اکتشافات دهه 70
دفن مردگان در خانه‌های مسکونی
ویژگی: هنرهای خاص نخستین ساکنان چشمه‌علی
بیش از ۳دهه از کاوش‌های اشمیت می‌گذشت که در سال ۱۳۷۷ شمسی هیأتی از سازمان میراث فرهنگی، دانشگاه تهران و دانشگاه برادفورد، تپه چشمه‌علی را با هدف تاریخ‌گذاری لایه‌های باستانی آن حفاری کرد. در این تحقیقات باستان‌شناسی اطلاعات و اجناس بسیاری کشف شد که تاریخ پیشینه حضور انسانی را در این محدوده بیان می‌کند.
سید محسن ماجدی، درباره این کاوش‌ها می‌گوید: «ترانشه‌هایی در ابعاد 2متر در 5متر در شرق و غرب تپه ایجاد و تا عمق 10 متری، آثار فرهنگی هزاره‌های ششم، پنجم و اوایل چهارم پیش از میلاد کشف شد. در این کاوش‌ها مشخص شد که در دوره اول (نوسنگی)، ساکنان چشمه‌علی درگذشتگان خود را با ابزارهای سنگی و سفالی و مهره‌های صدفی در کف خانه‌های مسکونی دفن می‌کردند.»
این ری‌پژوه می‌افزاید: « کشف تنورهای پخت نان، رواج کشت گندم را در این منطقه ثابت می‌کند و وجود دوک نخ‌ریسی نشان می‌دهد که حیواناتی مانند بز و گاو اهلی شده و از پشم آنها نخ درست می‌شده است.
البته بیشتر اطلاعات مربوط به محوطه باستانی چشمه‌علی از سفالینه‌های مکشوفه در این منطقه به‌دست آمد. ساکنان دوره اولیه چشمه‌علی سفال‌های ساده نخودی رنگ با نقوش ابتدایی هندسی تولید می‌کردند و داخل کوره‌های باز می‌پختند. این مردم با گل غیراستاندارد و به‌صورت غیرتخصصی، بیشتر کاسه‌هایی با کف صاف و مقعر و کاسه‌های عمیق با لبه صاف می‌ساختند.»
در دوره دوم (انتقالی کالکولتیک) تحولات چشمگیری در سفالگری، روابط اجتماعی و اقتصادی و تجارت با مناطق دوردست برقرار شد. با مخلوط گل و شن نرم سفال‌های ظریف بیشتر به رنگ قرمز تند ساخته و سپس با نقوش ترکیبی هندسی، گیاهی و حیوانی، سطح بیرونی ظرف تزئین و با حرارت مناسب جلا داده شد. ظرافت این ظرف‌ها در نوع خود در ایران کم نظیر است.
به‌گفته ماجدی، استفاده از چرخ کند سفالگری، نشان تولید و صدور و تخصص ساخت سفال و نیز روش فتیله‌ای ساخت سفال از ویژگی‌های سفالگری دوره سوم است. در این دوره همچنین با نوآوری در شکل و نقش سفال، آبخوری‌های کوچک و خمره‌های بزرگ ذخیره غذا ساخته شده و سفالگران با حرکت آزادتر دست، در تولید آثار خود خلاقیت بیشتری به خرج داده‌اند. فن استفاده و تولید مس از سنگ مس نیز در این دوره رایج شد.
در همینه زمینه :
