چالش دولت با درآمدهای شکننده

 لایحه بودجه 1700هزار میلیارد تومانی سال آینده آماده شده و از هفته آینده بررسی و تصویب جزئیات مربوط به بخش عمومی آن در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. رقم پیشنهادی دولت در بخش عمومی سند دخل‌وخرج سال98 بالغ‌بر 478هزار میلیارد تومان است که بخش عمده آن از محل نفت و مالیات محقق می‌شود. کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری، انتقاداتی به پیش‌بینی‌های درآمدی دولت دارند و معتقدند احتمال تحقق تمامی آنها وجود ندارد؛ این در حالی است که هزینه‌های درنظر گرفته شده در بودجه همگی محقق شده و ناگزیر است و این مسئله دستاوردی جز کسری شدید بودجه در سال آینده به‌دنبال ندارد. متناسب‌نبودن سهم درآمدهای نفتی بودجه با وضعیت تحریم، افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در شرایط رکود اقتصادی، اصرار برای فروش اوراق بدهی و برداشت از صندوق توسعه ملی ازجمله مسائلی است که کارشناسان درباره آن نظرات متفاوتی دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد دولت در لایحه بودجه‌98 برای جبران کسری بودجه، حساب ویژه‌ای روی برداشت از حساب صندوق توسعه ملی باز کرده و از سوی دیگر برای جبران افزایش هزینه‌های معیشت اقشار ضعیف، تصمیم گرفته است تا حقوق کارمندان و بازنشستگان را 20درصد افزایش دهد. به گزارش همشهری، با درنظر گرفتن تورم دو‌رقمی در سال آینده و اینکه ردیف هزینه‌های بودجه عمومی در سال‌98 فقط 9.1درصد رشد کرده می‌توان استنباط کرد که بودجه انقباضی بسته شده اما کارشناسان معتقدند بودجه همچنان انبساطی است و اگر در ردیف هزینه‌ها شفافیت وجود داشت و متناسب با عملکرد دستگاه‌ها درنظر گرفته می‌شد، به‌مراتب رقم پایین‌تری به‌دست می‌آمد.

شکنندگی درآمدها و هزینه‌های واقعی


دولت لایحه بودجه98 را تقدیم مجلس کرده و عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی معتقد است بسیار خوش‌بینانه و با درآمدهای غیرواقعی بسته شده که حتی می‌تواند به کسری 150هزار میلیارد تومانی دولت در سال آینده منجر شود. وحید شقاقی شهری در گفت‌وگو با همشهری گفت: دولت در طرف درآمدهای بودجه 98، صادرات 1.5میلیون بشکه‌ای نفت را درنظر گرفته که با توجه به شرایط موجود و اتمام معافیت 8مشتری عمده نفت ایران در سال آینده، تحقق بیش از 1.2میلیون بشکه از آن بعید به‌نظر می‌رسد. او همچنین با اشاره به محاسبه 153هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی در لایحه بودجه98، افزود: در سال آینده احتمال تشدید رکود اقتصادی و کاهش فروش بنگاه‌های تولید بسیار محتمل است و با درنظر گرفتن همه مسائل مربوط به افزایش نرخ فروش و بالا رفتن هزینه‌ها، بیش از 100هزار میلیارد تومان مالیات وصول نخواهد شد.این استاد دانشگاه همچنین انتشار 44هزار میلیارد تومان اوراق بدهی در سال98 و کاهش سهم صندوق توسعه ملی از درآمدهای نفتی از 34درصد به 20درصد را از دیگر محورهای بودجه98 دانست و گفت: انتشار اوراق بدهی که برای سومین سال در دستور کار دولت قرار می‌گیرد، پدیده شوم و خطرناکی است که نوعا آینده‌فروشی محسوب می‌شود و دولت‌های آینده را با مشکل مواجه می‌کند، از سوی دیگر مقرر بود منابع صندوق توسعه ملی به توسعه بخش خصوصی و حمایت از سرمایه‌گذاری اختصاص یابد نه اینکه دولت برای واردات کالای اساسی، پرداخت حقوق و جبران کسری صندوق‌های بازنشستگی به آن دست‌اندازی کند.
شقاقی شهری با تأکید بر محقق نشدن درآمدهای پیش‌بینی شده در بودجه98، گفت: طرف اعتبارات هزینه‌ای بودجه همچنان انبساطی بسته شده و با 9.1درصد افزایش نسبت به سال قبل، 320هزار میلیارد تومان محاسبه شده که متأسفانه کاملا محقق می‌شود و شکنندگی درآمدهای دولت را به چالش می‌کشد. به عقیده او، بودجه98 چندان تفاوتی با بودجه سال‌های قبل ندارد و فقط با درآمدهای خوش‌بینانه و شاید موهوم بسته شده که کسری 150هزار میلیارد تومانی ایجاد می‌کند و با این اوصاف قادر به حفظ قدرت خرید و تقویت معیشت مردم نیست.توصیه این اقتصاددان، تغییر نظام مالیات‌ستانی و توزیع یارانه تنها راه نجات بودجه است که البته تحقق آن نیازمند شفافیت است و این کار هزینه سنگینی دارد که دولت‌ها حاضر به پرداخت آن نیستند. شقاقی شهری با تأکید بر اینکه مصوب نشدن پایه‌های جدید مالیاتی مانند مالیات بر ثروت، مالیات بر مجموع درآمد، مالیات تصاعدی بر مصرف، مالیات بر سود بانکی، مالیات بر سود اتفاقی و... هیچ توجیهی ندارد، گفت: تمام این مالیات‌ها طبقه ثروتمند را هدف می‌گیرد، به نفع کم‌درآمدها تمام می‌شود و با ترویج شفافیت و جلوگیری از سوداگری به اصلاح ساختار اقتصاد ایران کمک می‌کند. او معتقد است با گسترش چتر مالیات ستانی درآمد دولت از این محل تا 200هزار میلیارد تومان افزایش می‌یابد.
 
