گپ
نوسازی حاشیه تبریز با تجربه آنکارا
ایرج شهین باهر، شهردار تبریز در گفت‌و‌گو با همشهری از اقدامات شهرداری برای بازسازی و نوسازی شهر می‌گوید
محمد سرابی/خبر‌نگار
شهر‌ها هرچقدر قدیمی‌تر و مهاجرپذیرتر باشند، منطقه حاشیه‌نشین بیشتری دارند و شهری مانند تبریز دارای یکی از بزرگ‌ترین بافت‌های حاشیه‌نشینی است. طرح‌های کشوری مانند «بازآفرینی» هم تاکنون نتوانسته‌اند این بار را از دوش تبریز بردارند و به‌دلیل مشکلات اقتصادی و جریان مهاجرت، این مناطق دائما رشد می‌کنند. به گفته «ایرج شهین‌باهر» شهردار تبریز، می‌توان از الگوی جهانی شهر‌های موفق برای حل مشکل حاشیه‌نشینی استفاده کرد؛ مانند طرحی که با عنوان «ساخت درجا» در برخی شهر‌ها ازجمله آنکارا انجام شده است.
بازآفرینی شهری در تهران و برخی از کلانشهرهای دیگر با کمک دولت آغاز شده اما انتقاد‌های متعددی متوجه این طرح و طرح‌های مشابه کشوری است که آنها را فاقد سرعت و تأثیرگذاری لازم می‌داند. در تبریز برای بازسازی محله‌های فرسوده یا حاشیه‌نشینی چه کاری انجام شده است؟
از نظر بافت‌های فرسوده و حاشیه‌نشینی، تبریز بعد از تهران، قرار دارد که شامل منطقه بزرگی به وسعت 2400هکتار بافت فرسوده است. برای رفع این مشکل تا به حال کار‌های وسیعی صورت نگرفته است. درباره این طرح بازآفرینی هم که قرار است شروع شود تا حالا اقدام مؤثری نشده ولی شهرداری تبریز کار رسیدگی به این بافت‌ها را انجام می‌دهد.
راه‌حل شهرداری برای رفع مشکل این بافت‌ها چیست؟
محلاتی مانند حیدرآباد، اسماعیل‌بقال و ایده‌لو را به شکل حاشیه‌نشینی داریم که باید ساماندهی شوند. شهرداری از چند جهت با این موضوع برخورد می‌کند. از یک طرف اینکه سعی می‌کنیم با تعدادی از شرکت‌های داخلی و خارجی توافق کنیم و زمین‌هایی را در اختیار آنها قرار دهیم تا در کنار این مناطق مجتمع‌های آپارتمانی بسازند و ساکنان را جابه‌جا کنند. باید توجه کرد که حاشیه‌نشینی با بافت فرسوده خیلی تفاوت دارد. ساکنان بافت حاشیه پیوند‌های خانوادگی و قومی دارند و اغلب اهالی سابق یک روستا هستند که مهاجرت کرده‌اند و به همان شکل در یک محل مستقر شده‌اند. ارتباط اجتماعی آنها با هم آنقدر زیاد است که محله را ترک نخواهند کرد و حتی به محلات بهتر هم نمی‌روند، برای همین باید «ساخت درجا» انجام شود.
یعنی ساختمان‌سازی در همان منطقه؟
بله. برخی برنامه‌ریزانی که می‌خواهند برنامه‌ریزی کنند متوجه این نیستند و می‌خواهند در شهرک‌هایی که برای سرریز جمعیتی شهر‌های بزرگ ساخته شده است آپارتمان بسازند و مصر هستند که این ساکنان را منتقل کنند.
الگویی که در رفع حاشیه‌نشینی جهانی داریم متعلق به آنکاراست که همین کار را انجام داده است. یعنی در کنار حاشیه، مجتمع‌سازی به شکل مستمر انجام شده و در مدت 10تا 12سال در آنکارا مشکل حاشیه‌نشینی تقریبا رفع شده است.
