یادداشت
کتیبه‌ها و سیاه‌مشق‌های به‌یادگارمانده
مهرشاد کاظمی
میرزاغلامرضا خوشنویس، شاعر، عارف و ادیب دوره قاجار، فرزند میرزاجان اصفهانی در سال ۱۲۴۶ هجری قمری در تهران به دنیا آمد. به‌دلیل توسل پدرش به امام رضا(ع) برای تولد او، نام غلامرضا را برایش برگزیدند. میرزا غلامرضا در 7سالگی قرآن را آموخت و نزد سیدعلی حکاک تهرانی، پدر میرحسین خوشنویس، به یادگیری خط پرداخت. او در 9سالگی با تسلط کامل مشق می‌کرد و به استادی در خوشنویسی رسید.
میرزاغلامرضا تنها خوشنویسی بود که هر دو خط نستعلیق و شکسته نستعلیق را با مهارت و استادی کامل نوشت و در هر دو سبک روش خاص خود را داشت. او به جای امضا، اغلب از عبارت «یا علی مدد» زیر آثار خود استفاده می‌کرد و گاه نیز با «الفقیر غلامرضا» آثارش را امضا می‌کرد.
نمونه‌های درخشانی از کتیبه‌ها و سیاه‌مشق‌های او همچنان به یادگار مانده است. کتیبه‌های مسجد سپهسالار و عمارت کلاه‌فرنگی مسعودیه، با خط شیوای نستعلیق ازجمله یادگارهای ارزشمند این استاد بزرگ خوشنویسی هستند.
شمار شاگردان میرزا غلامرضا بسیار است. ازجمله آنها میرزا ابراهیم طهرانی، مشهور به میرزا عمو است که کتیبه اطراف صحن مقابل بقعه امامزاده حمزه در شهرری و کاشی‌های پیرامون بقعه شیخ صدوق (ابن‌بابویه) را تحت نظارت میرزاغلامرضا به زیبایی به انجام رساند.
ساموئل بنجامین، جهانگرد آمریکایی که در سال۱۸۸۲ میلادی به تهران آمد، موفق به دیدار با میرزا غلامرضا شد و درباره او نوشت: «او مردی دانشمند و متفکر است و تنها یک خوشنویس نیست، بلکه شاعری توانا و فیلسوفی متفکر است. شاگردان بسیاری دارد و تلاش می‌کند شیوه قدیمی خوشنویسی را به شکلی نو و تازه به آنها بیاموزد.»
کره جغرافیایی معروفی که در خزانه جواهرات سلطنتی ایران نگهداری می‌شود و با طلا، الماس، زمرد، یاقوت و فیروزه تزئین شده، تحت نظارت و به دستور میرزاغلامرضا ساخته شد. این کره یکی از بهترین و گرانبهاترین نفایس جواهرات سلطنتی به شمار می‌رود.
آثار میرزاغلامرضا آوازه‌ای فراتر از مرزهای ایران داشت و برخی از آنها در کتابخانه نظام‌الملک حیدرآباد هند و موزه تفلیس نگهداری می‌شوند.
میرزاغلامرضا علاوه بر خوشنویسی، شعر نیز می‌سرود و تخلصش «غزال» بود. نظم و نثر او فصیح و روان است، اما اشعارش در هیچ کتابی موجود نیست و تنها اشعاری از او در دفترچه خاطراتش که به خط شکسته نوشته شده، باقی مانده است. این دفترچه پس از مرگ او به حاج‌میرزا یحیی دولت‌آبادی رسید. میرزاغلامرضا در دی‌ماه ۱۲۶۵ خورشیدی (۱۳۰۴ هجری قمری) درگذشت و در باغ صفائیه ابن‌بابویه شهرری به خاک سپرده شد.
در همینه زمینه :
