سیدمهدی صباغ*
با افزایش تراکم جمعیت در کلانشهرهایی مانند تهران، مشهد و تبریز و محدودیت توسعه افقی شهرها، اراضی زیرسطحی متروها به‌عنوان منبعی مغفول، ظرفیتی ارزشمند برای توسعه شهری به‌شمار می‌آیند. این فضاها فقط محل عبور قطار نیستند، بلکه می‌توانند نقش‌های خدماتی، اقتصادی، فرهنگی و پدافندی ایفا کنند.
در شهرهایی مانند مونترال، توکیو و سئول، توسعه زیرسطحی بخشی از راهبرد مدیریت شهری است. برای نمونه، سئول بیش از ۲۵۰ کیلومتر فضای زیرزمینی متصل به مترو دارد و در مونترال، شبکه‌ای ۳۲ کیلومتری روزانه نیم میلیون نفر را جابه‌جا می‌کند. هانوفر نیز با تونل‌های حمل‌ونقل بار زیرزمینی، موجب کاهش آلودگی و ترافیک شده است.
این تجارب نشان می‌دهد که زیرزمین باید بخشی از زندگی شهری محسوب شود؛ مکانی برای تجارت، فرهنگ، حمل‌ونقل و حتی پناه اضطراری. اما در ایران، باوجود توسعه مترو، بهره‌برداری از این فضاها محدود مانده است. اغلب ایستگاه‌ها بدون لحاظ کاربری‌های تجاری یا خدماتی ساخته شده‌اند. تنها تجربه قابل ذکر، پروژه «پلازای زیرزمینی ولی‌عصر» است که گرچه گامی مثبت بود، اما کافی نیست.استفاده هوشمندانه از اراضی زیرسطحی مترو در ایران می‌تواند:
فشار بر سطح شهر را کاهش دهد؛ از طریق ایجاد پارکینگ، مراکز خرید و خدمات رفاهی منابع درآمدی پایدار برای مدیریت شهری فراهم کند.
نقش پدافند غیرعامل ایفا کند و در مواقع بحرانی پناهگاه باشد.
موجب توسعه پیاده‌مداری و ارتقای زیست‌پذیری شود.
برای تحقق این اهداف، مطالعات زمین‌شناسی، طراحی متناسب، سازوکارهای حقوقی شفاف و همکاری میان‌نهادی ضروری است. در مواجهه با چالش‌هایی نظیر فرونشست، آلودگی و حمل‌ونقل، توسعه زیرسطحی نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی راهبردی است. اکنون زمان عبور از نگاه تک‌بعدی به مترو و حرکت به سوی متروی چندمنظوره و زیرزمینی فرا رسیده است.
مدیرعامل شرکت توسعه مجتمع‌های
ایستگاهی متروی تهران
فرصت‌های فراموش‌شده زیر زمین
در همینه زمینه :
