جلوه تاریخ قزوین در نمادهای شهری

محمدمهدی نعیمیان | قزوین - خبرنگار:


به محض شنیدن نام یک شهر تصویری از آن در ذهن ما شکل می‌گیرد. پاریس با برج ایفل، دهلی با تاج محل و در کشور ما هم بیشتر شهرهایمان با نمادهای فرهنگی خود شناخته می‌شوند. تهران با برج آزادی و برج میلاد و به تازگی با پل طبیعت شناخته می‌شود. تلاش شهرداری‌ها برای ایجاد یک هویت بصری آشنا هرروز بیشتر می‌شود.

 در طراحی مبلمان شهری، ورودی‌های شهر، ساخت برج‌ها و مجسمه‌ها تلاش می‌شود هویتی از آن شهر وجود داشته باشد، چراکه همین عناصر شهری هستند که آن شهر و فرهنگش را معرفی می‌کنند. به علاوه این‌که ما شهرها را با نمادهایشان به یاد می‌سپاریم. چند سالی است که تلاش می‌شود قزوین به عنوان پایتخت خوشنویسی و شهر تاریخی با طبیعت جذاب به عنوان یک مقصد گردشگری معرفی شود. 

این شهر در طراحی مبلمان‌های شهری، المان‌ها و مجسمه‌ها همچنان سردرگم است. هنوز هم یک نماد مشخص برای قزوین متصور نیستیم. آیا دروازه درب کوشک نماد شهر است؟ المان مینودر؟ یادمان شهدای گمنام؟ سعدالسلطنه؟ کدام یک می‌تواند یادآور قزوین برای کسانی باشد که حتی فقط از این شهر عبور کرده‌اند؟ 


 برند خاصی نداریم 

مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری قزوین در گفت‌و‌گو با همشهری گفت: می‌پذیرم که تاکنون برند خاصی نداشته‌ایم و گاهی از عمارت کلاه‌فرنگی و گاهی از عمارت شهرداری و... به عنوان نماد استفاده کرده‌ایم و این موجب شده است که یک شکل واحد در اذهان ایجاد نشود. اما چند سالی است که روی المان مینودر کار کرده‌ایم و در مراسم جاده ابریشم کاروان تجاری نمادین خود را آنجا قرار داده‌ایم و در اجلاس شهرداران نیز با برنامه‌های ویدئو مپینگ و... تلاش کردیم که آنجا را در اذهان عمومی به عنوان یک نماد از شهر قزوین جا بیندازیم. 

از آنجا که این المان در ورودی شهر قرار دارد، امیدواریم الگوی موفقی باشد اما این‌که این المان نماد شهر قزوین باشد یا نه تصمیمی است که باید با مطالعه و مشورت ارگان‌های دیگر از جمله کارگروه گردشگری گرفته شود. 
«داریوش قاسمی» درباره استفاده از نمادهای خوشنویسی در مبلمان‌های شهری اظهار کرد: به جهت پیشینه تاریخی و پایتخت خوشنویسی بودن تلاش کردیم طراحی‌هایمان هویتمند باشند. 

تعدادی نیمکت طراحی کرده‌ایم که از حروف خوشنویسی الهام گرفته‌اند و یک طرح مطالعاتی خوب هم با عنوان «کریدور خوشنویسی» در پارک هشت بهشت طراحی شده است. نمادهای خوشنویسی متعدد سه‌بعدی، کاشی و نقاشی هم در شهر کار شده است. مردم از المان‌های هویتی بیشتر استقبال کرده‌اند و بازخورد خیلی بهتری نسبت به المان‌های مدرن از آنها گرفته‌ایم. 


 رفتار شهروندان

یک طراح صنعتی در مورد اهمیت طراحی المان‌ها و مبلمان شهری گفت: بخش زیادی از رفتارهای شهروندان با طراحی کنترل می‌شود مثلا دیده می‌شود که مردم روی نیمکتی که طراحی مناسب ندارد به جای نشستن روی نشیمنگاه و تکیه دادن به آن، روی تکیه‌گاه می‌نشینند و پایشان را روی نشیمن می‌گذارند و آن را کثیف می‌کنند یا دور سطل زباله‌هایی که دهانه تنگی دارند یا ظرفیتشان کم است همیشه مقدار زیادی زباله ریخته شده است که نشان از طراحی نادرست دارد. 

وقتی شهروندان می‌بینند که جایی از شهر به زیبایی طراحی شده و طراح و شهرداری به آنها احترام گذاشته‌اند، آنها هم متعاقبا ضمن احساس خوبی که می‌گیرند رفتار مناسب‌تری را از خود بروز می‌دهند. «پرنیان جمالی» ادامه داد: تجربه نشان داده است که مردم اگر به جایی علاقه‌‌مند شوند، به طور خودجوش از آنجا مراقبت می‌کنند. وقتی در یک خیابان زیبا قدم می‌زنند، آرامش بیشتری دارند و این موجب احساس تعلق خاطر آنها به شهرشان می‌شود. این در حالی است که قدم زدن در خیابانی با سطل‌های زباله زشتی که دورشان پر از زباله است، نیمکت‌های نامناسب برای نشستن و جدول‌های یک در میان شکسته و... موجب هجوم روانی به شهروند و ناراحتی او می‌شوند. 