شهرداری رأسا این کار را انجام می‌دهد یا بخش خصوصی؟
تبریز در این زمینه در کشور پیشقدم بود. 2سال قبل حدود 200واحد آپارتمان ساخته شد و تحویل دادیم که الان در آن سکونت دارند. امسال هم به شکل مشارکتی 700واحد را در حال اجرا داریم که از طریق شرکت خانه‌سازی شهرداری در حال ساخت است. طرح‌های دیگر 900 تا هزار واحدی هم در دست مطالعه داریم. برای ساخت‌وساز از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذار هم اقداماتی انجام شده که البته با توجه به وضعیت اقتصادی کشور مشکل فراوانی داریم.
برای بافت فرسوده درون‌شهری چه برنامه‌ای دارید؟
در بافت فرسوده بلوک‌های شهری را معین و تملک می‌کنیم. مثلا در مرکز شهر الان یک بلوک شهری داریم که 5/3هکتار است. خانه‌ها را از مردم می‌خریم، تخریب می‌کنیم و تفکیک جدید با کوچه و خیابان استاندارد انجام می‌شود تا منطقه جدیدی در مرکز شهر ساخته شود. تفاوت این محله‌ها با حاشیه این است که محله‌های حاشیه‌نشین، سند ملکی ندارند و زمین تصرف‌شده جزو اراضی ملی و متعلق به وزارت راه و شهرسازی است، اما در بافت فرسوده سند ششدانگ صادر شده است و به همین دلیل برای سرمایه‌گذار جذابیت دارد.
پس در این نقاط می‌شود از بخش خصوصی استفاده کرد.
بله. اخیرا با 2سرمایه‌گذار صحبت کردیم تا هزینه را بدهند و برای آنها 2بلوک را تملک کنیم. اینجا دیگر موضوع ارزش افزوده مطرح است که بعد از تملک یک بلوک اتفاق می‌افتد. ارزش زمین‌ها آنقدر است که کاملا توجیه اقتصادی دارد. حتی قبل از ساخت‌وساز و تا مرحله تفکیک هم ارزش اقتصادی بیشتر می‌شود. این زمین‌ها در بهترین نقاط شهر هستند و بعد از اینکه همه تملک شد، محله جدیدی در وسط شهر ساخته می‌شود. طرح محله یوسف‌آباد از این نوع است.مشکل ما در مسکن مهر همین بود که در بالای کوه خانه ساخته شده است و وقتی امکاناتی مانند راه، گاز، آب، برق، مدرسه و کلانتری برای آن ساخته شود قیمت خانه‌ها به اندازه خود شهر زیاد می‌شود اما بافت فرسوده همه‌‌چیز دارد.
در مناطق تاریخی تبریز مانند بازار چطور بافت سنتی و فرهنگی حفظ می‌شود؟
در این منطقه ضوابط بافت مرکزی تبریز را داریم که ابلاغ شده و بر اساس آن مصالح و طرح‌های نما باید مشخص باشد. محدودیت‌هایی ایجاد کردیم که باید رعایت شود مانند ارتفاع ساختمان‌های جدید که متولی آن سازمان میراث فرهنگی است. ما قبل از صدور مجوز ساخت‌وساز باید از سازمان میراث فرهنگی استعلام کنیم و بدون استعلام، پروانه صادر نمی‌شود. متأسفانه در بعضی نقاط، سازمان مجوز داده و شهرداری هم بنا به قوانین آن را تأیید کرده است؛ مثلا درکنار مقبره‌الشعرا ساختمان 7، 8طبقه تأیید‌شده و شهرداری هم مجوز داده و الان مشکل‌ساز شده است. الان شهرداری با جدیت به‌دنبال حفظ بافت تاریخی شهر تبریز به‌عنوان بخشی از هویت آن است که باید برای نسل‌های بعد باقی بماند.
در همینه زمینه :
