احتیاط

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

در روزهای اخیر مجلس شاهد ثبت و اعلام استیضاح تعدادی از وزرای دولت چهاردهم بوده است؛ ازجمله استیضاح وزراي نفت،  اقتصاد و تعاون، کار و رفاه اجتماعی که رسما در سامانه نظارت و قانونگذاری مجلس به ثبت رسیده‌اند. افزون بر این، شنیده‌ها حاکی از احتمال طرح استیضاح وزرای راه و شهرسازی و نیرو در آینده نزدیک است. این حجم از استیضاح‌ها، آن هم در عرض چندماه از آغاز به‌کار دولت، بحث‌ها و پرسش‌های جدی‌اي را در محافل سیاسی ایجاد کرده است. استیضاح به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظارتی مجلس در قانون اساسی تعریف شده است. این ابزار می‌تواند نقش کلیدی در اصلاح مسیرهای اشتباه دولت و پاسخ‌گویی مسئولان ایفا کند. با این حال، ویژگی‌های خاص استیضاح، ازجمله تبعات سنگین سیاسی و مدیریتی آن، ایجاب می‌کند که این ابزار تنها در مواقع ضروری و به‌عنوان آخرین گام در فرایند نظارت مجلس به‌کار گرفته شود.
مجلس افزون بر استیضاح، ابزارهای متعددی برای نظارت بر دولت در اختیار دارد؛ ازجمله سؤال، تذکر و تحقیق و تفحص. هر یک از این ابزارها جایگاهی مشخص در ساختار نظارتی مجلس دارند و به‌کارگیری هر کدام از آنها باید براساس میزان اهمیت موضوع و آثار احتمالی آن باشد.

  موافقان و مخالفان  چه می‌گویند؟
کلید خوردن فرایند استیضاح تعدادی از وزرای اقتصادی دولت چهاردهم در مجلس زمینه‌ساز طرح موافقت‌ها و مخالفت‌های قابل‌توجهی شده و هر دو طیف در دفاع از نظر خود، دلایل مختلفی را مطرح می‌کنند که در ادامه به بررسی بخشی از آنها می‌پردازیم.

موافقان
رمضان رحیمی، نماینده فلاورجان: با توجه به مشکلات اقتصادی‌اي که در سطح جامعه مشاهده می‌کنیم و تذکرها و جلسه‌های علنی و غیرعلنی‌اي که برگزار شده اما نتیجه‌ای نداشته ‌است، لازم بود موضوع استیضاح به‌عنوان ابزار نظارتی مجلس مطرح شود. هرچه بیشتر صبر می‌کنیم، وضعیت بدتر می‌شود. اگر به جایی می‌رسیدیم که حرکت تورم متوقف شده بود یا برنامه‌های خاصی را مشاهده می‌کردیم، شاید می‌گفتیم هنوز زود است، اما عملا هیچ حرکت خاصی ندیده‌ایم.
  حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده شاهین‌شهر: محور اصلی استیضاح همتی نابسامانی وضعیت ارز و قیمت‌هاست که برخلاف سیاست‌های کلی و قانون برنامه مبنی بر ایجاد ثبات اقتصادی و تک‌نرخی‌شدن تورم است. فکر می‌کنم خیلی از افرادی هم که طرح استیضاح را امضا نکرده‌اند، رأی آنان عدم‌اعتماد به ادامه کار همتی باشد.
  سمیه رفیعی، نماینده تهران: در راستای انجام وظایف نمایندگی و توجه به بحث معیشت مردم که در اثر افزایش قیمت‌ها و جهش قیمت دلار در این مدت تحت‌الشعاع قرار گرفته و اینکه به‌جز نوسان‌گیری و جانبداری از برخی معاهده‌های مالی و بین‌المللی حرکت مؤثری از وزیر اقتصاد دیده نشده، بنده نیز طرح استیضاح را امضا کردم.
  ابوالقاسم جراره، نماینده تهران: موافق استیضاح هستم. مردم ما شاهد بی‌سابقه‌ترین رشد قیمت دلار در یک بازه زمانی مشخص هستند.
  امیرحسین ثابتی، نماینده تهران: انتظار معجزه در 3‌ماه از هیچ وزیری نداشتیم؛ حرف ما این است که در این 5ماه چرا بعضی از وزرا تا این حد خرابکاری کرده‌اند؟


