گزارش
بازگشت تحریم‌ها پس از 31ماه
۳۱ ماه بعد از لغو تحریم‌ها در چارچوب برجام نخستین دور ازتحریم‌های آمریکا از فردا اعمال می‌شود
محمدامین خرمی | خبرنگار:
صبح فردا، برای مردم ایران بار دیگر روز نخست تحریم‌هاست؛ تحریم‌هایی که برخلاف قواعد بین‌المللی، در تقابل با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل و تمامی گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تنها به خواست دولت آمریکا اعمال می‌شوند.
اگرچه این نخستین‌بار است که ایران در رویارویی با تحریم‌های آمریکا تنها نیست و دیگر کشورهای جهان را در سمت خود دارد، اما فشارهای دولت آمریکا بار دیگر شرایط سختی را بر اقتصاد کشور تحمیل کرده است. این فشارها ناشی از سیاست دونالد ترامپ است که یک سال‌ونیم حضورش در کاخ سفید، به یک آشفتگی بی‌سابقه در سیاست خارجه آمریکا منجر شده است.
31ماه پیش، در نخستین ساعات بامداد 27دی‌ماه1394، همان زمان که طولانی شدن انتظارها برای اعلام توافق بر سر اجرای برجام کم‌کم به نگرانی تبدیل شده بود، محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی در مقابل خبرنگاران حاضر شدند و پایان تحریم‌ها علیه ایران را اعلام کردند. دوطرف ساعت‌ها مشغول چانه‌زنی بر سر جزئیات توافق برای لغو تحریم‌ها و آزاد شدن پول‌های ایران بودند؛ مذاکراتی که با تبادل 7زندانی ایرانی و 4زندانی آمریکایی نیز همراه بود. با قرائت متن مشترک بیانیه ایران و قدرت‌های بزرگ از سوی وزیر خارجه ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برجام رسما وارد سومین مرحله خود یعنی روز اجرا شد؛ روز نخست بدون تحریم. 28ماه بعد در اردیبهشت‌ماه1397 اما دولت آمریکا خلف وعده کرد و بی‌توجه به خواست دیگر قدرت‌های حاضر در توافق هسته‌ای با ایران، به‌طور یکجانبه از این توافق بین‌المللی خارج شد.
لغو تحریم‌های ایران در قالب توافق هسته‌ای، همیشه مورد اعتراض دونالد ترامپ بود و او دائما رئیس‌جمهور پیش از خود یعنی باراک اوباما را به‌خاطر این توافق سرزنش می‌کرد. او همانطور که وعده داده بود، بالاخره از این «توافق بد» خارج شد و زمینه را برای بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران فراهم کرد. دونالد ترامپ از همان اختیاراتی که به اوباما این امکان را می‌داد که تحریم‌های وضع شده علیه ایران را لغو کند استفاده کرد و با صدور فرمانی وزارت خارجه و خزانه‌داری آمریکا را مکلف کرد تمامی تحریم‌هایی که در چارچوب برجام لغو شده بودند را فورا بازگردانند. او یک بازه زمانی 180روزه را برای بازگشت تحریم‌ها مشخص کرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز بر این اساس، 2سازوکار 90روزه و 180روزه را برای بازگرداندن کامل تحریم‌ها و قطع رابطه شرکت‌های بین‌المللی با ایران تعیین کرد. دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا (OFAC) نیز که زیرمجموعه وزارت خزانه‌داری محسوب می‌شود، بر اجرای تحریم‌ها و رفتار شرکت‌های دولتی و خصوصی در کشورهای مختلف در قبال ایران نظارت خواهد داشت.
