مهندسی فراموششده تهران قدیم
زهرا بلندی؛ روزنامه نگار
در روزگاری که هنوز ردپایی از لوله‌های فلزی یا پلاستیکی نبود، تهران قدیم با شیوه‌ای خاص و بومی به انتقال آب می‌پرداخت؛ روشی که امروز شاید عجیب به نظر برسد، اما زمانی بخش مهمی از زندگی شهری بود.
این کار با استفاده از لوله‌های سفالی به نام «تنبوشه» انجام می‌شد؛ لوله‌هایی که نه‌تنها کاربردی بودند، بلکه حاصل مهارت و تجربه استادکاران نطنزی بود که در دوران قاجار به تهران مهاجرت کردند و با کسب و کار تنبوشه‌سازی در انتقال آب از قنات‌ها نقش محوری داشتند. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه در این‌باره می‌گوید: «آنچه این روایت را جالب‌تر می‌کند، نقش مهاجران نطنزی در شکل‌گیری این صنعت در تهران است. نخستین گروه‌های نطنزی که از استان اصفهان به پایتخت آمدند، با خود دانش و مهارت تنبوشه‌سازی را آوردند و به‌تدریج در محله‌های مختلف تهران مستقر شدند. آنها با چرخ‌های طوافی در کوچه‌ها می‌گشتند و تنبوشه، کوزه و دیگر ظروف سفالی را به مردم عرضه می‌کردند.»
زمانی با بیان اینکه تنبوشه‌ها، لوله‌های استوانه‌ای سفالی بودند که برای انتقال آب از قنات‌ها، چشمه‌ها یا آب‌انبارها به خانه‌ها، حمام‌ها و مساجد استفاده می‌شدند، می‌گوید: «اتصال این لوله‌ها با دقت انجام می‌شد و برای جلوگیری از نشت، دورشان با ساروج (ترکیبی از آهک، خاکستر، سفیده‌تخم‌مرغ و گاهی موی بز) پوشانده می‌شد. این حرفه در تهران، پیش از ورود لوله‌کشی مدرن، نقش کلیدی در آبرسانی ایفا می‌کرد. استادکاران این حوزه، مسیرهای زیرزمینی را با دقت طراحی می‌کردند؛ مسیرهایی که باید شیب‌دار، مستقیم و مقاوم در برابر نشست زمین می‌بودند.»
این پژوهشگر با اشاره به اینکه تنبوشه‌ها انواع مختلفی از جمله موش‌رو و گربه‌رو داشتند، می‌گوید: «در برخی خانه‌های قدیمی تهران، هنوز هم می‌توان بقایای این لوله‌های سفالی را در زیرزمین‌ها یا حیاط‌ها دید.»
در همینه زمینه :
