توسعه
چابک‌سازی شهرداری فربه در سنگ سنجش
همشهری فصل چهارم برنامه پنج‌ساله توسعه شهر تهران را بررسی می‌کند
مجید جباری/خبر‌نگار
مدیریت شهری تهران مدت‌هاست سنگین شده است. چرخ اداره این شهر با توجه به ساختار فربه‌ای که دارد به دشواری می‌چرخد و درآمدهای آن با هزینه‌هایش همخوانی ندارد. این بدنه فربه از یک سو سبب تحمیل هزینه‌های گزاف برای اداره شهر شده و از سوی دیگر، دست مدیران شهری را برای انجام وظایف شهرداری در ارائه خدمات به شهروندان بسته است. این چالش و ناهمخوانی درآمدها و هزینه‌های اداره شهر سبب شده به‌رغم گذراندن 2برنامه توسعه شهر، هنوز هم تهران با مشکلات عدیده‌ای از جمله آلودگی هوا و ترافیک، ناامنی شهر در برابر زلزله و حوادث طبیعی و همچنین کاهش انسجام و عدالت مواجه باشد.
به گفته محسن هاشمی‌رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران «نبود توازن در منابع مدیریت شهری ماهانه هزار میلیارد تومان از درآمدهای شهر را صرف هزینه‌های جاری و نگهداشت شهر می‌کند؛ از این رو، اقدامات زیرساختی و زیربنایی که اهمیت زیادی دارد در اولویت بعدی قرار می‌گیرد و همین موضوع، فعالیت‌های ضروری و زیربنایی شهر را معطل خود کرده است.»
به هر روی ساختار بوروکراتیک مدیریت تهران که شهرداری را زمینگیر کرده، نیازمند چابک‌سازی است. برنامه سوم توسعه شهر تهران که اخیرا از سوی کلیددار پایتخت به شورا رفته، راهبردهای عملیاتی را در چند محور با رویکرد اصلاح ساختار هزینه‌های اداره شهر پیگیری می‌کند. فصل چهارم برنامه سوم توسعه تهران در 11ماده، به این موضوع پرداخته اما آیا این برنامه می‌تواند چشم‌انداز روشنی را پیش روی شهری همچون تهران قرار دهد؟
به باور سیدمحمدعلی افشانی، شهردار تهران، سازو کارهای پیش‌بینی شده در برنامه عملیاتی توسعه تهران، این ظرفیت را دارد که در افق 5ساله 30درصد از هزینه‌های اداره شهر را کاهش دهد.
راه‌حل‌های یک اقتصاددان برای کاهش هزینه‌ها
یک اقتصاددان و مشاور شهردار اسبق تهران در گفت‌وگو با همشهری مکانیزه کردن بسیاری از خدمات شهری را یکی از راهکارهای مهم کاهش هزینه اداره شهرها می‌داند و می‌گوید: «از مدت‌ها قبل اجرای چنین برنامه‌هایی در بسیاری از کشورهای اروپایی مانند انگلستان و آلمان سبب شده است که هزینه اداره شهرها بسیار کاهش یابد؛ به همین دلیل هزینه اداره شهری مانند لندن با خدمات گسترده‌ای که در این شهر به شهروندانش ارائه می‌شود، یک‌هشتم هزینه‌های مدیریت شهری مانند تهران است.»
بهمن آرمان ادامه می‌دهد: «استفاده مدیران شهری از افراد متخصص دیگر راهکار کاهش هزینه‌های اداره شهر است. متأسفانه در برخی دوره‌ها بهره‌گیری از متخصصان در این زمینه کاهش یافت که این موضوع تأثیرات زیادی بر روش اداره شهر گذاشت.»
این کارشناس به روش‌های درآمدزایی شهرداری‌ها، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «در آن زمان دولت‌ها در بودجه عمومی کشور ردیف‌هایی را برای کمک به شهرداری‌ها درنظر می‌گرفتند. به این دلیل که کشور با خسارت‌های ناشی از جنگ مواجه شده و اقدامات عمرانی در دستور کار دولت بوده و همچنین هزینه‌های عمرانی شدیدا افزایش پیدا کرده بود، دولت امکان کمک به شهرداری‌ها را نداشت.
شهرداری‌ها در آن زمان می‌توانستند از طریق قانون عوارض نوسازی مشکلات مالی خود را حل کنند. بر همین اساس قانون گذشته که دریافت عوارض نوسازی بر پایه قیمت روز بود، می‌توانست برای شهرداری‌ها منبع درآمدی باشد؛ بنابراین اگر مدیران شهری به‌تدریج همین کار را ادامه می‌دادند، به تراکم‌فروشی به‌عنوان منبع اصلی درآمد شهرداری‌ها مبتلا نمی‌شدند.»
این استاد دانشگاه همچنین تفکیک پسماند از مبدا را یکی از راه‌های مؤثر در کاهش هزینه‌های اداره شهر عنوان می‌کند و بر این باور است که این کار علاوه بر کاهش هزینه‌ها می‌تواند با بازیافت مواد مختلف به‌ویژه کاغذ، درآمد زیادی را نصیب شهرداری‌ها کند.
مدیریت شهری که باید برای اداره شهر از طریق درآمدهای پایدار، امور خود را اداره کند، در عمل به چنان فربگی دچار شده که به جای اداره شهر و ارائه خدمات به شهروندان باید ابتدا در اندیشه یافتن راهکارهایی برای برون‌رفت از مشکلات خودساخته‌ای شود که در 2 دهه اخیر به آن تحمیل شده است. بر همین اساس، برنامه عملیاتی توسعه شهر تهران فرایند اصلاح ساختار مدیریت شهری پایتخت را کلید زده و امیدوار است این برنامه بتواند از پس چابک‌سازی بدنه شهرداری برآید.
امکان کاهش هزینه‌ها حتی بیش از 30درصد
سیدمحمود میرلوحی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران
کاهش هزینه‌های اداره شهر تهران که در برنامه سوم توسعه تهران بر آن تأکید شده نیازمند اقدامات اصولی و علمی است. برای اینکه هزینه‌های اداره شهر کاهش یابد، مدیریت شهری باید منابع را از آغاز به‌صورت اساسی شناسایی، تحصیل و تجمیع کند و پس از تخصیص منابع، نظارت بر آن را در دستور قرار دهد. اما یکی از اقداماتی که برای کاهش هزینه‌ها در تهران ضرورت آن احساس می‌شود، این است که حوزه‌های مأموریتی موجود را تعیین کنیم و ببینیم کدام یک وظیفه ما و کدام وظیفه مدیریت شهری نیست. بر همین اساس، اقداماتی که به شهرداری مربوط نمی‌شود را باید به دستگاه مورد نظر واسپاری کرده و آن بخش‌هایی را که به مدیریت شهری مربوط می‌شود باید با تعیین سازوکار و مدل اجرای آن، با کمترین هزینه اجرا کرد.از سوی دیگر سرانه هزینه‌ها در ساختار موجود بسیار بالاست و اصلاح آن می‌تواند این هزینه‌ها را کاهش دهد. در این میان اگر سازوکار پروژه‌ها و مدیریت طرح‌ها اجرا شود، مشکلات کمتر می‌شود.از سوی دیگر، تصمیم‌گیری درباره منابع انسانی مازاد شهرداری تهران باید جسورانه باشد. در غیر این صورت بخش عمده‌ای از مشکلات به قوت خود باقی می‌ماند.به هر روی درصورت اصلاح ساختار، هدفگذاری کاهش 30درصدی هزینه‌های شهر امکان‌پذیر بوده و اگر مبنا را چابک‌سازی و کیفیت کار و کارآمدی قرار دهیم، حتی می‌توانیم بیش از 30درصد از هزینه‌ها را هدفگذاری کنیم.
کاهش 30درصدی هزینه‌ها شدنی است
آنیتا هروی، استاد دانشگاه در حوزه مدیریت شهری
بحران‌های جهانی و تحریم‌های یکجانبه آمریکا بر ضد ایران مشکلات عدیده‌ای را ازجمله در بخش مالی برای اداره شهرداری‌ها ازجمله شهرداری کلانشهر تهران ایجاد کرده است. با هدف اداره بهینه امور در شرایط بحرانی کشور، سیدمحمدعلی افشانی، شهردار تهران امکان کاهش ۳۰درصدی هزینه‌های جاری را اعلام کرده‌است. در راستای این فرمان راه‌هایی برای کاهش بودجه اداره شهرها به دور از تنزل کیفیت زندگی امکان‌پذیر است اما شرط اساسی این است که مسئولان اجرایی خواستار عملیاتی کردن راهکارها باشند. برخی از این راهکارها به شرح زیر است:
کاهش بودجه عملیاتی، به این معنی که هم‌اکنون از چه عملیاتی می‌توان صرف‌نظر کرد.
تلاش برای ارتقای زیرساخت‌ها، نوآوری و هوشمندسازی شهر؛ مانند استفاده از چراغ‌های هوشمند، استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین برای رصد شهر، کنترل ترافیک و برآورد محل و میزان خسارات.
کاهش بودجه‌های ثابت مانند آب، برق، تلفن و....
کاهش بودجه منابع انسانی برای کسانی که کارهای موازی و غیرعملیاتی می‌کنند؛ همچنین جلوگیری از اضافه کاری و استفاده از کارگران موقت.
واگذاری برخی امور اجرایی به بخش خصوصی.
حذف بخش‌هایی از امور اجرایی که مأموریت آنها بسیار شبیه مسئولیت‌های دیگر سازمان‌هاست.
بودجه‌بندی مبتنی بر عملکرد بخش‌های سازمانی.
در همینه زمینه :
