طرحی نو بر تار و پود فرش قزوین

مرضیه اردکانی| قزوین - خبرنگار:


از گذشته، فرش و قالیچه دستباف، عضو جدایی‌ناپذیر دکوراسیون خانه‌های ایرانی بوده است. این هنر دستی ایرانیان، جادوی زیبایی است که در همه اتاق‌ها و ایوان‌ها جلوه‌گری می‌کند. بدون شک جدای از بافت تار و پود و گره‌هایی که به دست هنرمندان این رشته زده می‌شود، طرح‌ها و نقشه‌های قالی و قالیچه ایرانی، اولین حرف را برای بیننده این هنر می‌زند. بته جقه، انواع نقش گل‌ها و ترمه، مرغ و طرح‌های اسلیمی و هندسی، همه بیانگر اصالت و قدمت فرهنگی مردم سرزمین ماست. 

در زمانی که قزوین به عنوان پایتخت در دوران صفوی انتخاب شد، فرش دستباف با طرح و برند قزوین، حرف اول را در این رشته هنری می‌زد. اما متاسفانه این رونق به‌تدریج در قزوین رو به افول گرایید. از آنجا که در تولید فرش دستباف، طرح و نقشه مهم‌ترین مرحله است، هنرمندان این رشته هم‌اکنون به دنبال این هستند که طرح و برند فرش قزوین را احیا کنند. اما در این مسیر با مشکلاتی روبه‌رو هستند که آنها را از این هدف دور می‌کند. برای بررسی مشکلات فراروی طراحی فرش به میان طراحان نقشه فرش رفتیم تا از نزدیک با روند کار آنها آشنا شویم.


آموزش رایگان

معصومه امیدی از آموزش‌دهندگان طراحی فرش در خانه فرش قزوین، به همشهری می‌گوید: تمام تلاش ما این است که در همه مقاطع این رشته که شامل بافندگی، طراحی، رنگرزی، کار پرداخت و دیگر مقاطع است، هنرمندان جایگاه خودشان را داشته باشند. حتی از اساتید قزوین و دیگر استان‌ها درخواست کردیم که به هنرجویان ما آموزش دهند. مضاف بر این‌که برای ایجاد رشته فرش در دانشگاه‌های قزوین، خیلی تلاش کردیم، اما هنوز نتیجه نداده است. استان قزوین نیاز به ایجاد رشته فرش در مقاطع مختلف دانشگاهی دارد. در خانه فرش برای علاقه‌مندان طراحی فرش و کسانی که به کار بافندگی مشغول هستند و بضاعت مالی مناسب ندارند بستری فراهم شده است تا آموزش‌های مقدماتی طراحی را به صورت رایگان سپری کنند. 

وی افزود: مهم‌ترین هدف ما طراحان این است که با حمایت سازمان صنعت، معدن و تجارت به طرح واحدی برسیم که به عنوان برند فرش قزوین معرفی شود و طرح و رونق فرش قزوین در 200 سال پیش احیا شود. درحال حاضر بیشتر خریداران به دنبال سبک‌های جدید در طرح فرش هستند؛ این انگیزه‌ای است تا طراحان به دنبال طرح‌های نوین باشند تا با این اقدام به یک طرح و برند که هم مخصوص قزوین باشد و هم یک طرح نوین مطابق با سلیقه زمان حاضر باشد برسند.

امیدی اظهار می‌کند: برای این‌که فرش قزوین، پیشرفت و توسعه پیدا کند، یک سرپرست و حامی می‌خواهد. الان اکثر خانم‌هایی که در زمینه بافت کار می‌کنند، همان طرح‌های سنتی و طرح‌های دیگر شهرها را که می‌دانند خریدار دارد، می‌بافند. بافنده‌های ما کمتر ریسک می‌کنند که طرح‌های خود را از طراحان قزوینی بگیرند؛ چون این واهمه را دارند که کارشان روی دستشان بماند. پس ترجیح می‌دهند تا طرح‌های تبریز و کاشان و دیگر شهرها را ببافند. این رشته در قزوین حامی قابل اطمینانی می‌خواهد که اگر هنرمندان در این رشته در مقطعی دلسرد شدند، زیر چتر حمایتی آن قرار بگیرند. 


