همسایه‌ها در تعقیب مفاخر ایران

سمیرا رحیمی

تلاش برای سرقت میراث فرهنگی و معنوی ایران پایانی ندارد، به‌ویژه از سوی کشورهای مجاور ایران که به ظاهر به‌نام‌زدن مشاهیر و مفاخر ایرانی را در دستور کار خود قرار داده‌اند و گاه و بیگاه تلاش‌هایی جدی و خنده‌آور برای مصادره یکی از مشاهیر ایرانی از سوی آنها دیده‌می‌شود. جالب‌ترین این تلاش‌ها در اردیبهشت سال‌جاری به لطف شبکه‌های مجازی رونمایی شد؛ نصب مجسمه‌ای از ابن‌سینا در بیمارستان ابن‌سینای آنکارا در ترکیه که زیر آن نوشته‌شده‌است: ابن سینا، حکیم نام‌آور ترک. حال آنکه در هیچ‌نقطه‌ای از زندگی ابن‌سینا نمی‌توان ارتباطی میان او  و کشور ترکیه کنونی مشاهده کرد. تا پیش از این تلاش‌هایی از سوی اعراب و ازبکستان برای مصادره ابن‌سینا صورت گرفته‌ بود. در سال2009 نیکلاس ماوریدیس از دانشگاه امارات به همراه گروهی از محققان این دانشگاه در راستای یافتن راه‌حلی برای ازبین‌بردن بی‌میلی انسان‌ها در رابطه با روبات‌ها و افزایش جذابیت این ماشین‌های هوشمند، رو‌باتی ساختند که از توانایی تشخیص چهره انسان برخوردار بود. این روبات که ظاهری تقریبا مشابه تصاویر ابن‌سینا داشت توسط آزمایشگاه روباتیک تعاملی در امارات با همکاری محققان آلمانی و یونانی ساخته‌شد و ابن‌سینا نام گرفت؛ وب‌سایت بی‌بی‌سی نیز در بازتاب این خبر علمی، از ابن‌سینا به‌عنوان دانشمندی عرب یاد کرده بود که واکنش‌های شدیدی را به همراه داشت. البته تنها ابن‌سینا نیست که کشورهای دیگر تلاش دارند به‌عنوان بخشی از فرهنگ و تاریخ خود، ‌مصادره کنند.


 
مولانا- دولت ترکیه مولوی را به‌عنوان شاعر ترک معرفی می‌کند. در سال 2008 ثبت پرونده جهانی «هشتصدمین زادسال مولوی» با نام «مولانا جلال‌الدین بلخی رومی» توسط کشور ترکیه انجام گرفت. در این میان افغانستان نیز به واسطه زادگاه مولوی، خود را یکی از مدعیان تملک مولانا می‌داند و در سال1395 به توافق ایران و ترکیه مبنی برای ثبت مثنوی مولانا در یونسکو به‌عنوان میراث فرهنگی مشترک اعتراض کرد. گفته می‌شود در سال، یک و نیم میلیون توریست از آرامگاه مولانا بازدید می‌کنند ولی آمار بازدید‌کنندگان از آرامگاه شمس تبریزی در خوی به ۲۰هزار نفر هم نمی‌رسد.



  فردوسی- افغان‌ها پافشاری می‌کنند که فردوسی متعلق به افغانستان است، چون داستان‌های شاهنامه همه در زابل، بلخ، سمنگان، زرنگ، بُست و هیرمند که جزو افغانستان هستند می‌گذرد. در مراسم بزرگداشت انتخاب غزنین به‌عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال2013، وزیر و سفیر افغانستان در صحبت‌‌هایش فردوسی را برخاسته از افغانستان دانست. این درحالی است که فردوسی این‌ اسامی را به‌عنوان اجزای کشور ایران بیان کرده است؛ در شاهنامه بیش از هزار بار نام ایران ذکر شده و این اثر در اصل بیان سرگذشت ایران زمین است.



  فارابی- قزاقستان یکی از اصلی‌ترین مدعیان مصادره فارابی، منجم، فیلسوف، موسیقیدان و ریاضیدان برجسته ایرانی است در حدی که با چاپ تصویر فارابی روی اسکناس‌های خود سعی دارد این دانشمند ایرانی را به نام خود مصادره کند. رئیس فرهنگستان هنر قزاقستان ملیت فارابی را قزاقستانی اعلام کرده است که با واکنش شدید مجامع ادبی و علمی ایران مواجه شد. از سوی دیگر رادیو و تلویزیون دولتی کشور ترکیه با انتشار گزارشی نسبتاً مفصل از معتقدان به ایرانی بودن این فیلسوف بزرگ انتقاد کرده و تأکید کرده که این شخصیت علمی، ترک بوده‌است.



  نظامی گنجوی- دولت جمهوری آذربایجان سعی دارد با اقداماتی مانند جایگزین کردن اشعار ترکی با اشعار کاشیکاری‌شده فارسی روی بدنه مقبره نظامی، اعتراض نسبت به معرفی نسخه خطی خمسه نظامی گنجوی به‌عنوان اثر فرهنگی ایرانی در کتابخانه ملی انگلستان و رونمایی انتشار ترجمه انگلیسی کتاب «نظامی، شاعر بزرگ آذربایجانی» در لندن این چهره تأثیرگذار ایرانی را به نام خود مصادره کند.



چوگان- جمهوری آذربایجان با وجود قدمت سه‌هزار‌ساله ورزش چوگان در ایران تلاش بسیاری کرد تا این ورزش را به نام خود ثبت کند اما سرانجام در دوازدهمین اجلاس یونسکو این رشته به نام ایران ثبت جهانی شد.



 
موسیقی عاشیقلار و تار- جمهوری آذربایجان هردو این موارد را در یونسکو به نام خود ثبت کرد، با وجود اینکه موسیقی عاشیقلار در زمان شاه اسماعیل صفوی در ایران بنیان نهاده شد و تار نیز یکی از کامل‌ترین سازهای موسیقی ایرانی شناخته می‌شود. آذربایجان در راستای اثبات ادعای خود تصویر تار و کمانچه را روی اسکناس‌های خود چاپ کرده‌است.