مالیات‌ها شفاف نیست


حسین سلاح ورزی نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران در مورد مقدار مالیات‌ها در بودجه سال98 که 153هزار میلیارد تومان درنظر گرفته شده به همشهری گفت: مقدار مالیات‌ها تناسبی با مقدار درآمدها و همینطور شفافیت بودجه ندارد. او با بیان اینکه گفته می‌شود که منابع و مصارف بودجه شفاف است توضیح داد: مقدار مالیات‌ها در مورد سازمان‌ها و مجموعه‌های اقتصادی و اینکه این منابع صرف چه اموری می‌شود شفاف نیست.او افزود: مشخص نیست که حداقل مالیات دستگاه‌ها و سازمان‌ها چقدر است و این مالیات‌ها صرف چه اموری می‌شود. او تأکید کرد: اگر قرار باشد بودجه شفافی داشته باشیم باید میزان مالیات‌ها و محل‌هایی که این منابع هزینه می‌شود به‌طور کاملا شفاف مشخص شود. سلاح ورزی همچنین در مورد اینکه آیا درآمد 153هزار میلیارد تومانی از محل دریافت مالیات‌ها تأمین می‌شود گفت: مشخص نیست در شرایطی که فضای کسب‌وکار در رکود است دولت چطور جمع درآمدهای مالیاتی‌اش را افزایش داده است و محل تأمین این درآمدهای جدید مشخص نیست.

نبود تعادل منطقه‌ای در بودجه

عبدالمجید شیخی، استاد اقتصاد دانشگاه‌های تهران بر ضرورت حذف هزینه‌های زائد در بخش بودجه جاری و تدوین یک راهبرد بلندمدت درهزینه کرد مناسب اعتبارات تأکید کرد و گفت: برخی پروژه‌ها با لابی‌های سیاسی به بودجه تحمیل می‌شود که باید حذف شود. او نبود تعادل‌های منطقه‌ای را عامل نفوذ نمایندگان و ایجاد اختلال در برنامه‌های دولت  دانست و تاکید کرد: این مسئله سبب ماندن طرح‌های نیمه‌تمام روی دست دولت می‌شود. «عبدالمجید شیخی» ضرورت داشتن نگرش بخشی و درعین‌حال تعادل منطقه‌ای در تدوین پروژه‌ها بر مبنای بودجه98 را مورد اشاره قرار داد و افزود: برخی پروژه‌ها به نبود تعادل منطقه‌ای منجر می‌شود که باید در کنار مخارج تشریفاتی حذف شده و سرانه هزینه‌ها کاهش یابد. این اقتصاددان افزود: مصیبت بزرگ زندگی صنعتی امروزه در کشورها، مسئله‌ای به نام ازدحام بودجه در جوامع شهری است که 80درصد بودجه اعم از دولتی، شبه‌دولتی و بنگاه‌ها و مؤسسه‌های دولتی را می‌بلعد. شیخی گفت: اگر قطب‌های توسعه روستا - کشاورزی در کشور ایجاد شود معضل بزرگ ازدحام نیز برطرف خواهد شد.

