کشف دومین ابرچاه عمیق زمین در ایران

جواد نظام‌دوست/عضو مؤسس انجمن غار و غارشناسی ایران

شهریور و مهرماه، بهار غارنوردی در ایران است. امسال 21غارنورد ایتالیایی، لهستانی، فرانسوی و ارمنی به همراه تنی چند از غارنوردان ایرانی با برگزاری گردهمایی قابل توجه، ضمن معرفی قابلیت‌های موجود غارنوردی و غارشناسی کشور و ایجاد زمینه بازدید از دومین غارچاه‌ عمیق دنیا برای آنان، به ادامه اکتشاف غار قیژه‌لان پرداختند. فعالیت مشترک غارنوردان ایرانی و ایتالیایی به عمق منفی 685متری ژرفنای زمین رسید و بدین‌ترتیب اکتشاف عمق قیژه‌لان در کرمانشاه ادامه یافت. قیژه‌لان تا همین حالا سومین غار ایران است. همزمان با این کشف، غار‌چاه قلاء در فلات پراو کرمانشاه با عمق 562متر به‌طور کامل شناسایی شد و این ابرچاه طبیعی پس از غار چاه ورتوگلاویسا (Vrtoglavica) در کشور اسلوونی، لقب دومین غار چاه عمیق دنیا را به‌خود اختصاص داد. این دومین ابرچاه طبیعی جهان تاکنون مورد بازدید بیش از 20غارنورد و غارشناس جهان قرار گرفته است.
موج جدید اکتشاف غارها در 10سال اخیر که علم غارشناسی و تکنیک‌های جدید غارنوردی را نیز به همراه دارد، افتخارات خوبی برای ایران رقم زده است. اکتشافاتی که 4 دهه پیش از این، توسط غارنوردان انگلیسی و لهستانی در ایران اتفاق افتاده بود، اکنون پس از 40سال به‌دست توانای غارنوردان ایرانی، نام ایران در رنکینگ جهانی غارهای عمیق و بزرگ جابه‌جا شد. با کشف چاه غار قلاء در فلات پراو کرمانشاه به عمق 562متر نیز این ابرچاه طبیعی پس از چاه غار ورتوگلاویسا در کشور اسلوونی، لقب دومین چاه غارعمیق دنیا را به‌خود اختصاص داد و تاکنون مورد بازدید بیش از 20غارنورد و غارشناس جهان قرار گرفته است. با کشف غار دوسر در یزد و نقشه‌برداری از تالار این غار به مساحت 87هزار مترمربع، این تالار به رکورد چهارمین تالار بزرگ غارهای دنیا رسید. با نقشه‌برداری تکمیلی غار کتله‌خور به طول 20هزار و 500متر، این غار طولانی‌ترین غار آهکی خاورمیانه لقب گرفت. با تلاش غارنوردان فدراسیون کوهنوردی کشور رکورد عمیق‌ترین غار ایران نیز به منفی 1300رسید. با توجه به تمامی این تلاش‌ها، برای حفظ غارها باید این اکوسیستم‌های با اهمیت و حساس را شناخت.

3 پیمان برای صیانت از غارهای ایران

سال 1389تعداد اندکی از غارنوردان ایرانی با همت انجمن غار و غارشناسی ایران درپی حفظ و حراست از دنیای ناشناخته غارها، قراری گذاشتند و پیمانی امضا کردند؛ پیمانی میان خود و طبیعت که دوم مهرماه هرسال را روز غار پاک نامگذاری کنند تا در حد توان خود از تخریب غارها بکاهند. امسال هشتمین سال پیاپی است که غارنوردان ایرانی چه با حضور و حمایت، چه بدون پشتیبانی سازمان‌های دولتی این مهم را انجام داده‌اند. در 7سال گذشته حدود 15تن زباله از قعر غارهای کشور خارج شد که برخی از آنها از عمق بیش از 700متری معروف‌ترین غارهای فنی کشور بیرون آورده شدند. سالانه بین 600 تا هزار غارنورد و علاقه‌مند به همراه کارشناسان و مدیران دو سازمان حفاظت محیط‌زیست و میراث‌فرهنگی در این روز به غارها رفته و برنامه‌های آموزشی و فرهنگی برگزار کرده‌اند. هر سال در یکی دو برنامه تلویزیونی و در چند گزارش در روزنامه‌ها با مردم و گردشگران پیرامون هزاران فایده غارها صحبت شده است. اما چرا و چگونه هنوز این دنیای پر رمز و راز و با اهمیت زمین به شکلی رها شده و بدون متولی، در حال نابودی و تخریب است و هر روز در مقابل خبر کشفی نو، خبر تخریب جدید غارها، کنشگران و دلسوزان این عرصه را می‌آزارد؟ در ایران حدود 2500غار در کتب و متون تخصصی نام برده شده است. اما با توجه به‌وجود مناطق گسترده کارستیک و گنبدهای نمکی فراوان و کوهستان‌های مرتفع و بعضا دوردست امکان وجود ده‌هزار غار نیز در ایران وجود دارد. بد نیست اضافه کنم تنها حدود 200غار دارای اطلاعات بیشتر ازجمله مختصات، نقشه، عکس و مطالعات اولیه هستند. هم‌اکنون نیز 15غار در ایران با هدف مقصد گردشگری، بدون هیچ مطالعه علمی و دانشگاهی آماده شده‌اند که از نظر کارشناسی برخی از آنها تا 70درصد تخریب شده‌اند. از این تعداد هم‌اکنون 9غار به‌صورت فعال گردشگرپذیر هستند.

حداقل‌های لازم برای توسعه پایدار غارها

پیش از هر چیز باید دانست که هر غاری برای گردشگری مناسب نیست. جدای از این موضوع، از تخریب درِ‍‍ ورودی غارها به بهانه بزرگ‌کردن ورودی باید صددرصد خودداری کرد. از ایجاد تغییرات فیزیکی در راهروها، سالن‌ها و معابر غار باید اجتناب کرد. از کفسازی و سنگفرش و هموارکردن بی‌محابا در مسیرها پرهیز داشت و استفاده از سازه‌های آجری، سیمانی و فلزهای قابل تحلیل در غارها کاملا مذموم و مخرب است.