 موازی‌کاری

محسن مومنی از طراحان فرش که دوره‌های بافندگی را هم گذرانده است، توضیح می‌دهد: فرش قزوین با وجود پتانسیل خوبی که در استان هست، گرفتار موازی‌کاری سازمان‌ها و نهادهای مختلف شده است. برای این‌که یک اتفاق خوب برای این رشته بیفتد باید همه هنرمندان این رشته به صورت متحد و با انجام کارهای مشترک به یک هماهنگی و انسجام فعالیت برسند. از خیلی ارگان‌ها خواسته‌ایم تا با همکاری با ما، همه متحد و یک‌دل پیش برویم ولی هنوز حرکت قابل توجهی در ایجاد هماهنگی لازم ندیدیم. همه هنرمندان این رشته باید تحت حمایت یک ارگان یا نهاد قرار گیرند؛ نه این‌که چندین مرجع برای این رشته تصمیم‌گیری کنند.

این هنرمند جوان افزود: ما در استان طراحان و تولیدکنندگانی داریم که می‌خواهند خودشان را بالا بکشند و ارتقا پیدا کنند. حتی این هنرمندان حاضر هستند در این مسیر هزینه هم بکنند اما بستر لازم برای آنها فراهم نیست. رونق این هنر در قزوین نیاز همزمان به انگیزه، حمایت و دانش و تخصص کافی در این زمینه دارد. در این صورت می‌شود امیدوار بود که رونق طرح و نقشه فرش قزوین به دوران قبل برگردد. 


 ناامید نشویم

سپیده عبداللهی که دارای تحصیلات دانشگاهی در زمینه طراحی فرش از دانشگاه اصفهان است به همشهری می‌گوید: در بعضی از شهرها مانند اصفهان شاهدیم که طراحان فرش در اولویت هستند، اما این اتفاق در قزوین نمی‌افتد. متاسفانه در قزوین با وجود پیشینه درخشانی که داریم، به طراحان فرش بهای لازم را نمی‌دهند و این ناراحت‌کننده است. طراحان فرش در شهرهایی که این رشته رونق دارد مانند اصفهان و کاشان پیشنهاد ارائه طرح نه‌تنها در کشور خودمان بلکه از دیگر کشورها را هم داشته‌اند. وی افزود: با یکی دو قدم نمی‌شود این جایگاه را در قزوین به دست آورد. ما طراحان نباید زود ناامید شویم. باید آنقدر همت به خرج دهیم و ادامه دهیم تا به یک جایگاه مناسب برسیم. رونق طرح قزوین می‌تواند جایگاه بافندگان فرش قزوینی را ارتقا دهد. 


نبود تبلیغات حرفه‌ای  

حامد قاسم‌زادگان یکی دیگر از طراحان جوان قزوینی می‌گوید: اولین قدم در رشته فرش که به چشم می‌آید، طرح و نقشه فرش است، به طوری که بالاترین ارزش افزوده یک فرش متعلق به طرح و نقشه آن است. 
وی تبلیغات را مهم‌ترین قدم در رونق طراحی فرش می‌داند و اضافه می‌کند: از بزرگ‌ترین خلأهای ما در این رشته در قزوین، عدم تبلیغات حرفه‌ای در سطح استان است. برای این‌که کار طراحان فرش و جایگاه آنان شناخته شود، باید تبلیغات انجام شود تا همه مردم و به‌ویژه بافندگان و کارگاه‌داران فرش با کار ما آشنا شوند و طرح‌ها و ایده‌های ما به همه معرفی شود. اگر صنعت فرش‌بافی در استان ما رونق بگیرد، فرصت اشتغال برای خیلی از شهروندان فراهم خواهد شد. 

