حادثه‌ دانشگاه آزاد، نمودی از بی‌اعتنایی به «قانون» کوهستان

عباس محمدی/ مدیر گروه دیده بان کوهستان


سهراب سپهری گفته بود: «کاری نکنیم که به قانون زمین بربخورد». سال‌هاست که در اهمیت کوهستان و شکنندگی محیط آن و همچنین درباره‌ خطرهای کوهستان درصورت بی‌توجهی به این زیست‌بوم خاص، سخن گفته شده است. این گفته‌ها و نوشته‌ها آن‌قدر زیاد و مستند هستند که درواقع مجموعه قانون‌هایی را برای کوهستان شکل داده‌اند. اما شوربختانه در کشور ما که‌ شأن قانون افت کرده و در بسیاری موارد زیر پا گذاشته می‌شود، در این مورد هم با یک قانون‌گریزی و قانون‌شکنی روبه‌رو هستیم. اگر می‌خواهیم در کشورمان، آنگونه که اصل پنجاهم قانون اساسی می‌گوید «حیاتی رو به رشد» داشته باشیم، باید به قانون‌های زمین، ازجمله به قانون کوهستان توجه داشته باشیم. به کوهستان باید توجه کرد زیرا ندیدن ویژگی‌های این پدیده‌های عظیم و ارزشمند که فایده‌های بی‌شماری برای انسان دارند، می‌تواند فاجعه‌های پرشماری را رقم بزند.در مقیاس کلان، رعایت نکردن اصولی که برای حفاظت از محیط‌های کوهستانی ضرورت دارند، به مشکلاتی مانند فرسایش خاک و رانش زمین می‌انجامد. این دو پدیده، با نرخی که از بالاترین نرخ‌های جهانی به‌شمار می‌رود، در همه‌ کوهستان‌های کشور ما به‌چشم می‌خورند. فرسایش خاک، ناشی از چرای بی‌رویه‌ دام و اجرای طرح‌های عمرانی بی‌ملاحظه مانند راهسازی‌ها،  سدسازی‌ها و معدن‌کاری‌های غیراصولی است. رانش هم به همین دلایل و به‌علت بی‌اعتنایی به شیب کوهستان که خاک آن را مستعد فروریزی می‌کند، پیش می‌آید. خاکی که فرسوده می‌شود و فرومی‌ریزد، توانایی خود در جذب و نگهداری آب را از دست می‌دهد که این، به بحرانی‌تر شدن وضع منابع آب می‌انجامد. آسیب‌دیدن جدی پوشش گیاهی و درنتیجه نابودشدن حیات وحش و تنوع زیستی کشور و به خطر افتادن حیات انسانی، پیامد فرسایش خاک کوهستان و کوهپایه‌هاست. اما در مقیاس‌های خُردتر، برای مثال در پای کوه‌های مشرف به شهرها، خطر نادیده‌گرفتن قانون کوهستان می‌تواند به‌صورتی محسوس‌تر و سریع‌تر بروز کند. یکی از این خطرها، سیل‌های مرگبار یا پرخسارت است که در 3-2 دهه‌ گذشته چندبار در شهرهایی مانند تهران و نکا رخ داده است. همچنین امکان وقوع فاجعه ناشی از بوم‌لرز (زلزله)، با ساخت‌وساز روی شیب‌های کوهستانی چندین برابر می‌شود که متأسفانه این موضوع نیز در جاهایی مانند تهران نادیده گرفته شده و شهر را به پیشواز فاجعه‌ای تاریخی- جهانی رانده است.مصیبت درگذشت 10 تن از جوانان کشور در حادثه واژگون‌شدن اتوبوس دانشگاه آزاد در ارتفاعات شمال‌غرب تهران، نمود کوچک‌مقیاسی است از فاجعه‌ بزرگ‌تری که در پیش است؛ ساخت‌وساز روی خط گسل و در کوه‌هایی که در شرایط غیرعادی هزار مشکل را موجب خواهند شد، تجاهلی نابخشودنی به قانون کوهستان و اصول «زیست پایدار» است.