مخالفان
غلامرضا میرزایی، نماینده بروجن: ارزیابی عملکرد وزیر در مدت 4ماه امکان‌پذیر نیست. نمی‌توان گفت به‌خاطر 4ماه فعالیت وزیر، باید او را استیضاح کرد. این اقدام تنها به بی‌ثباتی مدیریت‌ها منجر می‌شود. باید به دولت فرصت داد تا برنامه‌های خود را اجرایی کند.
  حسین عبدلی، نماینده قمصر و نطنز: طرح موضوع استیضاح در شرایط فعلی نتیجه قضاوت زودرس است. درست است مشکلات وجود دارد، اما باید صبر کرد. اگر بخواهیم با استیضاح و تنش‌های سیاسی به‌دنبال حل مسائل باشیم، تنها به تشدید بحران‌ها دامن زده‌ایم.
  رحیم زارع، نماینده آباده: استیضاح باید در راستای اهداف بلندمدت کشور انجام شود و نباید تنها در پاسخ به فشارهای کوتاه‌مدت و انتظارات فوری مردم صورت گیرد. دولت باید فرصت کافی برای اصلاح وضعیت اقتصادی داشته باشد.
  کمال حسین‌پور، نماینده پیرانشهر: مسائل اقتصادی امروز کشور بسیار پیچیده و نیازمند توجه ویژه است. استیضاح وزرا نباید به‌عنوان نخستین واکنش در برابر مشکلات اقتصادی مطرح شود. قبل از اقدام به استیضاح، باید مسیرهای دیگر نظارتی و اصلاحی طی شود.
  سیدحسن هاشمی، نماینده بیرجند: استیضاح باید به‌عنوان آخرین ابزار نظارتی استفاده شود. استیضاح حق قانونی مجلس است، اما وقتی ابزارهایی مانند سؤال و تذکر وجود دارد، می‌توان از مسیرهای دیگری برای نظارت و اصلاح امور استفاده کرد. باید به دولت فرصت داد.
  مهرداد گودرزوند، نماینده رودبار: امروز اگر بخواهیم صرفا به‌دنبال استیضاح باشیم و کشور را رها کنیم، وضعیت چه خواهد شد؟ من هم به وضعیت اقتصادی کشور اعتراض دارم، اما اینکه عده‌ای به‌دنبال تبلیغات، شو و نمایش هستند و به‌ فكر اداره کشور نیستند، نگاه خوبی نیست.
  رضا علیزاده، نماینده ورزقان: به همه گروه‌ها و جریان‌های فکری کشور توصیه می‌کنم از طرح موضوع‌هایی که سبب آزردگی روح و روان جامعه و ایجاد تفرقه می‌شود، خودداری کنند.
  شارلی انویه‌تکیه، نماینده مسحیان، آشوریان و کلدانیان: 4‌ماه مدت کمی برای قضاوت درباره عملکرد یک وزارتخانه است.
  احمد جباری، نماینده بندرلنگه: در مجلس ابزارهای نظارتی مختلفی داریم؛ آخرین ابزار نظارتی «استیضاح» است و نباید در همان ابتدای کار سراغ آخرین ابزار برویم.
  احمد فاطمی، نماینده بابل: طرح استیضاح وزرا در شرایط فعلی، اقدامی کاملا سیاسی و برخلاف منویات رهبر معظم انقلاب است.




  چرا استیضاح به صلاح نیست؟
نظرات موافق و مخالف نمایندگان درباره استیضاح وزرای اقتصادی دولت چهاردهم در شرایطی است که رئیس مجلس را نیز باید جزو «مخالفان استیضاح» به‌شمار آورد. محمدباقر قالیباف طی هفته‌های اخیر به‌صراحت در این زمینه موضع‌گیری کرده‌ و معتقد است چنین اقدامی، آن ‌هم در شرایط کنونی، «خطا» است.
رئیس‌مجلس علاوه بر این، طی ماه‌های اخیر نيز تأکید کرده بود که در شرایط کنونی و با توجه ویژه به تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، حمایت از دولت و کمک به دستگاه‌های اجرایی برای پیشبرد راهبردهای مدنظر، اصلی‌ترین رویکردی است که باید از سوی مجلس و نمایندگان مردم اتخاذ شود. قالیباف در مخالفت خود با موضوع استیضاح دلایل مختلفی را طي روزهای اخیر مطرح کرده ‌است که در ادامه می‌خوانید:

  استیضاح در اوج بحران: قالیباف تأکید دارد تا زمانی که جلسه‌های نظارتی در سطوح مختلف مجلس و پیگیری‌ها در جلسات هماهنگی بین قوا به بن‌بست نرسد، اقدام‌هایی مانند استیضاح، آن‌ هم در اوج بحران قیمت ارز، خطاست.
  بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود: رئیس مجلس معتقد است پارلمان در بعد نظارتی و با هدف رفع کاستی‌ها و کمک به دولت در ثبات بخشی به بازار، باید از همه ظرفیت‌های خود استفاده کند.
  پرهیز از حاشیه‌سازی: قالیباف بر این اعتقاد است که باید از تبدیل موضوع‌های تقنینی و نظارتی به ابزاری برای جنجال‌سازی و حاشیه‌سازی جلوگیری کرد.
  لطمه به زندگی مردم: رئیس مجلس همچنین تأکید دارد که استیضاح در شرایط کنونی به اقتصاد و زندگی مردم لطمه خواهد زد؛ چرا که بازار ارز را برای چندماه بی‌متولی می‌کند.
  پرهیز از اقدام‌های نمایشی: در مقطع فعلی وارد شدن به فرایند استیضاح خلاف منافع مردم است و فقط یک اقدام نمایشی و سیاسی محسوب می‌شود.
  استیضاح؛ راه آخر: قالیباف بر این نکته هم تأکید دارد که مجلس از حق خود در صورت نیاز و در شرایطی که اوضاع اصلاح نشود و راه دیگری باقی نمانده باشد، استفاده خواهد کرد.

