سنجش توانایی شهر در مسیر باران

احمد صادقی/رئیس سازمان مدیریت بحران تهران

با شروع پاییز و فرارسیدن فصل بارش، لزوم جدی گرفتن خطرات احتمالی وقوع سیلاب‌های شهری و آب‌های سطحی ناشی از بارندگی به‌عنوان یکی از مخاطرات شهری اهمیت فراوانی پیدا می‌کند.
کلانشهر تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. ابرشهری که با وسعتی نزدیک به 700کیلومترمربع یکی از کلانشهرهای مهم جهان به‌شمار می‌آید و از نظر نحوه مقابله با سیلاب‌های احتمالی با چالش‌هایی مواجه است؛ به‌عنوان مثال سیستم جمع‌آوری آب‌های سطحی تحت‌تأثیر توسعه ناهمگون شهر، دارای پیچیدگی‌های فراوانی است که با لحاظ ویژگی‌های طبیعی شهر در دهه‌های گذشته شکل گرفته است. همچنین با توجه به اینکه بخشی از محدوده کلانشهر تهران توسط کوه‌های بلند احاطه شده‌است، علاوه بر آب‌های سطحی در گستره شهری، بارش‌های کوهستان‌های شمالی نیز توسط رودخانه‌ها و مسیل‌ها وارد محدوده شهری تهران می‌شود که این نیز عوارض خاص خود را دارد.  از منظری دیگر وجود شیب محسوس در محدوده شهر که از شمال به جنوب امتداد دارد موجب افزایش خسارت احتمالی در برخی مناطق تهران می‌شود. همچنین تخریب حوضه آبخیز بالادست و نیز شرایط طبیعی نواحی شهری به‌صورت‌های مختلف ازجمله تخریب پوشش گیاهی و جاده‌سازی و گسترش بی‌رویه اراضی شهری و صنعتی، کاهش نفوذ آب و افزایش رواناب را به همراه داشته است. در نتیجه باران‌های شدید و کوتاه‌مدت فرصت نفوذ به داخل خاک را نداشته و به همین دلیل بخش قابل توجهی از بارش به رواناب‌های سطحی تبدیل می‌شود. از این‌رو شهر تهران مستعد آسیب‌پذیری در برابر سیلاب است و دستیابی به توسعه پایدار شهری نیازمند طراحی مدل‌های مناسب مدیریت و حفاظت رودخانه‌ها و مسیل‌ها است. در کنار همه موارد مطرح‌شده موضوع تغییرات اقلیمی و وقوع خشکسالی درازمدت را هم نباید نادیده گرفت، تغییراتی که بر کاهش تراکم پوشش گیاهی حوضه‌های آبخیز و کاهش نفوذپذیری خاک مؤثر بوده و پیامد آن افزایش رواناب و پتانسیل سیل‌خیزی حوضه‌هاست. کاهش نرخ نفوذپذیری آب در خاک باعث می‌شود حجم زیادی از بارش‌ها به‌صورت «روان آب» جاری شود و به‌دلیل نبود مانع، با سرعت بیشتری به نقطه تمرکز می‌رسند که باعث وقوع سیلاب می‌شود. در نتیجه مجموعه عوامل طبیعی به‌همراه افزایش غیراصولی بهره‌بری از منابع، منجر به تشدید سیلاب‌ها و فراوانی وقوع آن می‌شود.
 با توجه به موارد فوق سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با همکاری نهادهای ذی‌ربط، نسبت به تهیه نقشه راه کاهش خطرپذیری سیلاب در شهر تهران اقدام کرده است که در آن اقدامات متعددی ازجمله سامانه پیش‌بینی و هشدار سیلاب، پهنه‌بندی خطرپذیری سیلاب، شناسایی تصرفات مزاحم و تهیه و اجرای برنامه حفاظت و آزادسازی بستر رودخانه‌ها و... احصا شده است.