مراقب نشتی گندم باشیم

علی ابراهیمی/روزنامه‌نگار

تداوم خودکفایی در تولید گندم از طریق کاهش سطح زیر کشت ،انتقال دانش فنی و بهره‌وری تولید رویکردی است که طی چند سال اخیر مورد توجه سیاستگذاران بخش کشاورزی قرار گرفته است چرا که بسیاری از منتقدان دستیابی به خودکفایی گندم را مرهون بهبود بارش‌ و افزایش سطح زیر کشت این محصول به قیمت کاهش سطح زیر‌کشت و تولید برخی دیگر از محصولات مانند پنبه تلقی کردند. از سوی دیگر مبلغ خرید تضمینی و تامین بودجه سالانه مورد نیاز اجرای این طرح با انتقادهای بسیاری مواجه بوده است. با اسماعیل اسفندیاری پور، مجری طرح گندم و مشاور وزیر جهادکشاورزی گفت‌وگو کرده‌ایم.

 میزان تولید و خرید تضمینی گندم در سال‌زراعی گذشته و پیش‌بینی شما از وضعیت امسال‌چگونه است؟
بررسی میزان سطح زیر کشت، تولید و خرید تضمینی گندم در سال‌زراعی گذشته (97-96) و مقایسه آن با سال‌زراعی جاری (98- 97) بیانگر رشد تولید این محصول در ایران است به نحوی که در سال‌زراعی گذشته در مجموع میزان تولید گندم 13‌میلیون و 300هزار تن و میزان خرید تضمینی گندم مازاد بر مصرف از کشاورزان 9‌میلیون و 500‌هزار تن بود و تا پایان شهریور ماه امسال‌خرید تضمینی خاتمه یافته و پول کشاورزان گندمکار نیز حداکثر تا پایان مهر ماه به طور کامل پرداخت شده است. برای سال‌زراعی جاری (98-97) که برداشت از اواخر اسفند ماه و اوایل سال‌98 آغاز می‌شود. همچنین میزان سطح زیر کشت گندم در سال‌زراعی جاری با رشد 1.5‌درصدی نسبت به سال‌گذشته به 5‌میلیون 800‌هزار هکتار رسیده است. با توجه به وضعیت بارش‌های سال‌آبی جاری، افزایش سطح زیر کشت و توجه به این نکته که امسال‌وضعیت استقرار بوته سبز و وضعیت کیفی گندم تا کنون جزو سال‌های بسیارخوب و پیش بینی عملکردها نیز متعارف است، با این شرایط در یک حالت متعارف افزایش یک‌میلیون تنی خرید تضمینی گندم مازاد کشاورزان را در سال‌98 نسبت به سال‌97 پیش بینی می‌کنیم. با این روند میزان خرید تضمینی گندم در سال‌98 به 10.5‌میلیون تن در صورت مطلوب بودن وضعیت بارش‌های بهاری خواهد رسید. تا کنون وضعیت بارش‌ها خوب بوده و با توجه به اینکه دو سوم سطح زیر کشت گندم مربوط به گندم دیم است،میزان تولید گندم در سال‌98 به 13.5 تا 14‌میلیون تن افزایش خواهد یافت. 

 قیمت مصوب خرید تضمینی گندم در گذشته و سال‌جاری چقدر بوده است ؟ 
نرخ خرید تضمینی گندم در سال‌گذشته 1300‌تومان بود که موجب گلایه، نگرانی کشاورزان گندمکار شد. در ادامه دولت نرخ خرید تضمینی گندم را به 1470‌تومان افزایش داد و اکنون نرخ قطعی اعلام شده به 1600‌تومان افزایش یافته اما ممکن است در این قیمت تجدید نظر و تصمیماتی در مجلس برای افزایش این نرخ اتخاذ شود. انتظار افزایش این نرخ برای رضایت کشاورزانی را داریم که طی سال‌با عملکرد خوب خود میزان واردات نزدیک به 7‌میلیون تنی گندم را به صفر رسانده‌اند. 

