با یک گام به توسعه روستایی نمی‌رسیم

عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری | رئیس انجمن علمی توسعه روستایی

توسعه پایدار روستایی همانند عنوان توسعه و توسعه پایـدار، تـــعاریفی گســـترده دارد. اگـــر قدرمشترک این‌ واژه‌ها را مورد توجه قرار دهیم، ملاحظه می‌شود که در آن، جامعیت فرایند توسعه روستایی، مردم‌گرایی، مشارکتی و درون‌زایی، آزادی انتخاب و برابری در دسترسی به فرصت‌ها، رساندن انسان به مرحله رضایت از زندگی خویش، توانمندسازی مردم، ایجاد ظرفیت‌های جدید، احترام به اطلاعات و دانش بومی و افزایش آگاهی‌ها و اطلاعات آنان، ایجاد تغییرات آرام در دیدگاه‌ها، ارزش‌ها، شیوه مصرف، ایجاد ارتباط و پیوند کارآمد درون‌گروهی بین کنشگران توسعه و مردم محلی و به مخاطره نینداختن کیفیت محیط‌زیست و... در یک شیوه مدیریت شده دیده می‌شود.

توسعه پایدار روستایی به معنی پیشرفت و ارتقابخشی با یک دیدگاه یکپارچه و کل‌گرا به فرایند توسعه روستایی است. برای ایجاد یکپارچگی، به فرایند‌های مرتبط به هم در سطوح مختلف مکانی ازجمله سطح محلی- توسعه اقتصادی، اجتماعی و بوم‌شناختی(محیطی) نیاز است. توسعه پایدار روستایی، توسعه خدمات اساسی اجتماعی، اقتصادی و محیطی را برای همه شهروندان روستایی، بدون اینکه محدودیت و تهدیدی را برای نظام‌های حیاتی که این خدمات وابسته به آنهاست داشته باشد، محقق می‌سازد و آنها را ارتقا می‌بخشد. در این راستا، از پیشرفت اقتصادی، رفاه اجتماعی، کیفیت محیطی و حکمروایی خوب به‌عنوان 4 جزء توسعه پایدار روستایی یاد می‌شود.

کاهش فقر از طریق تولید ثروت، تقویت دسترسی برابر به کالاها و خدمات، پایدارکردن بخش‌های عمومی و خصوصی، سرمایه‌گذاری و گسترش بازارها برای صنایع و فعالیت‌های پایدار ازجمله گردشگری، کشاورزی، فناوری‌ اطلاعات، توسعه و ارتقای بازارهای محلی و فعالیت‌های اقتصادی، محاسبه منابع طبیعی در بودجه‌های ملی و محلی و... ازجمله راه‌های پیشرفت اقتصادی در روستاهاست.

رفاه اجتماعی در روستاها هم با دسترسی مناسب‌داشتن همه افراد به نیاز‌های اساسی، نگهداری و حفاظت از میراث فرهنگی، نظام‌های ارزشی و بوم‌شناختی، توسعه و غنی‌سازی فرهنگ، هنر و اوقات فراغت، آمادگی برای مواجهه با بلایای طبیعی و... به‌دست می‌آید.

از دیگر راه‌های دستیابی به توسعه پایدار روستایی داشتن کیفیت محیطی است. تعادل‌بخشی در پایداری جنگل‌ها، کوه‌ها، اراضی آبی و دیمی و مرتعی و اکوسیستم‌های دریایی و رودخانه‌های محلی، پاکیزگی محیط و کاهش آسیب‌رسانی به آن، حفاظت از تنوع گیاهی و حیوانی و... در کیفیت محیطی نقش دارد.

حکمروایی خوب هم به معنی دسترسی و توانایی مشارکت گسترده در فرایند‌های دمکراتیک (مردم‌سالاری)، تقویت ظرفیت و اقتدار محلی و جوامع برای خودمدیریتی، عدم‌تمرکز در تصمیم‌گیری و تخصیص منابع و... است.

نکته راهبردی دیگر این است که توسعه پایدار روستایی فرایندی است به سوی پایداری. بنابراین نمی‌توان با یک گام به آن رسید و باید به گام‌های بینابینی توسعه پایدار ازجمله توانمندکردن محلی، استفاده از محصولات در یک چرخه تداومی و تنوع‌بخشی به اقتصاد... توجه شود. توسعه پایدار روستایی محلی باید بر پایه دیدگاهی باشد که بیشتر در ارتباط با رفاه طولانی مدت انسان باشد تا در ارتباط با تولید کالا و خدمات یا امکان ایجاد تعدادی مشاغل ساده. این موضوع به‌طور تلویحی به‌معنای درونی‌سازی‌ فرهنگی و فرایند تصمیم‌سازی‌ آن به4نوع سرمایه (محیطی، انسانی، اجتماعی، تولیدی) و نیاز به محافظت و درصورت امکان افزایش آنها به‌گونه محلی است.

* برگرفته از مقاله؛«تاملی در مفهوم چند واژه توسعه»