 تکرار یک یا چند الگو

این طراح صنعتی بیان کرد: تکرار یک یا چند الگو در طراحی عناصر شهری موجب آشنایی و خاطره‌سازی برای شهروندان می‌شود. این الگوهای آشنا و پرتکرار در ذهن گردشگران نیز ته‌نشین می‌شود و هروقت آن الگو را ببینند به یاد خاطراتشان از آن شهر می‌افتند. حالا اگر این الگوها برگرفته از هویت آن شهر باشند، با تأکید بر فرهنگ آن شهر ماندگار می‌شود و این قدم بزرگی در ایجاد هویت بصری برای یک شهر است. 

فرض کنید برای شهری مانند قزوین از الگوهای خوشنویسی استفاده شود. در این صورت هرجا صحبت از قزوین باشد، همه یاد خوشنویسی می‌افتند. از طرف دیگر این میزان از توجه به مقوله خوشنویسی موجب می‌شود مردم شهر نیز بیش از پیش به این هنر توجه کنند و نه فقط در حرف بلکه در عمل ببینیم که مردم قزوین و شهر قزوین به خوشنویسی شهره شده‌اند. 

جمالی در پاسخ به این سوال که در حال حاضر وضعیت قزوین در طراحی شهری چطور است، گفت: تفاوت زیادی بین طراحی و کیفیت عناصر شهری در مناطق مختلف قزوین دیده می‌شود. عناصر بعضی از خیابان‌ها بسیار خوب و دقیق طراحی و اجرا شده است و در برخی موارد دیگر بسیار ابتدایی است. 

آنچه در نهایت به چشم می‌خورد این است که شهرداری نهایت تلاش خود را می‌کند. المان مینودر و یادمان شهدای گمنام و طراحی مناطقی از جمله سعدالسلطنه، خیابان سپه، میدان امام خمینی (ره) و بازسازی‌های بوستان‌هایی از جمله هشت بهشت، ملت و... همه گویای این مهم است که شهرداری قزوین به اهمیت طراحی واقف است، ولی شهری با این میزان اهمیت که مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است و همواره تلاش دارد در گفتمان‌های فرهنگی پیشرو باشد باید بضاعت خود را بالاتر ببرند.


ضعف در اجرا

این طراح و پژوهشگر اظهار کرد: ضعف عمده مبلمان شهری قزوین در بخش اجراست نه طراحی بنابراین باید به اجرا و ساخت باکیفیت توجه بیشتری شود. به علاوه این‌که شهر باید از یکدستی در طراحی بهره ببرد، این‌که یک ایستگاه اتوبوس بسیار مدرن طراحی می‌شود و دیگری چندین سال است که به تعویض نیاز دارد یا یک محوطه‌ای مثل محوطه دروازه درب کوشک مبلمانی بسیار ابتدایی دارد و جای دیگری مثل بوستان ملاخلیل‌ها کیفیت خیلی بالایی دارد، موجب می‌شود تلاش‌های شهرداری کمتر به چشم بیاید و آن مرور و تکراری که باید برای شهروندان ایجاد شود ناقص می‌ماند. 

جمالی افزود: قزوین نیازی ندارد که از طراحی‌های مدرن الگو بگیرد. طراحی‌ای که در تهران بسیار محبوب و موفق بوده ممکن است در شهری تاریخی مانند قزوین موفق نباشد و از آن استقبال نشود. چقدر زیباست که همه عناصر شهر اشاره ضمنی به هویت تاریخی و فرهنگ غنی این شهر داشته باشند. 


تشابه فرهنگی مردم قزوین

پرنیان جمالی، طراح صنعتی، گفت: بیشتر مردم شهر قزوین از نظر اعتقادی و فرهنگی با یکدیگر مشابهت بسیاری دارند یا دست‌کم سازگاری بالایی دارند و صف‌آرایی و تقابلی بین مردم دیده نمی‌شود. بنابراین انتظاری که از شهرداری می‌رود این است که با توجه به این یکدستی در لایه‌های مختلف اجتماعی، با طراحی مناسب شهر و عناصر و المان‌های شهری، هویت تاریخی و فرهنگی شهر را روی صحنه بیاورد تا هم شهروندان احساس بهتری به شهر خود پیدا کنند هم گردشگران خاطرات خود را با تصاویری از زیبایی‌های شهر قزوین به یاد بیاورند و طراحی شهر زبانزد دیگران شود.