سایه نماهای وارداتی بر معماری ایرانی

مجیدجباری/خبر‌نگار

لابه‌لای نماهای جورواجور، ساختمان‌هایی با ظاهری نو جا باز کرده‌اند؛ سازه‌هایی که شاید شکل ظاهری‌شان در نگاه اول برایمان جالب باشد اما بی‌تردید چنین نماهایی به‌دلیل اینکه سنخیتی با فرهنگ و هویت ما ندارد، نمی‌تواند در طولانی‌مدت با ما و فرهنگ ما ارتباط برقرار کند. در سطح شهر که قدم می‌زنیم، دیگر نشانی از آجرهای اخرایی‌، کاشی‌های فیروزه‌ای و شیشه‌کاری‌های رنگی به چشم نمی‌خورد؛ دیگر کمتر نشانه‌ای از سبک و سیاق معماری ایرانی و اسلامی را می‌توان در سازه‌های شهرها پیدا کرد. سایه نماهای من‌درآوردی بر ساختمان‌های شهر سنگینی می‌کند و استفاده از نماهای غربی عمدتا رومی در بناها و ساختمان‌هایی که از زمین سر‌برآورده‌اند، سیما و منظر شهرها را تغییر داده است.

کمیته نما سال‌95 و در واپسین روزهای شورای شهر دوره چهارم با هدف ساماندهی نمای شهری در شهرداری مناطق تهران شکل گرفت، اما شورای پنجم موضوع را با جدیت بیشتری دنبال کرد. با آغاز به‌کار شورای پنجم، موضوع در دستور کار کمیته معماری و طرح‌های شهری کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر قرار گرفت و پس از برگزاری جلسات مختلفی با حضور نمایندگان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری، ناظران شورا در کمیته‌های نما و استادان دانشگاه عضو کمیته‌های نما، در نهایت لایحه «طراحی، پایش و نمای شهر تهران» از سوی شهرداری تهیه و به شورای شهر ارسال شد. در تداوم رویکرد ساماندهی نماهای شهری، پارلمان شهری تهران یک گام بلند دیگر رو به جلو برداشت و اواسط دی‌ماه همان سال، کلیات لایحه «طراحی، پایش و نمای شهر تهران» را با اکثریت آرا به تصویب رساند.

علی اعطا، رئیس کمیته معماری و طرح‌های شهری شورای شهر تهران در این‌باره می‌گوید: این لایحه علاوه بر اینکه سازندگان را موظف می‌کند نمای تأیید‌شده را به نحو مناسبی در کارگاه ساختمانی پروژه نصب کرده و در معرض دید عموم قرار دهند، صدور گواهی پایان‌کار را به انطباق نمای اجرا‌شده با نمای مصوب کمیته‌های نما منوط کرده است.
از سوی دیگر، عبدالرضا گلپایگانی، معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران با انتقاد از غلبه نمای رومی در تهران، از عزم جزم این معاونت برای ساماندهی نمای ساختمان‌ها سخن می‌گوید و می‌افزاید: «برای فضاهای شهری برنامه‌هایی داریم. بر این اساس، در طرح بازآفرینی شهری که در محلات هدف انجام می‌شود، تلاش می‌کنیم از معماری ایرانی و اسلامی استفاده کنیم و این اقدام را از ساختمان‌های شهرداری آغاز کرده‌ایم.»

بهبود سیمای شهری با احیای ارزش‌های معمارانه
عبدالرضا گلپایگانی/ معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران 



در گذشته معماران ایرانی به مفهوم و ایده‌پردازی توجه زیادی می‌کردند، اما امروزه با نام نوآوری، بدعت‌هایی گذاشته شده که با هویت فرهنگی و معماری ریشه‌دار ما همخوانی ندارد. متأسفانه در دوره پهلوی اول گفت‌وگوهایی که میان معماری ایرانی و غربی رخ داد، سبب شد معماری در ایران به‌خصوص تهران به سبک فعلی سوق داده شود. غلبه معماری رومی در تهران به‌نحوی است که معماری بومی و اقلیمی تهران و بسیاری از شهرهای کشور را به عقب رانده‌است. اما به هر روی در مطالعات طرح جامع تهران، احیای ارزش‌های معماری را در دستور کار قرار داده و سعی کرده‌است با ایجاد کمیته معماری و نما، بناهای پایتخت به‌ویژه بناهای شاخص به سمتی پیش برود که ‌ویژگی‌های معماری ایرانی و اسلامی داشته باشند. از سوی دیگر، با توجه به اینکه معماری باید با بدنه اجتماعی جامعه ارتباطی تنگاتنگ داشته باشد، نیازمند جشنواره‌های معماری در کشور هستیم تا بتوانیم با ارائه کارهای خوب، مردم را به سمت فرهنگسازی‌ استفاده از کارهای شاخص پیش ببریم. در همین زمینه اقداماتی در حال انجام است. بانک اطلاعاتی از ساختمان‌های ارزشمند تهران تهیه شده که در قالب یک اپلیکیشن در اختیار مردم قرار خواهیم داد؛ علاوه بر آن مکان رویدادهای ارزشمند نیز در 3منطقه یک، ۱۲ و ۲۰ انجام شده که شامل ۱۶۷‌لایه اطلاعاتی است. سعی داریم با کمک سازمان فناوری شهرداری این اطلاعات را در اختیار مردم قرار دهیم که این مهم به‌زودی رخ می‌دهد. همچنین با توجه به اینکه افکار عمومی نیز روی نمای ساختمان‌های شاخص حساس هستند، بنابراین سعی داریم با احیای ارزش‌های معمارانه در شهر فضا را به سمتی پیش ببریم که حال شهرمان از نظر سیما و منظر خوب باشد.