برای آن‌که یک فرش تولید شود چندین مرحله نیاز است که شامل طراحی، تولید نخ، رنگرزی، بافت و پرداخت است. اگر اولین مرحله که طراحی است با تبلیغات درست رونق بگیرد، به صورت پلکانی سایر رشته‌ها هم رونق گرفته و فرصت اشتغال برای عده زیادی فراهم می‌شود. حتی تبلیغات درست می‌تواند فرش قزوین را برای صادرات هم بیشتر معرفی کند.


 ایجاد کارگاه رنگرزی  

زهرا اکبرشاهی و دخترش لیلا موسوی مادر و دختر هنرمندی هستند که صاحب یک کارگاه قالیبافی در اطراف قزوین هستند. زهرا اکبرشاهی می‌گوید: 35 سال است که در کار بافندگی فرش و گلیم هستم و 5 سال است که به صورت حرفه‌ای با ایجاد یک کارگاه بافندگی این رشته را دنبال می‌کنم. مشکل ما بیشتر در زمینه رنگرزی است. ما حاضریم تولیدات خود را براساس طرح و نقشه طراحان قزوینی ببافیم، اما مشکل اینجاست که اگر طرح را هم از طراحان قزوینی بگیریم، باز هم مجبوریم برای رنگرزی و تهیه نخ طرح‌ها را به دیگر شهرهایی مثل تبریز و یزد بفرستیم و این کار هزینه‌های ما را بیشتر می‌کند. برای همین ترجیح می‌دهیم از ابتدای کار، طرح را از همان شهری بگیریم که کار تهیه نخ و رنگرزی را هم انجام می‌دهند. 

وی اضافه می‌کند: مهم‌ترین خلأ و مشکل ما در استان نبود رنگرزی است. اگر موقعیتی باشد که مرحله رنگرزی در خود استان فراهم شود، ما بافندگان، طرح‌های خود را هم از طراحان قزوینی می‌گیریم. البته ما از نظر محیط مشکلی نداریم که کار رنگرزی را در کنار کارگاه بافندگی خود انجام دهیم اما نبود اشخاص آموزش‌دیده در این زمینه مانع کار ماست. 

 لیلا موسوی دختر هنرمندی است که با آموزش دیدن در رشته طراحی در خانه فرش سعی دارد حرفه مادر را رونق دهد. این هنرجو در ادامه صحبت‌های مادر خود می‌گوید: شاید یکی از مشکلات ما در بافت فرش، گلیم و گبه در طرح‌های تکراری است. برای همین الان ما دنبال طرح‌ها و نقشه‌های جدیدی هستیم تا این روند از تکراری بودن طرح‌ها خارج شود. به‌ویژه در طراحی گبه به دنبال طرح‌های نوین و تازه‌ای هستیم تا رضایت خریداران را جلب کند و معرف منطقه ما باشد. 

همه هنرمندان این رشته منتظر یک اتفاق خوب هستند. اتفاقی که اگر در اولین مرحله تولید فرش و گلیم و گبه روی دهد به صورت زنجیروار برای همه مراحل تولید آن روی می‌دهد. بدون شک یک مدیریت متمرکز در زمینه فرش می‌تواند رونق گذشته را به این هنر زیبا و اصیل در استان قزوین برگرداند. البته تصمیمات زیادی تاکنون توسط مسئولین گرفته شده که هنوز عملیاتی نشده‌اند. در چهره و صحبت‌های این هنرمندان نشاط و شوقی وجود دارد که اگر حمایت شوند به طور قطع فرش را به جایگاه قدیم خود برمی‌گردانند. این جوانان فقط به اندکی حمایت نیاز دارند تا در تحول این رشته انقلابی به وجود بیاورند.


