سه‌راهی‌های‌ واقعی؛ استرس‌های‌ غیرواقعی

عیسی محمدی



انتخاب همیشه کار سختی بوده و هست؛ به همین دلیل است که خیلی‌ها انتخاب‌های خود را به «هرچه پیش آید خوش آید» یا «صلاحدید دیگران» واگذار می‌کنند. در وادی انتخاب رشته تحصیلی، نهم دبیرستان نیز چنین قاعده‌ای پابرجاست. به همین دلیل است که بیشتر نوجوانان در این حیطه، درگیر این انتخاب بوده و نمی‌دانند که چه باید بکنند؛ کدام شاخه و گرایش و رشته و... . در این باره، سراغی گرفته‌ایم از عبدالرسول عمادی، رئیس سابق مرکز سنجش آموزش‌و‌پرورش که تا همین دهه اول بهمن، مسئولیت این مرکز را عهده‌دار بوده است.

واقعاً کار سختی است

عمادی معتقد است که به جای انتخاب رشته، ابتدا باید از انتخاب شاخه صحبت کنیم؛ در دل این انتخاب شاخه، البته انتخاب رشته هم اتفاق می‌افتد که همزمانی این همه، کار را برای نوجوانان، خانواده‌ها و معلمان سخت می‌کند. او می‌گوید: «در سال نهم هم انتخاب شاخه داریم، هم انتخاب رشته. انتخاب شاخه شامل نظری، فنی حرفه‌ای و کار و دانش می‌شود. در دل این شاخه‌ها، باید رشته‌ها هم مشخص بشود. این امر برای دانش‌آموزی که تا پیش از این 9 سال درگیر دروس عمومی و نظری بوده، سخت است. البته ما تنوع در مدارس داریم، ولی به‌طور کلی همه دروس عمومی و نظری یکسان هستند؛ با این تفاوت که تنها در تیزهوشان محتوای تکمیلی هم داریم. با وجود این، انتخاب رشته بعد از طی‌کردن این همه سال فعالیت نظری سخت خواهد بود؛ هم برای دانش‌آموز، هم برای خانواده و هم برای معلمان؛ خاصه برای خانواده‌هایی که طی سال‌های اخیر، ضریب جمعیتی بالایی نداشته‌اند و دوست دارند بهترین انتخاب را در قبال فرزند‌شان انجام بدهند».

مشکل از تنوع زیاد است

اما چرا این انتخاب برای نوجوانان ما همراه با استرس و نگرانی فراوان است؟ این سؤال یک پاسخ داشته یا اینکه مجموعه‌ای از پاسخ‌ها را باید در دل جواب آن گنجاند؟ عمادی، در این‌باره معتقد است: «شما ابتدا 3 شاخه نظری، کارودانش و  فنی‌حرفه‌ای را باید انتخاب کنید. در هر کدام از این شاخه‌ها، انتخاب‌های متعددی هم دارید؛ درنظری 3‌رشته تجربی و ریاضی و انسانی را دارید. در فنی و حرفه‌ا‌ی، با 40-30 رشته مختلف  و در کارودانش نیز با 160رشته روبه‌رو هستید. بدیهی است که این حجم از گستردگی و تنوع، هر کسی را نگران می‌کند. این کار سخت و پیچیده هم به ساختار نظام آموزشی ما و تنوع در آن برمی‌گردد. در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش 4 دوره تربیت سه ساله تعریف شده که انتخاب رشته و شاخه، به دوره سه ساله چهارم بر می‌‌گردد چون رویکرد آموزش و پرورش ما، محفوظاتی و نظری بوده و دانش‌آموزان در سطح شناختی و نظری متوقف می‌مانند. به همین دلیل دانش‌آموزان به‌صورت تجربی با حوزه‌ها و رشته‌های مختلف آشنا نمی‌شوند. پس چطور می‌توان انتظار داشت که یکباره و در یک دوره محدود، چنین دانش‌آموزی انتخابی درست داشته باشد؟».

استعدادیابی درست انجام نمی‌شود

مهم‌ترین دغدغه عبدالرسول عمادی، این است که دانش‌آموزان طی سال‌های تحصیل، درک نکرد‌‌ه‌اند که چه استعدادی داشته‌اند و چه گرایش و رشته‌ای برایشان مناسب است. معتقد است که هدایت تحصیلی هم باید از همان دوران کودکی و ابتدایی شروع شود و اینطور نیست که در یک سال بخواهیم با یک فرم و سؤال‌ها و جواب‌ها و بررسی‌های خاص آن سال، اقدام به این کار کنیم. از نگاه او، تنوع محیط‌های یادگیری در سند بنیادین آموزش و پرورش نیز از این بابت اتفاق افتاده تا دانش‌آموزان درک کنند که در کدام ساحت (علمی فناوری، حرفه‌ای اقتصادی، هنری زیباشناختی، ورزشی تربیت بدنی و...) باید حضور یابند و به تحصیل خود ادامه دهند. طرح ایران ‌مهارت با همین دغدغه بوده است که با همکاری وزارت کار و سازمان فنی‌حرفه‌ای و آموزش  و پرورش شکل گرفته است. او همچنین درباره عدم‌استعدادیابی درست دانش‌آموزان اشاره می‌کند: «حدود 62درصد دانش‌آموزان به شاخه نظری می‌روند که شامل رشته‌های ریاضی ، تجربی و انسانی می‌شود و نزدیک به 38درصد به شاخه فنی حرفه‌ای و کارودانش وارد می‌شوند. این یعنی که ما در هدایت تحصیلی موفق نبوده‌ایم. معتقدم که این مسئله با فرم، کارنامه و... حل نمی‌شود؛‌ هرقدر هم که مشاوران و والدین در پرکردن فرم هدایت تحصیلی دقت کنند». 

تجربه موفق انتخاب رشته در خانواده

در پایان این گفت‌وگو، از عمادی درباره خانواده‌اش می‌پرسیم و اینکه آیا فرزندی در شرف انتخاب‌رشته دارد یا نه. پاسخ می‌شنویم: «من 50سال دارم و صاحب2 فرزندم؛ یکی از آنها سال هشتم است و دیگری سال آخر دانشگاه. طبیعی است که دخترم سال بعد باید انتخاب رشته کند. طی سال‌های اخیر، کلی با هم گفت‌وگو کرده‌ایم و هم من و هم خود او می‌داند که باید وارد چه رشته‌ای بشود. این اتفاق به‌دلیل اینکه من در جریان فرایند تحصیلی او طی چند سال متوالی بوده‌ام شکل گرفته. تحت‌تأثیر این هم نیستیم که کدام رشته پول‌ساز است یا نه. متأسفانه یکی از مشکلات رایج، این است که والدین بدون توجه به علاقه و استعداد فرزندان خود، ایده‌آل‌هایی را مفروض گرفته و به آنها القا می‌کنند که باید همین راه و مسیر را طی کنند».