گزارش
بیرجند چطور برند پاکیزگی ایران شد؟
با تأکید وزیر کشور بر تفکیک زباله از مبدأ در شهرداری‌های همه استان‌ها، روند اجرای این طرح سرعت می‌گیرد
راحله عبدالحسینی- روزنامه‌نگار
«شهرداری‌هایی که طرح تفکیک زباله از مبدا را اجرایی نکنند، به مراجع قضایی معرفی خواهند شد.» وزیر کشور به‌تازگی، تفکیک زباله از مبدا را یک تکلیف قانونی خوانده و از پیگیری جدی تعهدات حوزه پسماند خبر داده است.
به‌گفته احمد وحیدی، همه مراکز دفن زباله و پسماندها باید ارزیابی شوند تا آسیبی به محیط‌زیست وارد نشود. حالا شهرداریها و دهیاری‌ها در تلاش‌اند تا این مسئله را در شهر و روستای خود ارزیابی و موضوع را بیش از پیش دنبال کنند. نگاهی به وضعیت موجود در حوزه تفکیک پسماند نشان می‌دهد درحالی‌که شهرداریها در این حوزه قدم‌هایی برداشته‌اند و حالا عزم خود را جزم کرده‌اند، برخی مانند بیرجند که چندی است به‌عنوان تمیزترین شهر کشور شناخته می‌شود و برخی دیگر مانند اراک که رتبه برتر در طرح تفکیک پسماند را دارد، تلاش بیشتری داشته‌اند. در این گزارش از شهرهای موفق در این حوزه سراغی گرفته‌ایم.
بیرجند، برند پاکیزگی ایران
در جست‌وجوی شهرهای پاک در استان‌های مختلف کشور، نام بیرجند خودنمایی می‌کند؛ شهری در خراسان جنوبی با 203هزار و 636نفر جمعیت.
رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری بیرجند به همشهری می‌گوید: «بیرجند یک شهر فرهنگی است که در بین شهرهای استان با داشتن 12دانشگاه، بیشترین تعداد دانشگاه را دارد. برای اجرای طرح‌هایی از قبیل تفکیک پسماند از مبدا یا داشتن شهر تمیز هم، قبل از هر نکته‌ای باید به فرهنگ سازی و همکاری و مشارکت مردم تکیه کرد که خوشبختانه به این علت بیرجند توانست به‌عنوان تمیزترین شهر ایران شناخته شود.»
در تمیزترین شهر ایران نه اثری از زباله رها شده در گوشه شهر و نه آب‌گرفتگی جوی و زشت شدن چهره خیابان بعد از بارندگی شدید وجود دارد. پاکبان‌های شهر با برنامه‌ریزی منظم مشغول کار هستند و شهروندان هم نه تنها وظایف آنان را سنگین نمی‌کنند، بلکه با تمیز نگه‌داشتن شهر سعی دارند پاکبانان را همراهی کنند.
محمود ظهوری درباره طرح تفکیک از مبدا به‌عنوان یکی از طرح‌های در آستانه بهره‌برداری بیرجند نیز می‌گوید: «با نگاهی به کاستی در اجرای این طرح در شهرهای دیگر در تلاشیم تا موانع این طرح را در روزهای آینده رفع کنیم.
مجری بخش خصوصی مشخص شده و طرح در آستانه بهره‌برداری است. طرح کمپوست هم آماده اجراست. همچنین مطالعات طرح توجیهی احداث شهرک بازیافت تهیه شده که اجرایی خواهد شد.»
جانمایی غرفه‌های بازیافت
به‌گفته رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری بیرجند، ۲۵کلبه تفکیک پسماند از مبدا در مجتمع‌های مسکونی بیرجند جانمایی و ۴۰دستگاه خودرو در شهر برای تفکیک پسماند از مبدأ ساماندهی شده‌اند. محمود‌ظهوری معتقد است که در این حوزه هم باید از همکاری شهروندان بهره‌مند شویم تا به نتیجه مطلوب برسیم. «از ظرفیت مساجد، حسینیه‌ها و آموزش و پرورش برای آموزش تفکیک زباله از مبدا استفاده کرده‌ایم که با استقبال شهروندان روبه‌رو شده است. بیرجند با همکاری شهروندان توانسته برند پاکیزگی ایران باشد. در حوزه تفکیک از مبدا هم امیدواریم برند باشیم.»
برای به بار نشستن بحث تفکیک زباله از مبدا باید نظارتی هم بر زباله‌گردها باشد؛ موضوعی که به‌گفته ظهوری، در همه جای کشور دیده می‌شود و در تمیزترین شهر ایران بسیار کمتر است. او علت را اینطور توضیح می‌دهد: «سازمان مدیریت پسماند با گشت‌های شبانه‌روزی خودرویی و موتوری سعی دارد تا مانع از پدیده زباله‌گردی باشد. ساماندهی زباله‌گردهای ایرانی نیز در برنامه ماست که می‌توانند در اجرای طرح تفکیک از مبدا، طبق برنامه‌ریزی همکاری کنند.»