دخل ‌و خرج نامتعادل


استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی احتمال تحقق درآمدهای دولت در بودجه سال آینده را به چالش کشید و گفت: با توجه به اینکه ایران مشمول تحریم‌های آمریکا شده، قطعا درآمدهای نفتی سال آینده کاهش خواهد یافت. مهدی پازوکی در گفت‌وگو با همشهری، افزود: همانطور که برخلاف نیمه نخست امسال که شاهد رشد صادرات نفت بودیم در نیمه دوم امسال درآمد دولت از محل صادرات نفت کاهش داشته است. با این روند برای آنکه اقتصاد ایران تحت‌تأثیر شوک‌های ناشی از کاهش درآمد نفت واقع نشود دو راهکار کاهش هزینه‌ها یا افزایش سهم دولت از منابع صادرات نفت وجود دارد.این اقتصاددان ادامه داد: اگر قرار است هزینه‌های دولت در بودجه سال آینده کاهش چشمگیری نداشته باشد، چاره‌ای جز کاهش سهم صندوق توسعه ملی از منابع نفتی و افزایش سهم دولت نداریم و بر این اساس پیشنهاد می‌کنم که سهم صندوق مذکور از درآمدهای حاصل از صادرات و فروش نفت به 10درصد کاهش یابد تا اقتصاد ایران بتواند در سال98 تحریم‌های اقتصادی را پشت سر گذارد. پازوکی پیش‌بینی درآمد 153هزار میلیارد تومانی دولت از محل مالیات‌ها را نیز محل نقد دانست و افزود: در شرایط فعلی نباید نرخ مالیات‌ها افزایش یابد چراکه این کار به تشدید رکود در اقتصاد ایران منجر می‌شود و به‌معنای جریمه فعالان اقتصادی خوش‌حساب است. اما دو راهکاربرای  افزایش درآمدهای مالیاتی دولت وجود دارد که دولت به‌تنهایی قادر به انجام آن نبوده بلکه باید این کار با هماهنگی مجموعه نظام صورت گیرد. این دو راهکار شامل سوق‌دادن معافیت‌های مالیاتی به سمت صفر و جلوگیری از فرار مالیاتی است. پازوکی گفت: اکنون ایران یکی از بالاترین نرخ‌های فرار مالیاتی در دنیا را دارد و به همین دلیل است که معتقدم پیوستن به FATF ضروری است چراکه اگر نظام بانکی شفافی داشته باشیم و سیستم گمرکی و مالیاتی به یکدیگر متصل باشند به‌راحتی می‌توانیم روند بارگیری کالاهای وارداتی در بنادر مبدأ تا مقصد را رصد کرده و قبل از واردات کالا مالیات آن را دریافت کنیم.این اقتصاددان گفت: مجموع درآمدهای غیرنفتی بودجه 208هزار میلیارد تومان است درحالی‌که طبق قانون برنامه ششم باید بودجه جاری از محل درآمدهای غیرنفتی تأمین شود اما اکنون هزینه‌های جاری حدود 320هزار میلیارد تومان و درآمدهای غیرنفتی 208هزار میلیارد تومان است و 112هزار میلیارد تومان کسری تراز عملیاتی بودجه هزینه‌ای را شاهد هستیم. به گفته او این رقم 112هزار میلیارد تومانی در قانون بودجه سال‌جاری منفی 78هزار میلیارد تومان اعلام و این کسری از محل درآمدهای نفتی تأمین می‌شود این در حالی است که درآمدهای نفت باید صرف سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی و بین نسلی شود.



