وقف پاکیزگی

موضوع: حمام‌های وقفی
ویژگی: ساخت بنای عام‌المنفعه

حمام در کنار بازار، مسجد و مدرسه جزو ارکان اصلی محله‌های تهران قدیم به شمار می‌رفت. براساس اسناد، اغلب حمام‌های قدیمی تهران، وقفی است. در دستورات و احکام دینی اسلام، نظافت، استحمام و انجام غسل توصیه شده و یکی از شروط مهم برای ادای نماز، پاک و تمیز‌بودن جسم است. به همین‌خاطر یکی از موقوفات در گذشته ساخت حمام بود. حمام‌های وقفی جدا از اهمیت تأمین بهداشت، پاکیزگی، کارکرد اجتماعی و زیباشناختی، نمود بیشتری در حوزه‌ کارکرد دینی داشتند. حمام‌های خانم، کشوری، پامنار، کدخدا، گلشن و کن ازجمله حمام‌های وقفی تهران به شمار می‌رود. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، درباره حمام‌های وقفی تهران می‌گوید: «مردم توان مالی برای ساخت حمام اختصاصی نداشتند و در پی به‌وجود آمدن سنت حسنه وقف و بازتاب آن، حمام‌های عمومی برای سازندگان و وقف‌کنندگان آن اهمیت پیدا کرد. روند ساخت حمام‌ها آنچنان پیش رفت که حمام به‌عنوان یک بنای مذهبی و عام‌المنفعه برای مسلمانان محل کسب اجر و پاداش اخروی می‌گفت و همچون دیگر بناها وقف می‌شد.»
 ازجمله حمام‌های وقفی و قدیمی تهران، حمام خانم یا قبله است که وقف‌نامه جالب و متفاوتی دارد. یگانه حق‌پرست یا به قول اهالی، عموحسن به همراه دایی‌اش، قربانعلی بادامی، حمام قبله را اداره می‌کنند. عموحسن درباره وقف حمام قبله برای امام‌حسین(ع) می‌گوید: «۱۵۰ سال پیش این حمام برای حضرت امام‌حسین(ع) وقف شد با این نیت که هر روز ۷‌ نفر بدون دادن مزد غسل کنند. این حمام در دوره موشک‌باران تهران ۲ سال تعطیل بود. بعد از آن درسال‌های ۸۸ و ۹۰ اداره میراث فرهنگی بخش نمازخانه، خزینه قدیم، گنبد و دیوارها را مرمت کرد. البته برای مرحله سوم مرمت حمام هنوز اعتباری درنظر نگرفته‌اند. این حمام صرفاً برای مشتریان مرد فعالیت می‌کند. حدود ۳۲ سال با سایر کارکنان در این حمام کار کرده‌ام و اغلب در مشاغلی چون کار در موتورخانه، قطارکش، مشت و مالچی، کیسه‌کش، صابون‌زن، شکسته‌بند و رگ‌گیر کار کرده‌ام. تا یادم نرفته بگویم که تجربه طب سنتی را سابقاً از دکتر کرمانشاهی در محله پامنار یاد گرفته‌ام.»