ایمنی و زلزله از پیشگیری تا فرهنگسازی
مجید فراهانی _ عضو شورای اسلامی شهر تهران
ایران عزیز به‌دلیل شرایط اقلیمی و ماهیت طبیعی و جغرافیایی ناامن خود در معرض تهدیدات مختلف طبیعی قرار دارد. در بحث مدیریت شهری و امنیت شهرها هم طبعا این خطرات به‌صورت بالقوه وجود دارد و مفهوم دفاع غیرعامل در مقابل تهدیدات، از ضروری‌ترین نیاز‌ها در برنامه‌ریزی شهری محسوب می‌شود. شهرنشینی و مسائل مرتبط با زندگی و مدیریت شهری در کشور ما به‌عنوان کشوری در حال توسعه، با الگو‌ها و رویکرد‌های زندگی و مدیریت شهری در کشور‌های توسعه‌یافته تفاوت‌های آشکاری دارد. شاید این تمایز‌ها برخاسته از تفاوت در نگرش‌ها به مفهوم شهر و شهرنشینی باشد اما هرچه که باشد نوع تفسیر و تصویری که از شهر در نهاد‌های اجرایی شهر مثل شهرداری‌ها و نهاد‌های تصمیم‌ساز مانند شوراهای شهر وجود دارد، تعیین‌کننده کیفیت ساختاری و اجتماعی زندگی در شهر‌هاست.
در سطح شهرها و متن زندگی شهری حوادث و بحران‌هایی بالقوه و فروخفته وجود دارد که درصورت وقوع می‌تواند علاوه بر اختلال جدی در زندگی و حیات شهری، ضربات و خسارات جبران‌ناپذیری را به‌دنبال داشته باشد و همین هراس منطقی است که ضرورت پرداختن و جدی‌گرفتن راهبردهای پیش‌دستانه و پیشگیرانه یا پدافند غیرعامل را مضاعف می‌کند.
یکی از این بستر‌ها و نقاط بحران‌ساز مسئله آمادگی در برابر زلزله است. واقعیت این است که درصورت بروز زلزله‌ای با مقیاس بالای ۵ ریشتر در تهران، تلفات و خسارات ناشی از آن در دنیا بی‌سابقه خواهد بود. وضعیت و ظرفیت شهر تهران از لحاظ آمادگی در برابر حوادث طبیعی مانند زلزله، چندان روشن نیست و در مورد آمادگی و سرعت اقدامات واکنشی یا شرایط فیزیکی و قدرت تاب‌آوری زیرساخت‌های شهر، مدارس و بیمارستان‌ها درصورت وقوع زلزله، اطلاعات روشنی در دست نیست. در این راستا شورای شهر در مصوبه‌ای شهرداری تهران را ملزم به دراختیار قراردادن تمامی پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران به سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران کرده است. در یک نگاه آماری از مجموعه ۱۰۲ سوله مدیریت بحران شهر تهران، تنها ۲۲ سوله به‌عنوان پایگاه پشتیبانی در اختیار سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر قرار گرفته و سایر پایگاه‌ها با کاربری غیرمرتبط در حال بهره‌برداری است که همین موضوع بیانگر درک ضرورت اجتناب‌ناپذیر و عملیاتی برای تحقق بحث فرماندهی واحد در بحث مدیریت بحران است.
طبعا در این عرصه و برای کارایی و کارآمد‌سازی نهاد شهری در مقابله با خسارات زلزله، دولت هم باید وارد عمل شده و با حمایت و هماهنگی با سایر دستگاه‌ها و نهادها در استراتژی بیمه‌کردن شهر نقش خود و مسئولیت خود را ایفا کند. امروز ۱۵ درصد مردم شهر در ۳ هزار متر بافت فرسوده زندگی می‌کنند که مانند یک بمب ساعتی می‌تواند در همان لحظات اولیه وقوع سانحه‌ای مانند زلزله، فاجعه‌ای در مقیاس جهانی به‌وجود آورد. موضوع بافت فرسوده به‌عنوان یکی از مؤثر‌ترین راهکار‌ها در کاهش تلفات انسانی و مادی، بستر مناسبی برای درک خطر و پی‌بردن به اهمیت پیشگیری در مقابل علاج محسوب می‌شود.
در بحث مدیریت بحران با محوریت زلزله طی سال‌های اخیر عمده پیشرفت‌ها محصول تحقیقات و اقدامات زیربنایی در حوزه شهر‌سازی و فیزیکال شهرها اتفاق افتاده که البته مبنایی‌ترین اقدام در اقدامات پیشگیرانه برای افزایش ایمنی و کاهش تلفات در حوادثی مانند زلزله به‌شمار می‌آید، اما به‌نظر می‌رسد فرماندهی واحد، مدیریت متمرکز و فرهنگسازی سه‌گانه مهم و اصلی به‌شمار می‌آید که در مقابله با سوانح طبیعی باید در تصمیم‌گیری‌ها و جهت‌گیری‌های کلانشهری مورد توجه ویژه قرار گیرد.
