گنجینه‌های متبرک

سیدسروش طباطبایی‌پور

معجزه، امری حیرت‌انگیز است که دیگران از انجام آن احساس عجز می‌کنند و معجزه پیامبران، رفتاری شگفت‌انگیز است که انسان‌های نخستین را انگشت‌به‌دهان کرد و اگر حقیقت‌جو بودند، به پیامبران الهی ایمان می‌آوردند؛ معجزاتی چون گلستان شدن آتش و اژدها شدن عصا و زنده‌شدن مردگان! اما انسان تکامل‌یافته، دیگر از دیدن چنین شگفتانه‌هایی، مبهوت نمی‌شد؛ او تنها از تماشای یک چیز، سر جایش میخکوب شد؛ از تماشای جادوی کلمه! پس آنگاه اعجاز پیامبر خاتم، همان کلمه شد؛ آیاتی که کنار هم در مصحفی نشستند و معجزه‌ای باشکوه ‌ آفریدند؛ معجزه‌ای به نام کلمه‌های نور، آیات روشنایی، معجزه‌ای به نام قرآن!
در اینجا و به بهانه افتتاح گنجینه قرآن‌های خطی در موزه ایران باستان تهران در 76سال پیش در چنین روزهایی، برخی قرآن‌های نفیس در موزه‌های تهران را از نظر می‌گذرانیم.

قرآنی با خط غبار
قرآنی به خط غبار با کتابت سیدعلی که در سال 1224شمسی کتابت شده است. این مصحف در قالب‌بندی‌های مربع‌شکل است و هر مربع، یک جزء قرآن را در دل خود جای داده است. از این اثر در گنجینه نسخ خطی کاخ گلستان نگهداری می‌شود.

قرآن 8‌ضلعی
کتابت این قرآن 8ضلعی را به حدود 660سال پیش نسبت داده‌اند. ابعاد آن 31در 33سانتی‌متر است و 3صفحه افتتاحیه آن با نقوش مذهب و مرصع تزیین شده است و آیات آن با فاصله مختصری از هم متمایز شده‌اند. این قرآن از گنجینه‌های مستند سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است.

قرآن منسوب به امام علی(ع)
قرآن‌های اولیه به خط کوفی و روی پوست نوشته می‌شد و برای کلمات آن معمولا نقطه نمی‌گذاشتند و آیات آن را اعراب‌گذاری نمی‌‌کردند. یکی از این قرآن‌ها که در موزه ملی قرآن کریم نگهداری می‌شود، منسوب به امام‌علی(ع) است. در پایان این قرآن عبارت کتبه علی‌بن‌ابیطالب نیز نقش بسته است.
موزه ملی قرآن کریم در شمال‌غربی تقاطع خیابان  امام‌خمینی (ره) و خیابان ولی‌عصر(عج) در مجاورت ساختمان مجلس خبرگان واقع است.

قرآن زعفرانی
یکی از مهم‌ترین نسخه‌های قرآنی ترجمه‌شده به زبان فارسی، قرآن زعفرانی است که در قرن ششم هجری کتابت شده است. برخی معتقدند این مصحف، کهن‌ترین نسخه کامل و ترجمه‌شده و تاریخ ‌دار در ایران است که از آن در موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود. این موزه در خیابان دکتر شریعتی، نرسیده به پل سیدخندان واقع است.

قرآن منسوب به امام حسن مجتبی(ع)
آیات این قرآن که در ابعاد تقریبی 21در 15سانتی‌متر است، بر پوست نخودی‌رنگ آهو  نگاشته شده و آن را به امام دوم شیعیان نسبت می‌دهند که در پایان آن مهر شاه اسماعیل صفوی هم به چشم می‌خورد. این قرآن با بیاضی مقوا با رویه پارچه‌ای قرمزرنگ مجلد شده است و 20برگ آن موجود است. این اثر ارزشمند در موزه ملک واقع در خیابان  امام خمینی، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد (میدان مشق) به نمایش گذاشته شده است.

 قرآن بایسنقری
این قرآن بزرگ‌ترین قرآن خطی دنیاست که 8قطعه آن نیز در موزه ملک است. ‌هر قطعه از این اثر حدود یک متر در 2متر است و در هر صفحه، 2سطر قرآن به خط محقق ممتاز با قلم جلی و مرکب مشکی کتابت شده است. این اثر را بایسنقر، شاهزاده هنرمند تیموری در قرن نهم هجری کتابت کرده است.‌

مکث
قرآن به خط کوفی با کاتبی ایرانی

قرآنی 14پاره روی پوست از قرن سوم هجری باقی‌ مانده که برخلاف نسخ کهن به خط کوفی، احتمالا کاتبی ایرانی داشته است. دلیلش این است که در این نسخه از سنت پیوسته‌نگاری در کتابت حروف پیروی نکرده است؛ شیوه‌ای که در نسخه‌های عربی به چشم می‌آید. درواقع سبک خاص کاتبان ایرانی در آن روزگار آن بوده است که شکستن کلمات در انتهای سطر را ناپسند می‌دانستند.این قرآن در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.