روايت‌سازی آمریکایی از مذاكره
تأکید ترامپ بر «مذاکره مستقیم» نوعی روایت‌سازی از گفت‌وگو با اهداف چندوجهی به‌حساب می‌آید
علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار
ایران بار دیگر تأکید کرده که تنها چارچوب مورد پذیرش برای گفت‌وگو با ایالات متحده، مذاکره‌ای غیرمستقیم است؛ مدلی که از سال‌ها پیش، به‌ویژه پس از عهدشکنی آمریکا در ماجرای برجام، به‌عنوان مسیر اصلی تعامل تهران و واشنگتن درنظر گرفته شده است. در این میان، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا با انتشار اظهاراتی مبنی بر انجام گفت‌وگوهای مستقیم میان 2کشور در روز شنبه، بار دیگر به روایت‌سازی‌های دروغین و هدفمند متوسل شده است؛ ادعایی که بلافاصله از سوی منابع ایرانی رد شد. این نخستین‌بار نیست که کاخ‌سفید تلاش می‌کند با تحریف واقعیت‌های دیپلماتیک، افکار عمومی را درباره ماهیت گفت‌وگوها گمراه کند. تحلیلگران معتقدند که هدف از این فضاسازی «دستاوردسازی تبلیغاتی» برای آمریکا و درصورت ناکامی، «مقصرنمایی ایران» در شکست احتمالی مذاکرات است. با این حال، ایران با تکیه بر تجربه‌های گذشته و بی‌اعتمادی عمیق به واشنگتن، بر اصول خود در پایبندی به گفت‌وگوهای غیرمستقیم تأکید دارد و حاضر به عبور از این چارچوب نیست. در این گزارش، به ادواری از مذاکرات غیرمستقیم گذشته و سازوکار آن پرداخته شده است.
مذاکره برای احیای برجام
زمان: فروردین 1400(آوریل۲۰۲۱)
میزبان: گرند هتل شهر وین
مذاکره‌کننده ایران: عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در سازمان انرژی اتمی
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: کشورهای عضو توافق برجام(تروئیکای اروپایی، روسیه و چین)
شکل مذاکره غیرمستقیم: در جریان مذاکرات برجامی فروردین1400 گفت‌وگوهای غیرمستقیم در 2هتل مجزا انجام شد. به این شکل که نمایندگان کشور عضو برجام یعنی ایران، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان در یک هتل و مذاکره‌کنندگان آمریکا در هتل دیگری دیدگاه‌های خود را به یکدیگر منتقل می‌کردند.
نتیجه مذاکرات: اگرچه این مذاکرات در روزهای پایانی دولت دوم روحانی، از فروردین1400 در حدود 6دور و با نقش‌آفرینی انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پیگیری شد، اما با زیاده‌خواهی طرف آمریکایی و طفره رفتن از موضوع رفع تحریم‌های ایران، به نتیجه روشنی نرسید تا در دولت شهیدرئیسی دوباره موضوع پیگیری شود.
ادامه مذاکرات در دولت سیزدهم
زمان: آذر1400(دسامبر2021)
میزبان: هتل کوبورگ در شهر وین
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امور خارجه
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، نمایندگان تروئیکای اروپایی، روسیه و چین
شکل مذاکره غیرمستقیم: در هفتمین دور از مذاکرات برجامی، گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا از طریق نماینده سیاست خارجی اتحادیه اروپا در جریان بود و انریکه مورا نظرات و دیدگاه‌های دوطرف را به یکدیگر در دو محل جداگانه منتقل می‌کرد.
نتیجه مذاکرات: این دور از مذاکرات پس از وقفه 5ماهه که در واقع آن را باید نخستین گفت‌وگوی غیرمستقیم ایران و آمریکا در دولت سیزدهم، آن‌هم به واسطه اتحادیه اروپا به‌حساب آورد، اگرچه با پیشنهادهای راهگشای ایران به‌منظور خروج از بن‌بست شکل گرفته در دورهای گذشته همراه بود، اما با کارشکنی طرف آمریکایی به نتیجه مطلوبی نرسید. پس از رایزنی‌های این دور، طرف آمریکایی پشنهادهای ایران را رد کرد و راهبرد «مقصرنمایی ایران» را در پیش گرفت.
ادامه کارشکنی‌های آمریکا
زمان: دی۱۴۰۰(دسامبر۲۰۲۱)
میزبان: هتل کوبورگ در شهر وین
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امور خارجه
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نمایندگان تروئیکای اروپایی، روسیه و چین
شکل مذاکره غیرمستقیم: در این دور از مذاکرات که چند روز پس از دور هفتم، در شهر وین از سر گرفته شد، شکل مذاکره غیرمسنقیم ایران و آمریکا مانند دور گذشته بود و نمایندگان کشورهای عضو برجام و به‌ویژه انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دیدگاه‌های طرفین را در جریان گفت‌وگوهای جداگانه، به یکدیگر منتقل می‌کردند.
