اما روی دیگری هم داشته است. او تنها نخست‌وزیر ژاپن است که پس از جنگ جهانی دوم به دنیا آمده و به‌نظر می‌رسد آنقدرها به کلیشه‌های تحمیل شده به ژاپن شکست خورده در جنگ معتقد نیست. چند‌ماه پس از انتخابش به‌عنوان نخست‌وزیر، از آرامگاه کشته‌شدگان جنگ دیدار کرد و جنجال آفرین شد. این آرامگاه، محل دفن قربانیان جنگ جهانی دوم است اما در عین حال بنای یادبودی از افرادی است که به جنایت جنگی هم متهم شده‌اند و به همین دلیل نمادی از روحیه نظامی‌گری و جنگ‌طلبی ژاپن به شمار می‌رود. حضور آبه در این آرامگاه باعث شد تا بسیاری از مخالفانش نسبت به سیاست‌های ملی‌گرایانه و دست‌راستی او هشدار دهند. این در حالی است که شینزو آبه در دسته‌بندی‌های سیاسی ژاپن، در صف محافظه‌کاران قرار می‌گیرد. آبه نشان داد تمایلات ملی‌گرایانه هم دارد اما در این مسیر محتاطانه عمل می‌کند و نمی‌توان او را یک افراطی خواند.

 شعله‌های جنگ جهانی دوم که فروکش کرد، ژاپن و آلمان، به‌عنوان دو طرف مغلوب جنگ جهانی که تحت اشغال متفقین قرار گرفتند، از داشتن نیروی نظامی مؤثر منع شدند. در این میان، قانون اساسی ژاپن که از سوی آمریکایی‌ها در سال 1947تدوین شد با صراحت و شدت بیشتری بر این اصل استوار بود و به‌عنوان یک قانون اساسی «ضدجنگ» و «صلح گرا» تدوین شد. شینزو آبه اما از همان ابتدای کار ایده تغییر قانون اساسی را مطرح کرد. ایده او اصلاح ماده 9قانون اساسی است که براساس آن «مردم ژاپن برای همیشه جنگ را نفی کرده» و با هدف تحقق این هدف، «هرگز نیروی زمینی، دریایی و هوایی خود را حفظ نمی‌کنند». به اعتقاد شینزو آبه، جایگاه نیروی نظامی این کشور که حتی نام ارتش بر آن گذاشته نشده و آن را «نیروی دفاع از خود» می‌خوانند، باید در قانون اساسی تثبیت شود و ارتش ژاپن به رسمیت شناخته شود.

نخست‌وزیر ژاپن در سال 2017در هفتادمین سالگرد تصویب قانون اساسی این کشور اعلام کرد تا سال 2020روند تغییر قانون اساسی را نهایی خواهد کرد. آبه گفت: «سال 2020یعنی سالی که ژاپن میزبان المپیک تابستانی و پاراالمپیک است، سال تولد دوباره ژاپن است و ژاپن مستحکم‌تر از قبل به پیش خواهد رفت.»برای بسیاری از ژاپنی‌ها که تمایلات وطن‌پرستانه دارند و وضعیت مغلوب در جنگ جهانی را نمی‌پذیرند، سخنان شینزو آبه بسیار امیدبخش بوده است. آبه اعلام کرده به‌دنبال بازگرداندن اعتماد به نفس به ژاپنی‌هاست و قانونی کردن جایگاه ارتش را به همین دلیل دنبال می‌کند.

ژاپن در مسیر بازگشت به سیاست جهانی
جنگ جهانی دوم در سال 1945به پایان رسید اما برای ژاپنی‌ها زخم اختلافات با همسایگان جنگ باقی‌ماند. مناقشه سرزمینی روسیه و ژاپن بر سر مجمع‌الجزایر «کوریل» که در شرقی‌ترین نقطه آسیا میان 2 کشور قرار گرفته، با گذشت 7دهه از جنگ جهانی همچنان ادامه دارد. ژاپن با چین نیز در دریای چین جنوبی مناقشه سرزمینی دارد. از سوی دیگر، اختلافات ریشه‌دار ژاپن و کره‌شمالی هم جدی‌تر از گذشته ادامه دارد. شینزو آبه اما طی سال‌های اخیر نشان داده به نفع احیای جایگاه ژاپن در عرصه سیاست بین‌الملل به‌دنبال حل این مناقشه‌هاست. آبه طی 2سال گذشته بارها از ولادیمیر پوتین خواسته تا با او برای حل مناقشه بر سر جزایر کوریل که پس از جنگ از سوی شوروی به اشغال درآمد و تاکنون تحت کنترل روسیه باقی مانده همراهی کند. 2 کشور هنوز پیمان صلح دائمی نیز با یکدیگر امضا نکرده‌اند. آبه‌ماه آینده در حاشیه نشست گروه 20در ژاپن میزبان پوتین خواهد بود؛ جایی که امیدوار است بتوانند با همسایه شمالی خود پیمان صلح امضا کنند و جزایر را هم پس بگیرد. آبه برای حل تنش با کره‌شمالی نیز گام برداشته است. او‌ماه قبل پیشنهاد داد بدون هیچ‌گونه پیش‌شرطی با کیم جونگ اون دیدار کند. آبه قصد دارد در دیدار با رهبر کره‌شمالی مسئله اتباع ربوده شده این کشور به‌دست پیونگ‌یانگ را نیز یک‌بار برای همیشه حل کند. طی هفته‌های گذشته ژاپن به یگانه قهرمان بحران روابط ایران و آمریکا تبدیل شده است. آبه اما در سفر به تهران نه به‌دنبال نزدیک کردن تهران و واشنگتن، بلکه به‌دنبال احیای جایگاه کشورش در عرصه سیاست بین‌الملل است. برای آبه‌مدت زمان باقی‌مانده تا سال 2020، فرصت کوتاه مهیا کردن مسیر «تولد دوباره ژاپن» است.


شینزو آبه کیست؟
شینزو آبه 64 ساله است و در یک خانواده سیاسی در توکیو به دنیا آمده است. پدر و پدربزرگش هر دو جزو سیاستمداران شناخته شده ژاپن بودند. پدر پدربزرگش هم جزو ژنرال‌های ارتش امپراتوری ژاپن بود. پدر او، شینتارو آبه، در دهه 1980 وزیر خارجه ژاپن بود و در سال 1983 (1362) با هدف میانجیگری در جنگ ایران و عراق به تهران سفر کرد.  شینزو آبه تحصیلکرده رشته علوم سیاسی است.