تشکیل اتحادیه بافندگان فرش دستباف 

سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قزوین با راه‌اندازی خانه فرش، اولین قدم را در راه رونق و توسعه فرش قزوین برداشته است. بعد از صحبت با طراحان فرش در قزوین، گفت‌وگویی پیرامون مشکلات و خواسته‌های این قشر از هنرمندان با معاونت این سازمان انجام دادیم. علی‌اکبر کبیری، معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قزوین توضیح داد: در حال بررسی هستیم تا بتوانیم رشته فرش را در مقاطع مختلف دانشگاهی از کاردانی به بالا برای علاقه‌مندان و هنرجویان این رشته هنری ایجاد کنیم. در زمینه اخذ مجوز برای این کار، با مرکز ملی فرش ایران رایزنی داشتیم. البته باید تعداد علاقه‌مندانی که می‌خواهند وارد این رشته بشوند بررسی شود که به حد مجاز برای ایجاد این رشته برسند. 

وی افزود: از دیگر اقداماتی که در حال بررسی آن هستیم، تشکیل اتحادیه بافندگان فرش دستباف در قزوین است. این اقدام در راستای قانون واگذاری امور به تشکل‌های مربوط به این صنف است. با توجه به پتانسیل خوب استان در این زمینه، این گام مهم می‌تواند موثر واقع شود و یک جایگاه عالی به فعالان این رشته بدهد و جلوی موازی‌کاری‌ها در این زمینه را بگیرد. قطعا این اتحادیه می‌تواند نقش پدر فرش قزوین را ایفا کند.
کبیری اظهار کرد: اولین قدم ما در این زمینه، سپردن امور به دست خود بافندگان و هنرمندان این رشته است. هم‌اکنون تشکیل خانه فرش توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت باعث شده است تا یک پایگاه برای کلیه بافندگان فرش فراهم شود و آنها بتوانند بدون دخالت دلال‌ها و واسطه‌ها، تمام تولیدات نهایی خود را در این مکان برای فروش عرضه کنند. حتی ما کارشناس قیمت‌گذاری هم برای تعیین قیمت تولیدات آنها درنظر گرفته‌ایم. 

در خانه فرش برای کارشناسان طراحی فرش، مکانی را فراهم کردیم تا آموزش‌های مقدماتی و پیشرفته طراحی فرش را به صورت سنتی و رایانه‌ای به علاقه‌مندان ارائه دهند که البته بعضی از این آموزش‌های مقدماتی به صورت رایگان انجام می‌شود.  وی اضافه کرد: برای این‌که قزوین به دوران رونق فرش در گذشته برگردد، باید ابتدا به یک طرح فرش واحد برسیم تا این طرح ثبت و به عنوان نقشه شاخص و برند قزوین مطرح شود. این امر نیازمند یک وحدت رویه است. 
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان در مورد نبود کارگاه رنگرزی در قزوین گفت: از برنامه‌های مهم ما، راه‌اندازی کارگاه رنگرزی به صورت طبیعی است. ایجاد این کارگاه که مخصوص رنگرزی باشد، می‌تواند خیلی از مشکلات بافنده‌های استان را حل کند. 

کبیری به دیگر برنامه‌های این سازمان اشاره کرد و افزود: پرداخت تسهیلات ارزان‌قیمت به بافندگان متمرکز و غیرمتمرکز برای توسعه کارگاه‌های خود و پرداخت تسهیلات در حوزه‌های تهیه طرح، رنگرزی و پرداخت کاری از دیگر اقدامات این سازمان است. همچنین توجه جدی به آموزش بافندگان و تولید براساس ذائقه فعلی مردم و تولیدات صادرات‌محور و احیای فرش قزوین با یک برند شاخص و آموزش نقشه‌خوانی و طراحی به بافندگان استان می‌تواند کمک شایانی به رونق صنعت فرش دستباف در قزوین کند.

وی اظهار کرد: تعداد 22 کارگاه متمرکز و 17 کارگاه غیرمتمرکز با تعداد 7 هزار و 500 بافنده در قزوین به امر بافندگی فرش دستباف مشغول هستند که بیشتر این بافنده‌ها را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. تعداد 2 هزار و 119 نفر از این بافنده‌ها تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند. همچنین سال قبل میزان صادرات فرش در قزوین به کشور‌های اروپایی، از نظر وزنی به میزان 600 تن بود.