در بیرجند روزانه 130 تا 150 تن زباله جمع‌آوری می‌شود. به‌گفته ظهوری، با اجرای طرح تفکیک پسماند بخشی از این آمار کاهش پیدا می‌کند. او ادامه می‌دهد: «کارخانه تفکیک در مقصد با ظرفیت 150تن در بیرجند مشغول فعالیت است. برای دفن پسماندهای عفونی بی‌خطرسازی نیز ترانشه (فرورفتگی عمیق در زمین) مجزا حفر شده و محل دفن پسماندهای عمرانی (نخاله‌های ساختمانی) به‌صورت هفتگی توسط بولدوزر تسطیح می‌شود.
ظهوری با اشاره به اینکه تمیزی شهر به کنترل سگ‌های بلاصاحب در شهر نیز مربوط می‌شود، ادامه می‌دهد: «پناهگاه مهر شهرداری بیرجند به مساحت ۳۰۰۰مترمربع برای نگهداری سگ‌های بلاصاحب است.» شناسایی و ساماندهی ۷۶مرکز و انبار بازیافت شهر، راه‌اندازی گشت‌های شبانه‌روزی ۲۴ساعته برای مقابله با پدیده زباله گردی و راه‌اندازی مرکز ۱۳۷ به‌صورت شبانه‌روزی تحت نظارت سازمان مدیریت پسماند از دیگر اقدامات شاخص مدیریت پسماند بیرجند است.
اراک رتبه برتر هوشمندسازی تفکیک زباله
سامانه تفکیک زباله خشک از مبدا یک سال پیش در اراک راه‌اندازی شد و با استقبال خوب شهروندان، این شهر هم در هوشمندسازی تفکیک پسماند حرفی برای گفتن دارد و توانسته به رتبه برتر دست پیدا کند. رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری اراک، دلیل اصلی این مهم را همکاری شهروندان اراکی در تفکیک از مبدأ پسماندهای خشک و حمایت آنها از محیط‌زیست می‌داند. با راه‌اندازی سامانه هوشمند جمع‌آوری پسماند خشک از مبدا بیش از 15هزار نفر از شهروندان اراکی به این سامانه پیوسته اند. آمار نشان می‌دهد که تحویل پسماند خشک و قابل بازیافت از سوی شهروندان، روزانه حدود 16تن است که پس از پردازش نهایی به کارخانه‌های تولید کارتن، کاغذ، الیاف مصنوعی و ذوب ارسال می‌شود. میانگین جمع‌آوری پسماندهای خشک از طریق اپلیکیشن حدود ۲۰تن در هفته است و همین امر نشان‌دهنده شکستن رکوردهای تفکیک از مبدأ در شهر اراک و سپس در کشور است. به‌گفته مهدی فدوی، با گذشت یک سال از راه‌اندازی این سامانه ۸۲۰تن پسماند خشک جمع‌آوری و به همین اندازه نیز از دفع پسماند و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی جلوگیری شده‌است.
مکث
روستای بدون زباله
گاهی طرح‌هایی که در کلانشهرها با برنامه‌ریزی نهادها و سازمان‌ها اجرایی می‌شود، در روستاها به‌صورت مردمی و داوطلبانه از سوی روستاییان انجام می‌شود و به بار می‌نشیند، درست مثل روستای بدون زباله «کهن‌کهور» در بخش مرکزی شهرستان مهرستان سیستان و بلوچستان. مردم این روستا برای از بین بردن زباله‌هایشان و تمیزی روستا نه منتظر دهیاری مانده‌اند و نه کمک‌ها و بودجه‌های دولتی. خودشان آستین‌های همت را بالا زده‌اند و به‌عنوان تنها روستای بدون زباله معرفی شده‌اند. علت آن را هم باید در فرهنگ ریشه‌دار اهالی روستا دنبال کرد. مادرانی که از دیرباز به فرزندان خود تمیزی روستا و زباله نریختن را آموزش داده‌اند، حالا نتیجه زحمات خود را در تمام روستا می‌بینند. مردم روستا برخی از روش‌ها مانند روش‌های بهداشتی دفن زباله و تفکیک زباله را از کارشناسان آموخته‌اند. نیمی از زباله‌های تر مانند ته مانده میوه، سبزی و مواد غذایی دوباره برای غذای دام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک سایت زباله هم با کمک دهیاری و اهالی در بیرون از روستا آماده شده و خود روستاییان بعد از تفکیک، زباله‌های باقیمانده را برای سوزاندن یا دفن به این سایت می‌برند. ماشین حمل زباله و پاکبان هم در این روستا نیست و تمام کار برعهده 110خانوار روستایی است. تا شعاع یک تا 2کیلومتری این روستا هم هیچ زباله‌ای وجود ندارد. اگر بر فرض بر اثر وزش باد زباله‌ای به این روستا بیاید،، مردم خود را متعهد می‌دانند که سریع آن را جمع کنند.