تحریم‌هایی که بازمی‌گردند
طبق دستورالعملی که از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا منتشر شده، تحریم‌های زیر که در چارچوب برجام لغو شده بودند، از بامداد فردا بار دیگر اعمال می‌شوند:
تحریم خرید یا نگهداری دلار آمریکا از سوی دولت ایران
تحریم تجارت ایران با استفاده از طلا و فلزات گرانبها
تحریم فروش، تأمین و انتقال فولاد، آلومینیوم، زغال‌سنگ و نرم‌افزارهای تولیدات صنعتی به ایران یا از مبدا ایران
تحریم تبادلات مالی مربوط به خرید و فروش ریال ایران یا نگهداری مبالغ قابل توجه از ریال ایران در حساب‌های ریالی در بانک‌های خارج از ایران
تحریم خرید یا صدور اوراق قرضه ایران
تحریم صنایع خودروسازی ایران
دولت آمریکا همچنین «صادرات فرش و موادغذایی ایرانی به آمریکا» و «صدور مجوز برای صادرات یا صادرات مجدد هواپیماهای مسافربری و باری و قطعات آنها» را از فردا لغو خواهد کرد. این دو مورد نیز در چارچوب برجام و براساس توافق صورت‌گرفته میان ایران و آمریکا مجاز شده بودند.
دستورالعمل اعلام شده از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا براساس فرمان ترامپ، دور دوم تحریم‌ها را نیز از 90روز دیگر اجرا خواهد کرد و شرکت‌های خارجی فعال در حوزه‌های مرتبط با تحریم‌های زیر تا 4آبان1397 فرصت دارند همکاری خود را با ایران متوقف کنند:
تحریم بنادر، خطوط کشتیرانی و کشتی‌سازی شامل شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL)، شرکت کشتیرانی جنوب- خط ایران و همچنین شرکت‌های زیرمجموعه آنها.
تحریم‌های نفتی شامل شرکت ملی نفت ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران، شرکت ملی نفتکش. خرید نفت، محصولات نفتی و پتروشیمی از ایران نیز شامل این تحریم‌ها می‌شود.
تحریم تبادلات مالی مؤسسات مالی خارجی با بانک مرکزی ایران .
تحریم ارائه خدمات مربوط به سیستم تبادل اطلاعات مالی محرمانه به بانک مرکزی ایران .
تحریم خدمات کارگزاری و بیمه.
تحریم بخش انرژی ایران
بزرگانی که از ایران رفتند
طبق دستورالعملی که از سوی دولت آمریکا منتشر شد، شرکت‌های خارجی فعال در ایران موظف شدند در بازه زمانی تعیین شده (90روزه) طی یک روند که اصطلاحا دوره کاهش یا wind-down نامیده می‌شود، روابط خود را با ایران رفته رفته کم کرده و درنهایت قطع کنند.
شرکت‌های بزرگی که مدت‌ها بود منتظر بودند تا با لغو تحریم‌ها بار دیگر وارد بازار ایران شوند و با بخش دولتی و خصوصی ایران پروژه‌های مشترک خود را آغاز کنند، اکنون در همان ابتدای کار مجبور به ترک ایران شده‌اند. بوئینگ، جنرال الکتریک، مرسک، پژو، رنو، اسکانیا، زیمنس و توتال مهم‌ترین شرکت‌های خارجی هستند که تاکنون ایران را ترک کرده‌اند. این شرکت‌ها به‌دلیل حضورشان در بازار آمریکا و آسیب‌پذیری از تحریم‌های اعمالی از سوی این کشور تصمیم به ترک ایران گرفتند.
امید به کوچک و متوسط‌ها
تحریم‌هایی که از سوی آمریکا علیه ایران اعمال می‌شوند، از نوع تحریم‌های ثانویه هستند؛ به‌عبارت دیگر، این تحریم‌ها شرکت‌هایی را هدف قرار می‌دهند که با ایران وارد تعاملات اقتصادی، مالی و تجاری می‌شوند. اغلب شرکت‌های متأثر از این تحریم‌ها شرکت‌های اروپایی هستند که طی 2سال‌ونیمی که از عمر برجام گذشته، مراودات خود را با ایران افزایش داده و برخی حتی وارد پروژه‌های مشترک سرمایه‌گذاری با طرف‌های ایرانی نیز شده‌اند. مجموع مبادلات ایران و اروپا طی این مدت، حدود 3برابر شد. از این‌رو، اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی حاضر در برجام - انگلیس، فرانسه، آلمان و ایتالیا - ابتدا تلاش بسیاری برای ماندن آمریکا و سپس برای اخذ معافیت برای شرکت‌های خود به خرج دادند؛ تلاش‌هایی که همه ناکام ماند.
