تاکسیدرمی؛ صنعتی در خدمت آموزش و ارتقای حفاظت از حیات‌وحش
مریم دری‌منش/خبر‌نگار
موزه‌های تنوع زیستی مکان‌هایی برای حفظ، نگهداری و نمایش نمونه‌ها و ذخایر جانوری و گیاهی هستند. موزه تنوع زیستی ایران نیز مجموعه‌ای علمی-پژوهشی برای نمایش گونه‌های متنوع و تخصصی است که در سال 1383در بوستان پردیسان تهران افتتاح شد. در این مکان، کارگاهی تخصصی وجود دارد که پس از مرگ حیوانات، پوست را از گوشت حیوان جدا کرده و بعد از چربی‌گیری، این پوست روی قالبی کشیده می‌شود که به شکل آن حیوان ساخته شده و سپس طی مراحلی خاص آماده نمایش در موزه می‌شود؛ در واقع این کارگاه به تاکسیدرمی اختصاص دارد.
علی موسوی که از 17سال پیش در زمینه تاکسیدرمی حیوانات فعالیت داشته و اکنون با سازمان حفاظت محیط‌زیست همکاری می‌کند، دراین باره به همشهری گفت: تاکسیدرمی واژه‌ای یونانی به معنی پوست‌آرایی است. البته این کار ریشه‌ای بسیار قدیمی دارد، چون انسان از ابتدا شکارچی بوده و دوست داشته بتواند حیوان شکار‌شده را نگهداری کند. در این راه تلاش‌های زیادی صورت گرفت ولی شکل نوین و امروزی آن با آمدن مواد دباغی و پیشرفت تکنولوژی نزدیک به 100سال قدمت دارد. در ایران هم حدود 70سال است که این کار انجام می‌شود اما به شکل علمی حدود 45سال پیشینه دارد. این کار توسط برادران تاجبخش که در سفر به آمریکا آموزش حرفه‌ای دیده بودند، وارد ایران شد. به گفته وی، تاکسیدرمی با هدف علمی انجام می‌شود. همه حیوانات اعم از پستانداران، پرندگان، خزندگان و برخی از ماهی‌ها هم قابلیت تاکسیدرمی دارند اما اصل موضوع تاکسیدرمی و پیشرفت آن مرتبط با مبحث شکار است چون هرکاری وقتی پیشرفت می‌کند که پول در آن تزریق شده و به شکل صنعت دربیاید. بیشتر هم شکارچیان و تروفی‌دارها هستند که مایل به داشتن حیوانات تاکسیدرمی شده هستند. آنها حیوانات را به تعداد زیاد تاکسیدرمی می‌کنند تا برایشان درآمدزایی داشته باشد. کل سرمایه‌گذاری در زمینه تاکسیدرمی هم در تمام دنیا مربوط به شکار می‌شود.
ضرورت آموزش برای انجام تاکسیدرمی
موسوی با تأکید براینکه کسانی که می‌خواهند در زمینه تاکسیدرمی فعالیت کنند نیاز به آموزش دارند، گفت: متأسفانه در ایران مراکزی برای آموزش تاکسیدرمی وجود ندارد اما در کشورهای دیگر، امکان تحصیل تا مقطع دکتری وجود دارد. حتی در زمینه دباغی که به آن تنینگ می‌گویند، تا مقطع دکتری می‌توان تحصیل کرد؛ ضمن آنکه تاکسیدرمی شاخه‌های مختلفی دارد؛ ازجمله پرندگان، پستانداران، آبزیان و... که هرکدام نیاز به آموزش خاصی دارد.
او با اشاره به اینکه حیوانات تاکسیدرمی شده بیشتر در موزه‌ها نگهداری می‌شوند، خاطرنشان کرد: از آنجا که هنوز در ایران این کار به شکل حرفه‌ای وجود ندارد تاکسیدرمی پیشرفتی نداشته و همین سبب شده که مجموعه‌دارها اهمیت زیادی به آن ندهند، چون برای آنها کیفیت کار بسیار مهم است.
موسوی گفت که برای فعالیت در زمینه تاکسیدرمی در ایران باید نخست امتحان داد و از سازمان حفاظت محیط‌زیست مجوز گرفت. اما در کشورهای دیگر مثل آمریکا که پیشرفته‌ترین شرایط را دارد، هیچ‌گونه مجوزی برای انجام تاکسیدرمی لازم نیست؛ یعنی هر کسی توان این کار را داشته باشد، می‌تواند آن را انجام دهد.
او با تأکید براینکه تاکسیدرمی در آموزش و ارتقای حفاظت از محیط‌زیست اثر‌گذار است، گفت: نمونه‌های تاکسیدرمی شده که در داخل موزه‌ها به معرض نمایش عمومی گذاشته می‌شود باید نمونه کاملی از حیوان در طبیعت باشد که بازدیدکننده بتواند با آن ارتباط برقرار و از آن برای مقاصد علمی و آموزشی استفاده کند. اگر مردم در یک موزه دولتی یک کار بی‌کیفیت به‌ویژه از یک گونه تحت حفاظت ببینند، وقتی در طبیعت با حیوانی مواجه می‌شوند، رفتار درستی با آن نخواهند داشت.
موسوی افزود: در ایران تمرکز فقط روی گونه‌های بزرگ است؛ درحالی‌که در طبیعت گونه‌های دیگری هم زندگی می‌کنند که به‌دلیل بی‌توجهی به آنها، بازدیدکنندگان و به‌ویژه کودکان از اهمیت آنها بی‌خبرند؛ این در حالی است که با این رویه، زنجیره حفاظت که باید از ذهن بچه‌ها شروع شود، در همان آغاز قطع می‌شود. حیات‌وحش یک زنجیره به هم پیوسته است و همین رویکرد سبب شده نقش آموزشی موزه‌ها در این زمینه بسیار کم‌رنگ باشد.
او درباره نگهداری از حیوانات تاکسیدرمی شده توسط افراد گفت: تنها افرادی می‌توانند در منزل خود گونه‌ای تاکسیدرمی‌شده را نگهداری که یا با مجوز قانونی حیوان را شکار کرده باشند یا مدرکی دال بر پرورش گونه مورد نظر - ولو گونه وحشی - در اسارت داشته باشند. اما خرید و فروش تاکسیدرمی در تمام دنیا و از جمله در ایران غیرقانونی و ممنوع است.