احتمال بازگشت به قیمت تضمینی به‌جای خرید تضمینی گندم وجود دارد؟
سامانه گندم، آرد و نان به نوعی از نظام حمایتی و پشتیبانی اما نه برای کشاورز بلکه برای مصرف کننده برخوردار است در واقع دولت به کشاورزان یارانه‌ای بابت تولید گندم نمی‌دهد و این یارانه به مصرف‌کنندگان آرد و نان تعلق می‌گیرد. یعنی دولت در سال‌گذشته گندم را به نرخ هر کیلوگرم 1300‌تومان که مورد اعتراض کشاورزان و کمتر از قیمت‌های جهانی بود از کشاورزان خریداری اما به نرخ 665‌تومان به کارخانه‌های آرد برای تبدیل به نان و سایر محصولات خبازی داد. نباید بر سرکشاورز منتی بابت این خرید تضمینی گذاشته است. با این شرایط تداوم خرید تضمینی گندم منطقی و قابل قبول است تا هم کشاورز از دریافت وجه فروش گندم خود مطمئن باشد و هم دولت قادر به تحویل گرفتن و ذخیره‌سازی گندم در سیلوها باشد. همچنین بورس کالا ظرفیت و زیر ساخت لازم برای خرید و عرضه گندم تولیدی کشور را ندارد و باید با خرید سایر کالاها به صورت آزمایشی و تمرین بیشتر برای انجام این کار مهیا شود. تا زمانی که نظام گندم، آرد و نان یارانه‌ای و حمایتی ادامه داشته باشد به نظر نمی‌رسد عرضه گندم در بورس یا تعیین قیمت تضمینی برای این محصول از کارآمدی لازم برخوردار باشد. اگر این محصولات آزاد شود عرضه گندم در بورس نیز توجیه پذیر خواهد بود.

 چه برنامه‌ای برای مقابله با رشد قاچاق و کمبود احتمالی گندم در بازار داخلی دارید؟
بحث قاچاق گندم در حیطه اختیارات و وظایف بخش‌ بازرگانی و نه تولید است اما باید در خرید تضمینی سال‌98 دستگاه‌های ذی‌ربط کنترل و نظارت داشته باشند تا گندم تولید داخل به وسیله قاچاق از چرخه تامین نیاز بازار داخلی خارج نشود. باید مراقب باشیم تا نشتی گندم نداشته باشیم با این روند باید دولت در تعیین قیمت خرید تضمینی گندم به قیمت‌های این محصول در کشورهای همجوار نیز توجه داشته باشد تا تفاوت قیمت این محصول در بازار داخلی و بازارهای منطقه باعث قاچاق آن نشود. قطعا ما نیز نگران رشد قاچاق گندم از ایران هستیم، این حسیاست‌ها وجود دارد و باید دولت و مجلس مراقب باشند تا این مابه‌التفاوت قیمت منجر به قاچاق نشده و از سوی دیگر قدرت خرید مصرف‌کنندگان برای تامین آرد و نان نیز مورد توجه قرار گیرد. به عنوان متولی تولید از افزایش قیمت خرید تضمینی گندم حمایت می‌کنم.

میزان قاچاق گندم از کشور چقدر است؟
آمار قابل استنادی در زمینه میزان احتمالی قاچاق سالانه گندم نداریم گرچه ممکن است قاچاق آرد یا برخی فرآورده‌های دیگر به برخی کشورهای همسایه را داشته باشیم که البته برای مقابله با این کار اقداماتی در حال انجام است. واردات 7‌میلیون تنی گندم با صرف 2.6 میلیارد دلار منابع ارزی در سال‌91 اکنون به صفر رسیده است. اگر همان شرایط حاکم بود برای واردات این میزان گندم با ارز نیمایی باید 13‌هزار میلیارد‌تومان ارز پرداخت می‌کردیم که این منابع طی چندسال‌گذشته در اختیار کشاورزان قرار گرفت و 800‌هزار دستگاه تراکتور نو تولید داخل و 2‌هزار کمباین نو وارد مزارع شد و این کار موجب ارتقای مکانیزاسیون و ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی شده و به نفع کشاورزی کشور بوده است.

