سرگذشت دستگاه‌های چاپ در تهران

یکی از دستگاه‌های چاپ سنگی در کوچه بهبهانی، نرسیده به گذر سرپولک در جنوب خیابان بوذرجمهری، نرسیده به چهارراه سیروس، چاپخانه سنگی قرار داشت. آن چاپخانه را با معیاری امروزی تصور نکنید؛ چاپخانه‌ای که چند تکه چوب و تخته بیشتر نداشت و شبیه چرخ چاه بود.‌ساز و کار چاپخانه این‌طور بود که روی تکه سنگ‌های صیقلی شده‌ای را که نوشته رویشان برگردانده شده بود اول تیزاب می‌ریختند، بعد مرکب می‌مالیدند و به بالای تخته چرخ می‌بستند که با گردش چرخ و فرود آمدن سنگ، کاغذ در زیرش نقش می‌گرفت. پشت چرخ، چهار پره چوبی درست شبیه چرخ چاه که در ارتفاع یک متری نصب شده بود کارگری می‌نشست و انگار که می‌خواهد آب از چاه بکشد چرخ را به طرف خود می‌چرخاند. طناب دور تخته کلفتی را که زیرش سنگ چاپ و کاغذ بود و به‌صورت لولایی بالا و پایین می‌شد را بالا می‌کشید. وقتی سنگ را به طرف زمین رها می‌کرد روی سنگ چاپ که نوشته و مرکب خورده بود می‌افتاد و یک صفحه چاپ می‌شد. دردسرهای چاپ سنگی هم شکست چوب و تخته‌های دستگاه، پاره شدن طناب، شکستن و ناهمواری سنگ‌ها و کم و زیاد شدن مرکب بود. با ظهور روزنامه اطلاعات چاپخانه چاپ سربی راه افتاد و یکی، 2 دستگاه روزنامه چاپ می‌کرد و ماشین‌های دستی کوچک برای چاپ اعلانات و کارت ویزیت بود. با این حال دستگاه‌های چاپ سنگی کنار گذاشته نشد و با آن کتاب دعا و کتاب‌های خط نستعلیق را چاپ می‌کردند. اندک تغییری هم در آن داده بودند که به جای کارگری که سنگ چاپ را بالا و پایین می‌کرد موتور نفت‌سوزی کار گذاشته شد. به هر حال در بازده کار چندان تغییری ایجاد نشد. رفته رفته ماشین‌هایی با کیفیت بهتر به میدان آمد. اما همچنان باید حروفشان با دست و حرف حرف چیده می‌شد. کم‌کم دستگاه‌های افست و ماشین‌های حروف چینی خودکار وارد شد و کار چاپ را رونق داد.