معیشت؛ هدف اول بودجه
رئیس‌جمهور با بیان اینکه در بودجه سال آینده یارانه آب، برق، گاز، بنزین، گازوئیل، خدمات آموزشی و بهداشتی حذف نمی‌شود، تأکید کرد: بهبود معیشت و زندگی مردم هدف نخست لایحه بودجه است. حسن روحانی در نشست دیروز دولت، با بیان اینکه لایحه بودجه در هدف اول بهبود معیشت و زندگی مردم را مورد توجه جدی قرار داده، خطاب به مردم تأکید کرد: دولت تلاش خواهد کرد یارانه‌ای را که در خدمات وجود دارد یا کاهش ندهد یا مقدار کاهش آن اندک باشد. دولت در بخش آب، برق، نفت، بنزین، گازوئیل، خدمات آموزشی و بهداشتی، یارانه‌های بسیار بالایی پرداخت می‌کند و قصد ندارد آنها را حذف کند. رئیس‌جمهور اعلام کرد: ۹۰۰‌هزار میلیارد تومان مبلغ یارانه‌ها‌ست و برای سال آینده برای کالاهای اساسی ۶۰ هزار میلیارد تومان یارانه پرداخت خواهیم کرد. رئیس‌جمهور تأکید کرد: یارانه همیشه باید پرداخت شود، منتها باید این یارانه‌ها، هدفمند، مشروط و موقت باشند. برای سال آینده شرایط بهداشت و درمان و تحول سلامت را ادامه داده و حقوق کارکنان، شاغلان، مستمری‌بگیران و بازنشستگان را ۲۰ درصد افزایش خواهیم داد.


18دستگاه  بودجه خوار
برآوردهای همشهری نشان می‌دهد 67درصد از بودجه عمومی سال آینده ایران به 18دستگاه اختصاص دارد؛ به‌گونه‌ای که وزارت آموزش و پرورش 12.9درصد، وزارت کار 12.2درصد،‌ ستاد مشترک سپاه 7.2درصد، نیروی انتظامی 4.3درصد، وزارت بهداشت 4.1درصد، بنیاد شهید 3.9درصد، سازمان بیمه سلامت 3.4درصد، ستاد مشترک ارتش 2.9درصد، وزارت نیرو 2.5درصد، وزارت راه و شهرسازی 2.4درصد، دادگستری 1.9درصد، وزارت اطلاعات 1.6درصد، سازمان امور مالیاتی 1.6درصد، کمیته امداد 1.5درصد، سازمان بهزیستی 1.1درصد، دانشگاه علوم پزشکی تهران 1.1درصد، وزارت ارتباطات و وزارت دفاع هر کدام یک‌درصد از بودجه سال آینده سهم می‌برند.

افزایش پلکانی حقوق 

محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه با بیان اینکه افزایش حقوق‌ها به روش پلکانی در سال‌۹۸ به تصمیم مجلس بستگی دارد، گفت: ما به‌طور متوسط افزایش حقوق‌ها را برای سال آینده ۲۰ درصد درنظر گرفته‌ایم. محمدباقر نوبخت با تأکید بر ضرورت اصلاح ساختاری برای کاهش مصارف بودجه، گفت: کمک‌های دولت به صندوق‌های بازنشستگی که پیش‌تر ۲۳ هزار میلیارد تومان بود، به ۸۱ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است. نوبخت افزود: درآمد‌های نفتی بودجه امسال ۲۷ میلیارد دلار بود که سال آینده با ۲۸درصد کاهش، ۲۱ میلیارد دلار درنظر گرفته شده است. رئیس سازمان برنامه و بودجه با اشاره به دستگاه‌ها و نهاد‌هایی که از معافیت‌های ۵۰ هزار میلیارد تومانی مالیاتی برخوردار می‌شوند، اعلام کرد: ۹۳۴‌هزار میلیارد تومان یارانه پنهان و ۵۰هزار میلیارد تومان معافیت مالیاتی در دل بودجه وجود دارد. رئیس سازمان برنامه و بودجه گفت: در بودجه سال آینده برای ایجاد یک میلیون و ۷۷ هزار فرصت شغلی برنامه‌ریزی خواهد شد. او اعلام کرد: در تبصره ۱۴ بودجه سال آینده برای سیاست کاهش فقر مطلق ۷ هزار میلیارد تومان اعتبار درنظر گرفته شده است.

​​​​​​​