  فرایند استیضاح
«استیضاح» یکی از ابزارهای نظارتی مجلس در برابر قوه مجریه است و به صراحت در قانون اساسی به آن اشاره شده ‌است. در اصل89 قانون‌اساسی جمهوری‌ اسلامی تصریح شده ‌است که «نمایندگان مجلس می‌توانند در مواردی که لازم می‌دانند، هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند».

  چگونگی استیضاح وزرا
  اصل قانونی: اصل89 قانون‌اساسی جمهوری‌اسلامی ایران
  شرط اولیه: استیضاح زمانی قابل طرح در مجلس است که حداقل امضای ۱۰نفر از نمایندگان را داشته باشد.
  شرایط متن استیضاح: در استیضاح باید موضوع به‌صورت صریح و با ذکر مورد یا موارد، معین  و به‌صورت کتبی تنظیم و به هیأت‌رئیسه تسلیم شود.
  اقدام هیأت‌رئیسه: هیأت‌رئیسه باید بلافاصله طرح استیضاح را به کمیسیون تخصصی ذیربط ارجاع دهد.
  وظیفه کمیسیون: کمیسیون مکلف است حداکثر ظرف یک‌هفته ضمن اطلاع‌رسانی به استیضاح‌کنندگان و دعوت کتبی از وزیر مربوطه، موارد استیضاح را بررسی کند.
  طرح موضوع در جلسه علنی: پس از مهلت مقرر برای کمیسیون، چنانچه حداقل ۱۰نفر از امضاکنندگان استیضاح از طرح آن منصرف نشوند، استیضاح در نخستین جلسه علنی بررسی می‌شود.
  مهلت وزیر: پس از طرح استیضاح در جلسه علنی، کاهش امضای نمایندگان تأثیری در مطرح شدن استیضاح ندارد و وزیر موظف است ظرف ۱۰روز در مجلس حاضر شود.
  وظیفه استیضاح‌کنندگان: استیضاح‌کنندگان مجاز نیستند  ضمن ارائه دلایل و توضیحات خود، موضوع‌های دیگری را که به مورد استیضاح مربوط نیست، مطرح کنند.

  راهکارهای جایگزین استیضاح
یکی از مهم‌ترین انتقادها به طرح زودهنگام استیضاح وزرای دولت چهاردهم، این است که «استیضاح» باید از آخرین ابزارهایی باشد که از سوی نمایندگان برای نظارت و بررسی عملکرد وزرا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این در حالی است که مجلس از ابزارهای نظارتی متنوعی برخوردار است که می‌تواند با بهره‌گیری مناسب از آنها، برای رفع مشکلات اقتصادی کنونی به کمک دولت بيايد.

 تذکر: «تذکر» یکی از ابزارهای چندگانه مجلس برای نظارت بر عملکرد وزراست. براساس ماده208 قانون آیین‌نامه داخلی مجلس، نمایندگان می‌توانند درباره موضوع مورد نظر به وزیر مربوطه کتبا تذکر دهند؛ «هیأت رئیسه خلاصه تذکر را در جلسه علنی مجلس قرائت و متن کامل تذکر را به رئیس‌جمهور یا وزیر مربوطه ابلاغ می‌کند».
  سؤال: یکی دیگر از مهم‌ترین ابزارهای نظارتی مجلس در برابر وزرا، طرح «سؤال» از آنهاست. براساس ماده209 آیین‌نامه داخلی مجلس، هر نماینده می‌تواند درباره مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مربوطه سؤال کند؛ اقدامی که باید «کتبی و صریح» باشد. وزیر مربوطه نیز مکلف است حداکثر ظرف 10‌روز از تاریخ ابلاغ، در مجلس حضور یابد. نمایندگان درصورت قانع نشدن از اظهارات وزیر مربوطه، در اصطلاح به او «کارت زرد» یا «اخطار» می‌دهند.
 کمیسیون‌های تخصصی: بررسی چالش‌ها و مشکلات مطرح در حوزه عملکردی وزرا در کمیسیون تخصصی مجلس، از دیگر ابزارهای نظارتی نمایندگان به‌حساب می‌آید که می‌تواند گره‌گشای بسیاری از ابهام‌ها باشد؛ آن‌هم بدون اینکه نیازی به طرح زودهنگام موضوع استیضاح باشد.