ونک؛ محله ادیان

مهرشاد کاظمی

شهرها، روستاها، خیابان‌ها و محله‌ها عموما با نمادها و نشانه‌های خاصی شناخته می‌شوند و تهران نیز از این قاعده مستثنا نیست. در سراسر این شهر، مکان‌ها، آیین‌ها، رویدادها و شخصیت‌های برجسته‌ای وجود دارند که نام‌شان با هویت تهران گره خورده و بخشی از تاریخ و فرهنگ آن را تشکیل می‌دهند.  محله ونک که روزگاری بخشی از شمیران بود و اکنون به‌عنوان یکی از مناطق تهران شناخته می‌شود، به باغ‌های سرسبزش شهرت دارد، اما کمتر کسی می‌داند که این محله به‌دلیل تاریخچه و تنوع مذهبی‌اش می‌تواند به‌حق «محله ادیان» نامیده شود. این عنوان نمادین و شایسته، به‌خوبی معرف هویت فرهنگی این محله است.
اهالی ونک همواره در برخورد با سایر ادیان و اقوام مهاجر از نقاط مختلف کشور، با دیدگاه تسامح و مهمان‌نوازی رفتار کرده‌اند. از نمونه‌های این روحیه می‌توان به میزبانی از زائرانی اشاره کرد که قصد سفر به امامزاده داود را داشتند و می‌توانستند ساعت‌ها یا حتی چندین روز در کنار امامزاده قاضی‌الصابر اقامت کنند.
با نگاهی به تاریخ محله ونک درمی‌یابیم که مسلمانان، ارامنه، زرتشتی‌ها و کلیمی‌ها برای چندین قرن در کنار یکدیگر با صلح و آرامش زندگی کرده‌اند. این واقعیت نشان‌دهنده همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام و ادیان مختلف در این محله است.  حدود ۲۰۰سال پیش، در دوران محمدشاه قاجار و به دستور حاج‌میرزا آغاسی، ۱۳خانوار ارمنی از استان فارس به شرق روستای ونک مهاجرت کردند و به دامداری مشغول شدند. آنها پس از مدتی در این منطقه خانه‌ها و کلیسایی با حصاری پیرامون آن بنا کردند که به «قلعه ارامنه» معروف شد. ارامنه همواره با دیگر اهالی ونک در رفت‌وآمد و دادوستد بودند.  هموطنان زرتشتی نیز از شهر یزد به محله ونک آمدند. از افراد مشهور زرتشتی ونک می‌توان از ارباب گشتاسب فیروزگر، بنیانگذار بیمارستان فیروزگر، نام برد. او با خرید 2ونیم دانگ از املاک مستوفی‌الممالک به‌عنوان دومین مالک اراضی ونک شناخته می‌شود. امروزه در کوچه‌پس‌کوچه‌های این محله باغ‌هایی دیده می‌شود که متعلق به هموطنان زرتشتی است و حتی نام برخی خیابان‌ها و کوچه‌ها در ونک با نام آنها گره خورده است.
از دیگر اقلیت‌های دینی ساکن ونک، هموطنان کلیمی هستند که در میان دیگر ساکنان ونک زندگی می‌کنند. از افراد سرشناس این جامعه می‌توان به خانواده رب‌النوعی اشاره کرد که مالک باغ‌هایی در ده‌ونک هستند.  زندگی مسالمت‌آمیز پیروان ادیان مختلف در ونک نمادی از همزیستی و احترام متقابل است. این نوع همزیستی نه‌تنها به تقویت وحدت و همبستگی اجتماعی کمک می‌کند، بلکه به محله‌ رنگ‌وبویی خاص می‌بخشد و فضایی از همدلی و همکاری را ایجاد می‌کند. در این فرآیند، هر دین و فرهنگ فرصتی برای یادگیری و تبادل تجربیات به دیگر ادیان می‌دهد و محله به مکانی تبدیل می‌شود که در آن پیروان ادیان مختلف نه‌تنها از تفاوت‌هایشان آگاه می‌شوند، بلکه در سایه احترام متقابل، در کنار هم زندگی می‌کنند.