با توجه به شرایط تولید، وضعیت کنونی ذخایر استراتژیک گندم چگونه است؟
از نظر ذخایر استراتژیک حتی پیش از خرید تضمینی سال‌گذشته نیز شرایط خوبی برای تامین نیاز 8‌ماه کشور داشتیم و امسال‌نیز بیش از مصرف مورد نیاز آرد خبازی، گندم خریداری شد. بدان معنا که مصرف آرد خبازی 7‌تا‌7.5‌میلیون تن است اما در سال‌گذشته 9.5‌میلیون تن گندم خرید تضیمنی داشتیم. در کنار آن وضعیت ذخایر استراتژیک گندم کشور نیز بهبود یافته است. در دنیا میزان ذخایر استراتژیک گندم 25‌تا‌30‌درصد است مصرف گندم مورد نیاز 720‌تا‌730‌میلیون تن است که با این روند 230‌میلیون تن ذخیره گندم دنیاست اما میزان ذخایر استراتژیک گندم به تناسب شرایط و حساسیت‌ها بیشتر از این است و نگرانی بابت تامین گندم مورد نیاز کشور نداریم همچنین تنوع اقلیم کشت گندم در ایران بزرگترین پشتوانه ذخیره استراتژیک این محصول در ایران است. 

پیش بینی شما از قیمت جهانی گندم در ماه های آینده و همین طور سال‌آینده چیست؟
قیمت‌های جهانی گندم بنابر کیفیت در مبداء از 220‌تا‌250 دلار درهرتن، متفاوت است در کنار آن حدود 25‌تا‌30‌درصد هزینه حمل و نقل، بیمه، دموراژ و... را داریم که با این روند قیمت تمام شده هر تن گندم وارداتی به 270 تا 285 دلار می‌رسد. اگر با نرخ ارز واقعی گندم یا سایر محصولات کشاورزی را قیمت‌گذاری کنیم، شائبه غیر رقابتی بودن تولیدات کشاورزی از بین می‌رود همچنین میزان حمایت از کشاورزان ایرانی در مقایسه با رقبای خارجی ناچیز است. مثلا کشاورزان ایرانی طی سنوات گذشته کمباین و تراکتور با نرخ بهره 15‌تا‌18‌درصد خریداری کرده‌اند اما در کشورهای اروپایی با نرخ بهره کمتر کمتر از یک و حتی صفر‌درصد این ماشین‌آلات را می‌خرند.   

خرید تضمینی گندم به چه میزان بودجه نیاز دارد و آیا این بودجه قابل تامین است؟
همانطور که گفتم دولت هیچ یارانه‌ای به گندم نمی‌دهد بلکه یارانه پرداختی به آرد و نان است . بخشی از بودجه مورد نیاز آرد و نان (665 تا 670‌تومان) در قالب قیمت آرد از مصرف کنندگان دریافت می‌شود. مابه‌التفاوت آن که 8‌هزار و 200‌تا‌8‌هزار و 300 میلیارد‌تومان است امسال‌در قانون بودجه مصوب شده و سازمان برنامه و بودجه ملزم به تامین آن است. اما این بودجه نیز به نوعی یارانه پرداختی به آرد و نان است. اما در سال‌گذشته برای خرید تضمینی 9‌میلیون و 500‌هزار تن گندم به نرخ هر کیلوگرم 1327‌تومان 12‌هزار و 606 میلیارد‌تومان اعتبار تخصیص یافته است. همچنین با توجه به پیش بینی خرید تضمینی 10‌میلیون و 500‌هزار تن گندم به قیمت هر کیلوگرم 1600‌تومان در سال‌جاری بودجه مورد نیاز برای خرید تضمینی امسال‌این میزان گندم 16‌هزار و 800 میلیارد‌تومان است. در هیچ جای دنیا امنیت غذایی را با هیچ بهایی تعویض نمی‌کنند. 