تأثیر درونگرایی فرهنگ ما بر معماری ایرانی 
مهرداد مال‌عزیزی/ معمار و شهرساز 


به باور من، اینکه از سیما و منظر شهری راضی نباشیم، طبیعی است. اگر از همه شهروندان ایرانی و حتی از گردشگران خارجی سؤال کنید که آیا از میدان نقش‌جهان و راسته چهار‌باغ اصفهان، بافت قدیم یزد، پشت مسجد جامع سمنان، راسته‌های بافت تاریخی شوشتر و دزفول و... لذت می‌برید، بی‌تردید پاسخشان مثبت است. اینکه چرا ما از سیمای شهری بافت‌های قدیم لذت می‌بریم، اما منظر شهری شهرهای جدید و مدرن در قرن حاضر به‌ویژه در 80سال گذشته ما را راضی نمی‌کند، دلیلش این است که شعور و دانشی که در همخوانی و سازگاری معماری از درون و بیرون وجود داشت، در شهرهای امروزی ما و در طراحی داخل و بیرون سازه‌ها همزمان انجام نمی‌شود. نکته دیگری که وجود دارد، این است که در طرح‌های جامع و تفصیلی نیز مشاوران بالادست و سازمان‌های مرتبط مانند وزارت راه و شهرسازی در طرح‌ها این نگاه لازم از درون و بیرون را به‌طور یکسان ندارند؛ یعنی آنقدر که در زمینه کاربری‌ها و فعالیت‌های یک پهنه و زمین حساسیت به خرج می‌دهند، نسبت به سیما و رخ آن بی‌توجه هستند. همچنین معتقدم معماران ما هنوز نتوانسته‌اند از مصالح غالبی به جز آجر در ساخت‌و‌سازها استفاده کنند. هنوز در برابر به‌کار‌بردن آجر مقاومت‌هایی وجود دارد. به‌جای آن از سنگ‌ها و شیشه و مصالح وارداتی استفاده می‌کنیم. این درحالی است که چنین مصالحی اساسا با فرهنگ درونگرای ما سنخیتی ندارد. به هر حال، معتقدم اگر آجر مصالح غالب ساخت‌و‌سازهای ما شود، هزاران هزار هنرمند و معمار در ایران هستند که می‌توانند آجر را در نماهای شهری به‌طور شگفت‌انگیزی با مصالح مدرن در هم بیامیزند و نماهای زیبایی خلق کنند که از درون به بیرون تراوش کند.


ضرورت ورود شهرداری به ساماندهی سیمای شهری
محمد سالاری/ رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهرتهران 


شهرداری تهران با توجه به راهبرد تعیین‌شده در اسناد بالادستی و مصوبات شورای‌عالی شهرسازی و معماری باید به ساماندهی سیما و منظر شهری ورود کند، ما نیز در شورای چهارم از سال‌93 با توجه به دغدغه حرفه‌مندان و ذی‌نفعان از طریق ایجاد کمیته‌های نما به این موضوع ورود کردیم تا مسئله نمای ساختمان نیز در فرایند صدور پروانه در اولویت قرار گیرد‌. از آنجا که طراحی نما حاصل خلاقیت‌های معمارانه و یک موضوع محتوایی است و خیلی نمی‌توان برای آن ضابطه تعریف کرد، بنابراین 3نوع حکم شامل بایدها، نبایدها و توصیه‌ها برای آن تهیه شد تا در کمیته‌های نما ملاک عمل قرار گیرد. البته باید انتقاد کرد که متأسفانه دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها در این حوزه، تولید دانش قابل‌دفاعی نداشته‌اند تا ما از مبانی نظری تولید‌شده توسط آنها، در عمل و به‌عنوان یک سند مبنا استفاده کنیم. بنابراین معتقدم که پس از دوران‌گذار و فرهنگسازی عمومی و رسیدن به باورهای مشترک میان جامعه شهری و جامعه حرفه‌ای، کمیته‌های نما باید حذف شوند، چراکه در آنجا براساس سلایق شخصی تصمیم‌گیری می‌شود نه تضارب آرا و با اتکا بر اصول و چارچوب مرتبط. اما از این نظر که در گذشته نمای ساختمان‌ها بدون ضابطه و از طریق کپی‌کاری ایجاد می‌شد، وجود این کمیته‌ها ضرورت دارد. نمای ساختمان‌ها باید براساس نظرات نمایندگان حرفه‌مندان و متخصصان و مدیران مربوطه بررسی شود تا واجد کیفیت‌های بصری و هویتی باشد. کمیته‌های نما باید محلی برای گفت‌و‌گو باشند تا مالک اقناع شود نه اینکه ملزم شود. حتی قبل از ارائه پروانه به مالکان نیز باید اتاق‌های گفت‌و‌گو وجود داشته باشد تا ادبیات مشترک میان مسئولان و مالک شکل بگیرد.