اروپایی‌ها طی 3ماه گذشته بارها تأکید کرده‌اند که به‌دنبال حفظ برجام هستند. راهکار عملیاتی آنها ایجاد کانال‌‌های مالی مستقل از آمریکا برای تعامل با ایران، ترغیب شرکت‌های کوچک و متوسط برای ادامه حضور در ایران و همچنین استفاده از سازوکار حقوقی موسوم به «مقررات بازدارنده» برای حمایت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا بوده است. بر این اساس، اتحادیه اروپا شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی را که تصمیم به ادامه تعاملات تجاری و اقتصادی خود با ایران داشته باشند در مقابل تحریم‌ها مورد حمایت قانونی قرار خواهد داد. راهکار اروپایی‌ها از سوی دولت و بخش خصوصی در ایران نیز مورد استقبال قرار گرفته است. بر این اساس، اتحادیه اروپا فهرست بیش از 100شرکت کوچک و متوسط فعال در زمینه‌های مختلف را برای ادامه همکاری با ایران ارائه کرده است. با این حال، مقام‌های اروپا بارها اعلام کرده‌اند که شرکت‌های اروپایی در انتخاب ایران برای مراودات تجاری و اقتصادی خود آزاد هستند. بر این اساس امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، حدود 2ماه پیش همزمان با آغاز روند اجرای مقررات بازدارنده، ضمن تأکید بر ضرورت فراهم کردن زمینه برای تجارت شرکت‌های کوچک و متوسط با ایران، گفت: «شرکت‌های بین‌المللی که در کشورهای مختلف حضور دارند، بر مبنای منافع‌شان تصمیم می‌گیرند و باید همچنان این آزادی عمل را داشته باشند.»
تناقض در گفتار و رفتار آمریکایی‌ها
تحریم‌ها ساعت12:01 بامداد فردا به وقت محلی در واشنگتن در میانه علائم متناقض صادر شده از سوی دولت آمریکا آغاز می‌شوند. دونالد ترامپ 2هفته پیش در پستی توییتری که هم در محتوا و هم در شکل نوشتاری با حروف درشت، از خشم او حکایت داشت خطاب به حسن روحانی ایران را تهدید کرد. ترامپ نوشت: «به رئیس‌جمهور ایران، روحانی: هرگز، هرگز دوباره ایالات متحده را تهدید نکن، وگرنه بلایی به سرتان خواهد آمد که کمتر کسی در تاریخ آن را تجربه کرده باشد.» البته روحانی پیش از آن به دونالد ترامپ هشدار داده بود که با «دم شیر» بازی نکند چرا که «پشیمان‌کننده» است. هفته گذشته اما رئیس‌جمهور آمریکا در نشست خبری مشترک با نخست‌وزیر ایتالیا، از «مذاکره بدون پیش‌شرط» گفت و تأکید کرد: «اگر آنها بخواهند، من مذاکره می‌کنم؛ هر جا آنها بخواهند مذاکره می‌کنم.» شنیدن این سخنان از زبان ترامپ، تناقض در رفتار و گفتار دولت آمریکا را جدی‌تر کرده است. او دیروز تناقض را دوچندان کرد و همزمان به استقبال تحریم‌ها و مذاکرات رفت و نوشت: «وضعیت ایران و اقتصادش بد است و به سرعت بدتر می‌شود. من دیدار می‌کنم؛ شاید هم دیدار نکنم؛ مهم نیست. به‌خود آنها بستگی دارد!» نگاه مردم ایران در روز نخست تحریم‌ها همچون روز نخست بدون تحریم، بار دیگر به دولت‌هاست.