برای حفظ ارزش افزوده گندم با تولید آرد و نان و صادرات آن چه برنامه‌ای ‌دارید؟
بر اساس طرح افزایش ضریب خوداتکایی گندم که از سال‌93 آغاز شده و تا سال‌1405 ادامه دارد، رویکرد صادراتی برای گندم وجود ندارد. در این طرح رشد جمعیت، تقاضا، مصرف سرانه و ... پیش بینی شده است. اولویت تامین نیاز بازار داخلی با افزایش عملکرد از طریق رشد بهره‌وری و حتی کاهش سطح زیر کشت گندم دیده شده است. بر این اساس در 5‌سال‌گذشته سطح زیر کشت گندم با اقدامات فنی مانند استفاده از بذر اصلاح شده، تغذیه، استفاده از ماشین‌آلات، کنترل عوام خسارت‌زا و ... به میزان 12‌درصد کاهش یافته اما میزان تولید 40‌درصد افزایش یافته است. متوسط سطح زیر کشت گندم در سال‌های 90 و 92 حدود 6‌میلیون و 400‌هزار هکتار بوده که طی چند سال‌اخیر به 5‌میلیون و 800‌هزار هکتار رسیده و سطح برداشت گندم در سال‌گذشته به دلیل کاهش بارش‌ها در مناطق کشت دیم به 5‌میلیون و 400‌هزار هکتار رسید چرا که برخی دیم‌زارها مانند خوزستان به دلیل کاهش میزان بارندگی به 165‌میلیمتر گندم دیم اصلا برداشت نشد. 

به نظر شما حمایت‌های دولت از تولید گندم تا چه حد مطلوب بوده است؟
باید سازمان مدیریت از تولید گندم حمایت کند اما متاسفانه طی 4‌سال‌گذشته هیچ اعتبار اجرایی برای گندم در نظر نگرفته‌اند به عنوان مجری طرح گندم به‌شدت از این وضعیت گلایه دارم. باید کمک کنند تا به فعالیت‌های تولید گندم عمق بدهیم. این با اعتبار خرید تضمینی متفاوت است مثلا ما دانش و تجربه کشت مستقیم گندم دیم را داریم اما به دلیل اما هیچ اعتباری برای اجرای این پروژه نداریم. نیازمند سالانه 40‌میلیارد‌تومان اعتبار اجرایی هستیم اما ردیف اعتبار اجرایی گندم در بودجه سالانه از 4‌سال‌پیش حذف شده اما تمام بخش‌های بی ربط ردیف اعتباری دارند. این اعتبار برای حمایت واقعی و توسعه فنی کشت گندم در کشور است که به آن هیچ توجهی نمی‌شود. 


واردات گندم نداریم



واردات گندم نداریم، گندم با کیفیت‌های مختلف در 4‌اقلیم مختلف کشور کشت می‌شود. قبلا واردات گندم با ارز یارانه‌ای صورت می‌گرفت و اکنون واردات این محصول با ارز آزاد مقرون به صرفه نیست. همین که اکنون تقاضا برای صادرات گندم بالاست به معنای رقابت‌پذیری بالا وابستگی اندک این محصول به ارز است. اکنون 100 درصد بذر گندم و حدود 95 تا 97 درصد تراکتور و کمباین مورد نیاز بخش کشاورزی در داخل تولید می‌شود و ارزبری کشاورزی بسیار کم است. اکنون واردات گندم برای مصارف دامی‌یا اختلاط با گندم داخلی برای بهبود کیفیت ندارم. از نظر کیفیت گندم نیز مشکل خاصی نداریم و با اطمینان می‌گویم که اکنون گروه‌های گندم درجه یک به ترتیب در استان‌های خوزستان، گلستان، دشت مغان و ... تولید می‌شود و نیازی به واردات گندم نداریم. همچنین نان مورد استفاده در ایران نان پهن و متناسب با کیفیت گندم تولید داخلی است و برای تامین گندم و آرد مورد نیاز صنف و صنعت نیز امسال  4‌میلیون تن گندم درجه یک مطابق با استاندارد ملی 104 از نظر پروتئین و سایر مشخصات داریم. گندم درجه یک تا سه برای مصارف انسانی و درجه 4 به بالا برای مصارف غیر انسانی ومیزان تولید آن بسیار ناچیز است.