نشان
انجمن‌ها چه فرصتی برای شاعران ایجاد می‌کنند؟
با صدهزارمردم تنهایی
درباره میل به جمع یا کار انفرادی شاعران
سید کریم محمدی
شاعران 2 دسته‌اند؛ البته می‌توانند بیشتر از اینها باشند اما دست‌کم ذیل موضوعی که امروز می‌خواهیم جمع‌شان کنیم، 2دسته‌اند؛ یا در تنهایی و خلوت و سکوت کارشان را می‌کنند و در مجامع ادبی، مجلات، جوایز و جشنواره‌ها حضور ندارند و یا اینکه هیچ فرصتی را برای بیشتر دیده‌شدن از دست نمی‌دهند. اگر از دسته دوم هستید، گزارش امروز ما کاملا به کارتان می‌آید و می‌توانید حتی به‌عنوان یک راهنمای جمع‌وجور از آن استفاده کنید. حتی اگر از دسته اول هستید و از خلوت و کار انفرادی‌تان خسته شده‌اید هم می‌توانید آن را بخوانید و تصمیم تازه‌ای بگیرید. البته این توصیه ما نیست؛ صلاح کار خویش، شاعران دانند!
جایزه‌ها و انجمن‌های شاعران
فرصت بروز و ظهور اجتماعی برای شاعران فراوان است؛ هم انجمن‌های ادبی و شب‌های شعر متعددی در تهران و شهرستان‌ها برپا می‌شود و هم جوایز و جشنواره‌های مرتبط با شعر کم نیست. علاوه بر جلسه‌ها و نشست‌های رسمی شعر و شعرخوانی و جشنواره‌های رسمی‌ای چون جشنواره شعر فجر و جشنواره شعر رضوی، کلی هم جلسه، نشست و جشنواره‌های خصوصی برگزار می‌شود.
شاید باورتان نشود اما همین حالا اگر به سامانه جامع امور انجمن‌های ادبی در سایت بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایران که زیرمجموعه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محسوب می‌شود مراجعه کنید، نام424 انجمن ادبی ثبت‌شده (شناسه‌دار) را می‌بینید. البته آمار انجمن‌های ادبی که در مکان‌های رسمی برگزار می‌شود بسیار بیشتر از اینهاست؛ چون این سامانه ثبت انجمن‌ها تازه شروع به‌کار کرده و همه انجمن‌ها برای ثبت اقدام نکرده‌اند. به اینها کلی انجمن و نشست هفتگی و جلسات مختلف ادبی را اضافه کنید که در کافه‌ها و خانه‌ها برپا می‌شوند و در حساب‌های رسمی نمی‌آیند. ماجرا برای جوایز ادبی و جشنواره‌های مرتبط با شعر البته این‌قدر پیچیده نیست. بدیهی هم هست که به اندازه انجمن‌ها، جشنواره و جایزه نداشته باشیم. تعداد جایزه‌هایی که صرفا برای شعرها اهدا می‌شوند از تعداد انگشتان 2دست هم کمتر است.
یک جایزه که حالا سیزدهمین دوره برگزاری‌اش را هم سپری کرده، جایزه شعر خبرنگاران است. همانطور که از اسمش پیداست، توسط خبرنگاران پایه‌ریزی شده و جایزه آن به شاعران قشرهای مختلف اهدا می‌شود.
جایزه شعر احمد شاملو هم جایزه‌ای دیگر برای شعر است که 3سال پیش نخستین دوره‌اش را برگزار کرد و هر سال در 21آذرماه و همزمان با سالروز تولد شاملو به برگزیده‌ها اهدا می‌شود.
جایزه ادبی دیگری که به شاعران اهدا می‌شود، جایزه قیصر امین‌پور است. دفتر شعر جوان هر سال به مناسبت سالروز درگذشت قیصر امین‌پور، این جایزه را به شاعران جوان اهدا می‌کند. یکی دو جایزه دیگر هم هستند که با فراز و فرود برگزار می‌شوند.
اهلش هستید یا نه؟
در رابطه با انجمن‌های ادبی و جشنواره‌ها و جایزه‌ها، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. عده‌ای معتقدند حضور در نشست‌های شعرخوانی یا بررسی و تحلیل شعرها، به نفع شاعران است؛ چون آنها را هم انتقادپذیرتر می‌کند ، هم روبه‌جلو هدایت می‌کند و هم کاراکتر شعری آنها را اجتماعی‌تر می‌سازد. عده‌ای اما معتقدندکه نوشتن شعر عملکردی انفرادی است و در لحظات شخصی اتفاق می‌افتد و اتفاقا پسندهای عموم که در انجمن‌ها جاری است می‌تواند از میزان شهودی‌بودن کار شما کم و شما را دنباله‌روی موج‌های زودگذر ادبی در انجمن‌ها کند.
عملِ نوشتن شعر، بسیار به تظاهراتی تک‌نفره شبیه است؛ شما حرف خودتان و عده‌ای را می‌زنید اما انفرادی عمل می‌کنید و در این راه حرف‌تان هر چه بیشتر مختص خودتان باشد، شعرتان یکه‌تر و منحصربه‌فردتر خواهد بود. اما اگر انجمنی پیدا کنید که به دور از حواشی برگزار شود و در آن، صرفا ادبیات محور، ماجرا باشد و دمکراسی هم در لوای تضارب‌آرا حرف اول و آخر را بزند، بد نیست دوره‌ای هم رفتن به جمع را تجربه کنید؛ تنها در میان جمع. حواس‌تان باشد که باید بتوانید این تنهایی را همیشه حفظ کنید. در این صورت است که در جمع‌بودن‌تان می‌تواند مفید باشد.
ماجرا درباره شرکت در جشنواره‌ها و جوایز ادبی هم تا حدودی همان دسته‌بندی سابق را دارد؛ یعنی عده‌ای هستند که اعتقادی به حضور در رقابت‌های شعری ندارند و عده‌ای دیگر، هم نفس این رقابت‌ها را مفید می‌دانند و هم شرکت در آنها را سبب‌ساز تشویق شاعران. دسته اول معتقدند زمین بازی شعر، زمین مستطیل سبز فوتبال نیست که عده‌ای دنبال توپ بدوند و یکی‌شان توپ را بردارد و بزند توی گل و اول شود. این عده معتقدندکه کار خلاقه ازجمله شعر، مفاد مورد مطالعه‌ای برای رقابت به‌دست نمی‌دهد و می‌گویند اساسا خلاقیت را نمی‌شود اندازه گرفت. اما دسته دوم شعر را هم مثل مسابقات ورزشی، زمین رقابت می‌پندارند.
این، به روحیه خودتان بستگی دارد که اهل رقابت در کار خلاقه شعر باشید یا نه. اگر نیستید که هیچ، اما اگر هستید می‌توانید بخت خودتان را بیازمایید؛ مثل چندین و چند شاعر جوانی که در این سال‌ها از راه جوایز شعر، به نان و البته بیشتر به نام رسیده‌اند؛ مثلا گروس عبدالملکیان که همه جا، حتی اینستاگرام، تلگرام و... مدت‌ها از قطعات شعرهایش پر بود، برنده چند جایزه شعر بود. علیرضا بدیع هم که او را به ترانه «ماه و ماهی» می‌شناسیم، برنده جایزه شعر فجر بوده است. به این فهرست می‌توان غلامرضا بروسان، عباس صفاری، حسن همایون، آیدا عمیدی و... را افزود.
