ارمغان پیروان ادیان برای پایتخت

تهران علاوه بر اینکه اقوام مختلف را در خود جای داده، محل سکونت پیروان ادیان مختلف چون ارامنه، زرتشتیان و کلیمی‌ها هم بوده است، جمعیتی که تأثیر و نقش بسزایی در توسعه و نوآوری پایتخت داشتند.

تاجرانی که راز گل سرخ را می‌دانستند
  زرتشتیان
  ابتدا به باغبانی و بعد به تجارت و تجارتخانه‌داری مشغول شدند
***
اولین محله‌ زرتشتی‌نشین تهران در محدوده خیابان سی‌تیر شکل می‌گیرد. ارباب جمشید جمشیدیان و ارباب کیخسرو شاهرخ دو بزرگ زرتشتی بودند که در شکل‌گیری نخستین محله زرتشتیان تهران نقش اساسی داشتند. نخستین زرتشتیان تهران برای شغل باغبانی در دربار و به وسیله درباریان به تهران آورده شدند.
نصرالله حدادی می‌گوید: «ارباب جمشید تلاش کرد تا شغل قدیمی زرتشتیان که کشاورزی بود را به تجارت تغییر بدهد. در ابتدا فقط مردان خانواده را از شهر‌های یزد و کرمان برای کار در تجارتخانه خود به تهران آورد، اما به مرور زمان شرایطی را فراهم کرد تا کارکنانش در محدوده منزل و باغ او سکونت یابند. در نتیجه نخستین محله زرتشتی‌نشین در اطراف منزل ارباب جمشید، بین خیابان لاله‌زار و فردوسی فعلی، شکل گرفت که هنوز هم آن خیابان را به نام خیابان ارباب جمشید می‌شناسند. همچنین در همین اراضی زرتشتیان، نخستین مدرسه مدرن زرتشتیان جمشید جم، مدرسه فیروز بهرام و آتشکده آدریان تهران ساخته شد.» نخستین مهاجر زرتشتی به تهران از اجداد ارباب کیخسرو شاهرخ بود که همراه با آقامحمدخان قاجار به این شهر آمد.

کار مهم ساکنان کوچه هفت‌کنیسه
  یهودیان و کلیمیان
  تاسیس درمانگاه و داروخانه
***
یهودی‌ها و کلیمی‌ها ازجمله ساکنان قدیمی محله عودلاجان هستند که در طبابت و همچنین امور نمایش‌ و تئاتر باعث تحول و پیشرفت تهران شدند. حدادی می‌گوید: «یهودی‌ها در جنوب ناصرخسرو ساکن شدند. کوچه هفت‌کنیسه در قلب عودلاجان (میدان سرچال) از نخستین نقاط تمرکز یهودیان در این محله محسوب می‌شود. در این کوچه باریک و مارپیچ حدوداً ۳۵ خانوار سکونت داشتند و یکی از شاخص‌های مهم آن وجود هفت کنیسه بود.»  سال 1321جمعی از معتمدان و خیران جامعه یهودی تهران با کمک چند پزشک یهودی، درمانگاهی کوچک در محل کنیسه «ملا‌حنینا» در ضلع شرقی محله سنتی کلیمیان تهران در بخش عودلاجان و در حاشیه خیابان سیروس که به تازگی احداث شده بود ساختند. روزهای اول فعالیت درمانگاه، مراجعان عموماً مادران یهودی بودند که فرزندان خود را به‌دلیل آلودگی آب آشامیدنی و بدی تغذیه با علائم استفراغ و اسهال در بغل گرفته بودند و انتظار دارو و غذا داشتند تا اینکه تعداد مراجعان هر روز بیشتر شد و بیماران غیریهودی ساکن اطراف محله نیز به مراجعه‌کنندگان افزوده شدند. هیأت مدیره کانون خیرخواه و پزشکان همکار، تصمیم گرفتند اولویت کار خود را مبارزه با تیفوس قرار دهند. پس از فروکش کردن همه‌گیری تیفوس، از سال 1324موضوع گسترش درمانگاه، تاسیس بیمارستان در هیأت مدیره کانون خیرخواه مطرح و اقدام‌های لازم برای اجرای آن انجام شد.

قصه از قصر شروع شد
  ارامنه
  توسعه و رونق صنعت و هنر؛ از سینما تا تعمیر خودرو
***
275سال از حضور ارامنه در تهران می‌گذرد. کوچه ارامنه در تهران قدیم در بازار حضرتی واقع شده و ساکنان آن را نخستین ارمنی‌هایی که به پایتخت آمده بودند، تشکیل می‌دادند.
 نصرالله حدادی، تهران‌پژوه، حضور ارامنه در صنعتگری را غیرقابل انکار می‌داند و می‌گوید: «سختگیری‌های نادرشاه باعث شد تا ارامنه از جلفا به تهران مهاجرت کنند. ارمنی‌هایی که در این دوره وارد تهران شدند عمدتاً دو محدوده شهر را برای سکونت انتخاب کردند؛ عده‌ای در محدوده دروازه حضرت عبدالعظیم(ع) و جمعی هم در روستای دولاب مستقر شدند. ارامنه در تهران صنعت را رونق و توسعه دادند. آنها نوآوری در صنایع و هنر سینما را به تهران آوردند و هنوز هم حضور پررنگی دارند. در کار تعمیر خودرو هم تبحر داشتند و دارند.»
 نخستین گروه مهاجران ارمنی برای تعویض شیشه‌های قصر نوساز شاه از جلفا راهی تهران و ماندگار شدند که بعدها مورد لطف آقامحمدخان قرار گرفتند و همین مسئله باعث شد تا آنها کم‌کم خانواده‌های خود را نیز به تهران منتقل کنند.