نتیجه مذاکرات: اگرچه دور هشتم مذاکرات برجامی که در واقع گفت‌وگوی غیرمستقیم ایران و آمریکا با هدف احیای برجام بود، با امیدواری‌هایی آغاز شد، اما با عدم‌تصمیم‌گیری سیاسی طرف مقابل، با نتیجه روشنی همراه نبود. در این دور از مذاکرات که به‌عنوان «فشرده‌ترین دوران مذاکرات تا امروز» ارزیابی شده، رایزنی‌ها درباره متون مذاکراتی و همچنین موضوع راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها و ارائه تضمین‌های لازم به ایران ادامه یافت، اما با کارشکنی طرف مقابل و ادامه تهدیدمحوری طرف آمریکایی، بی‌نتیجه ماند.
میانجیگری قطر
زمان: تیر۱۴۰۱(ژوئن2022)
میزبان: دوحه، پایتخت قطر
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امور خارجه
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، معاون نخست‌وزیر و وزیر امورخارجه قطر
شکل مذاکره غیرمستقیم: در جریان این گفت‌وگوهای غیرمستقیم که با هدف از سرگیری مذاکرات رفع تحریم‌ها علیه ایران و با میانجیگری دوحه برگزار شد، وزیر امور خارجه قطر در دیدارهای جداگانه‌ای با باقری‌كني و مالی، نظرات ایران و آمریکا را به دوطرف منتقل مي‌کرد.
نتیجه مذاکرات: نتیحه ملموسی که از گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در دوحه به‌دست آمد، بیش از هر چیز معطوف به از سرگیری مذاکرات برجامی در وین بود که در میانه مرداد1401 محقق شد.
مذاکره بر سر متن پیشنهادی اتحادیه اروپا
زمان: مرداد۱۴۰۱(اوت۲۰۲۲)
میزبان: هتل کوبورگ در شهر وین
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امور خارجه
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، نمایندگان تروئیکای اروپایی، روسیه و چین
شکل مذاکره غیرمستقیم: در این دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا نیز روند مذاکراتی مدنظر ایران اجرایی شد و با وجود اینکه طرف آمریکایی آن را «وقت‌گیر» ارزیابی می‌کرد، اما مجبور به همراهی با خواسته ایران شد. در جریان این گفت‌وگوها نیز انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا دیدگاه‌های ایران و آمریکا را در جریان دیدارهای جداگانه‌ای در هتل کوبورگ، به طرفین منتقل می‌کرد.
نتیجه مذاکرات: دور تازه مذاکرات برجامی، پس از حدود 5ماه در حالی در وین از سر گرفته شد که با وجود پیشنهادهای راهگشای ایران و نقش‌آفرینی جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با توجه به زیاده‌خواهی‌های واشنگتن، توافقی میان ایران و آمریکا بر سر متن پیشنهادی اتحادیه اروپا به‌دست نیامد.
آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران
زمان: شهریور1402(سپتامبر2023)
میزبان: دوحه، پایتخت قطر
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امور خارجه، مهدی صفری، معاون اقتصادی وزیر امور خارجه ایران
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: محمد بن عبدالعزیز بن‌صالح الخلیفی، وزیر مشاور دولت قطر در امور خارجه
شکل مذاکره غیرمستقیم: برخلاف برخی ادعاهای رسانه‌ای درباره مذاکره مستقیم ایران و آمریکا، گفت‌وگوهای غیرمستقیم دوطرف که ظاهرا از زمستان1401 در جریان بوده، با میانجیگری قطر و انتقال پیام‌ها به طرفین در اتاق‌های مجزا برگزار شد. گفته می‌شود دولت انگلیس نیز در این رایزنی‌ها نقش‌آفرین بوده است.
نتیجه مذاکرات: شهریور1402 بود که وزارت امور خارجه ایران با صدور بیانیه‌ای از توافق ایران و آمریکا در زمینه آزادسازی منابع مالی مسدودشده ایران و تبادل زندانیان خبر داد. براساس این توافق، منابع مالی مسدودشده ایران در کره‌جنوبی در دسترس بانک مرکزی ایران قرار گرفت و 5نفر از شهروندان ایرانی که به‌دلیل فعالیت‌های تجاری عادی به شکل غیرقانونی تحت پیگرد دستگاه قضایی آن کشور قرار گرفته بودند، آزاد شدند.
گفت‌وگو درباره منطقه
زمان: اردیبهشت1403(می2024)
میزبان: مسقط، پایتخت عمان
مذاکره‌کننده ایران: نامشخص
مذاکره‌کننده آمریکا: برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده وقت شورای امنیت ملی آمریکا در امور خاورمیانه و شمال آفریقا و آبرام پیلی، سرپرست وقت نماینده ویژه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: عمان
شکل مذاکره غیرمستقیم: بررسی‌ها و روایت‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد مقام‌های عمانی واسطه انتقال پیام‌ها و نقطه‌نظرات ایران و آمریکا و میان دو هیأت در رفت‌وآمد بوده‌اند.
نتیجه مذاکرات: درباره نتیجه ملموس این مذاکرات که در بحبوحه افزایش تنش‌ها در منطقه و تحولات در دریای سرخ برگزار شد، گزارش یا اظهارنظر روشنی منتشر نشده، اما برخی رسانه‌های غربی مدعی شده‌اند كه طرف آمریکایی درباره آنچه «نیروهای نیابتی ایران» عنوان کرده‌اند و همچنین فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری‌اسلامی، نگرانی‌هایی را به طرف ایرانی منتقل کرده‌اند.
در همینه زمینه :
