پیامبر عقل و عقلانیت

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن غرویان| استاد حوزۀ علمیه قم:

 سالروز ارتحال پیامبرگرامی اسلام حضرت محمد(ص) فرصتی است که بخشی از زوایای زندگی و آموزه‌های ایشان که برای روزگار امروز بسیار لازم است، واکاوی شود.
 حضرت محمد(ص) پیامبر رحمت بودند و آنچه از ایشان در تاریخ نقل شده، جاذبه ایشان است، نه دافعۀ آن حضرت. این ویژگی ایشان برای روزگار ما نکتۀ بسیار مهمی است. نظام اسلامی باید برای مردم نظام رحمت و روحانیان باید عالمان و هادیان رحمت باشند و مشقت را بیش از رحمت برای مردم ترسیم نکنند. 
در سیره پیامبر عظیم‌الشأن اسلام، جاذبه بیشتر از دافعه بوده است. بنابراین علمای دین باید به این سیره رسول گرامی اسلام به‌ویژه برای نسل جوان توجه کنند.

 در روایتی از پیامبر اسلام(ص) آمده است که از هر کس سوال شود و او علم و دانش خود را کتمان کند، خداوند دهنه‌ای از آتش به او خواهد زد. این روایت به کسانی که از علم و دانش برخوردارند هشدار می‌دهد که باید علمشان را اظهار کنند، حقایق را بگویند و سکوت و کتمان نکنند تا خدای ناکرده بیان نکردن حقایق برای آنان لگام آتش نشود. 
 پیامبر گرامی اسلام(ص) جامعه را به تفکر دعوت می‌کردند. روایت‌های زیادی از ایشان و سایر ائمه اطهار علیهم‌السلام در مورد اهمیت تفکر آمده است که «تَفَکُرُ ساعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَنَةً» و «أکثرُ عِبادَةِ أبی ذَرٍّ التَّفکُّرَ و الاعتِبارَ» از جمله آن‌هاست. 

از نگاه پیامبر اسلام(ص) جامعه‌ای مطلوب است که مردمش اهل تفکر و علمایش اهل تدبر باشند و با فکر و تأمل و عقل و عقلانیت پیش روند. حضرت محمد(ص) در روایتی فرموده‌اند: «نخستین چیزی که خداوند خلق کرده، عقل است» و در جای دیگری فرمودند: «نخستین چیزی که خدا آفرید، نور من بود.» به این معنا که ایشان پیامبر عقل و عقلانیت بود. سیره و روش پیامبر اسلام(ص) به ما می‌آموزد امور سیاسی و اجتماعی باید بر مدار عقل و عقلانیت پیش رود نه بر اساس هیجانات و احساسات. این نکته از آموزه‌های مهمی است که در این روزگار بسیار لازم است. 
نکتۀ مهم دیگر احترام پیامبر گرامی اسلام(ص) به رأی و نظر مردم بود. داستانی از اختلافات عمیق دو قبیلۀ بزرگ اوس و خزرج در کتاب‌های تاریخی آمده که برای ما درس‌آموز است. با این‌که پیروان هر دو قبیله مسلمان بودند، با هم نزاع داشتند.

 پیامبر گرامی اسلام(ص) هنگام نصب حجرالاسود دستور دادند سنگ را روی پارچه‌ای قرار دهند. سپس به نمایندگان این دو قبیله فرمودند سنگ را با کمک هم بلند کنند و گوشه رکن کعبه قرار دهند. حضرت محمد(ص) با این روش، دوستی و محبت را میان دو قبیله برقرار کردند. در جامعه اسلام نیز همه به‌ویژه علما باید هادیان رحمت باشند و اختلافات را کنار بگذارند. نزاع‌های سیاسی باید با مشورت حل و فصل شود. 
جامعۀ امروز به محبت و تفکر نیاز زیادی دارد و دین اسلام، پیروانش را از اختلاف‌افکنی و نفاق و دشمنی با یکدیگر نهی می‌کند. در شرایط کنونی، وحدت و کنار گذاشتن اختلافات نیاز مهم جوامع اسلامی است. شیعه و سنی باید با توجه به توصیه‌های وحدت‌بخش قرآن کریم و پیامبر گرامی اسلام(ص) به وحدت برسند و برادری و محبت را ترویج دهند. 

 در داخل کشور نیز از شیعیان و احزاب و گروه‌های سیاسی انتظار می‌رود اختلافات را کم‌رنگ کنند و در کنار یکدیگر به وحدت برسند تا آموزه‌های پیامبر گرامی اسلام(ص) به صورت عملی در جامعه نمود پیدا کند.