میوه عجیبی که مختص تهران است

سیدسروش طباطبایی‌پور

انسان‌های خیرخواه، در جهان فراوانند؛ کسانی که از خود می‌گذرند و بار اهالی یک محله، شهر، سرزمین و حتی جهان را بر دوش می‌کشند و بی‌چشمداشت می‌بخشند. برخی مدرسه و مسجد می‌سازند و بعضی زندانی آزاد می‌کنند و یتیم می‌نوازند و گروهی، می‌خندند و می‌خندانند.
اما اینگونه بخشندگی را شاید کمتر شنیده باشید: بخشش گنج‌خانه؛ آن هم گنجینه‌ای پر از تاریخ یک سرزمین؛ آنقدر غنی که برخی آنجا را گران‌ترین خانه جهان می‌دانند. اما این گران‌سنگی نه به‌خاطر طول و عرض خانه یا شکل گچبری‌ها و حیاط‌های اندرونی و بیرونی و کاشیکاری‌های لعاب‌دار آن است، بلکه به‌خاطر سفالینه‌ها، مسکوکات و اسناد تاریخی ارزشمندی است که در دل خود جا داده  و مهم‌تر آنکه همه‌ آنها را باستان‌شناسی عاشق جمع‌کرده و یکجا برای حفظ تاریخ سرزمینش، به ایران بخشیده است.
اینجا گنج‌خانه مقدم است؛ خانه‌ای در قلب پایتخت که حالا سال‌هاست درهایش را سخاوتمندانه به روی ایران دوستان گشوده و به آنها یادآور می‌شود که تاریخ‌تان را خردمندانه ببینید و به آن ببالید.

معماری موزه
از شگفتی‌های بنای موزه، آن است زمانی که کاخ خواهر ناصرالدین‌شاه را تخریب می‌کردند، مقدم پایه ستون‌های کاخ را خرید و به خانه آورد و آنها را در دیوار جدا‌کننده 2حیاط تعبیه کرد. دیگر آنکه راه‌پله‌ای مارپیچ، ما را به ایوان خانه‌ای می‌برد که با کاشی‌های دوره زندیه و قاجار تزئین کرده‌اند. در میان ایوان، حوضچه‌ای مرمرین وجود دارد که بازمانده گرمابه فتحعلی‌شاه قاجار است. همچنین کاشی‌های معرق صفوی و قجری همراه با آینه‌کاری‌های عهد زندیه همراه با رنگ‌های فیروزه‌ای و آسمانی و بنفش در این موزه به چشم می‌آید. علاوه بر ارزش باشکوه معماری موزه مقدم، گنجینه آثار هنری و تاریخی آن هم در خور است؛ آثاری که ‌او، به خون دل در طول سال‌ها و قطعه قطعه و برگ برگ، جمع کرد و در قالب سفال، سکه، مهر، تابلوهای نقاشی، اسناد و دیگر آثار ارزشمند تاریخی از گذشته‌های دور این سرزمین، برای علاقه‌مندان به ودیعه گذاشت.

کی و کجا؟
در این موزه باشکوه، علاوه بر آثار تاریخی و هنری ثابت، نمایشگاه‌های موقتی هم برپا می‌شود که بسیار به کام هنردوستان خوش می‌آید؛ زیرا حضورشان در موزه مقدم، هم فال است و هم تماشا. هم از آثار نمایشگاهی حظ می‌برند و هم از حضور در این فضای تاریخی بهره‌مند می‌شوند. موزه مقدم در خیابان شیخ‌هادی تهران قرار دارد و به‌جز شنبه‌ها، در دیگر روزهای هفته منتظر بازدیدکنندگان است.

تولد بنای موزه
در این خانه که در آخرین روزهای دودمان قاجار در 2117مترمربع مساحت بنا شد، خاندان محمدتقی‌خان احتساب‌الملک، از صاحب‌منصبان دربار قاجار زندگی می‌کردند. او 2پسر به نام‌های حسن و محسن داشت که در حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری این عمارت می‌دویدند و تحت‌تأثیر فرهنگ خانواده و در و دیوار تاریخی همین خانه، به ادبیات و تاریخ علاقه‌مند شدند. حسن به فعالیت‌های ادبی و اجتماعی علاقه‌مند بود و محسن، به تاریخ هنر و نقاشی و باستان‌شناسی و هر دو برای ادامه تحصیل به خارج رفتند. زمانه فرصت زیادی به حسن نداد و او در جوانی درگذشت؛ اما محسن از فرنگ برگشت و تا سال 1351به‌همراه همسر فرانسوی‌اش، در همین خانه ساکن شد.

بخششی سخاوتمندانه
محسن مقدم، یکی از استادان برجسته دانشگاه تهران بود که توانست برای نخستین‌بار نشان لژیون دونور را از سوی شارل دوگل، رئیس‌جمهور فرانسه دریافت کند. او از بنیانگذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود و به‌خاطر علاقه به هنر و تاریخ این سرزمین تا جایی که توانست کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی را با نظم و ترتیب ویژه‌ای جمع کرد. خود بنای خانه و آثار و اشیای تاریخی آن چنان باارزش است که از این مجموعه، از سوی برخی گران‌ترین خانه دنیا خوانده می‌شود.
در سال 1351خورشیدی، به‌خاطر عشقش به وطن و تاریخ مردمش، خانه‌ پدری را سخاوتمندانه به همراه همه گنجینه‌های جمع‌شده، به دانشگاه تهران بخشید تا از این فضای تاریخی ارزشمند به‌شکل عمومی استفاده شود.
او در سال ۱۳۶۶ جهان را بدرود گفت و پس از مرگ همسرش در سال 1369، موزه به‌طور کامل در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفت.