متخصص سلامت در بلایا و فوریت‌ها به تشریح فرایند گازگرفتگی و چگونگی نجات از آن می‌پردازد
راهکارهای طلایی برای نجات از گازگرفتگی
وقتی حادثه‌ای اتفاق می‌افتد، زمان طلایی برای نجات افراد حادثه‌دیده آغاز می‌شود. افراد با توجه به توانایی، دانش و مهارتی که دارند می‌توانند در حوادث ایفای نقش کنند و افراد حادثه‌دیده را نجات دهند. یکی از مهم‌ترین حوادثی که در این فصل از سال اتفاق می‌افتد، گازگرفتگی است. اما درصورت وقوع این حادثه باید چه اقداماتی برای نجات فرد حادثه‌دیده انجام داد؟ دکتر آرزو دهقانی، متخصص و پژوهشگر پسادکتری سلامت در بلایا و فوریت‌ها در گفت‌وگو با همشهری سرنخ به چگونگی مسمومیت با گاز مونوکسید کربن و راه‌های نجات افراد مسموم‌شده در این نوع حوادث می‌پردازد.
چرا گازگرفتگی‌های مرگبار با گاز مونوکسید کربن به‌عنوان قاتل خاموش شناخته می‌شود؟
مونوکسید کربن گازی است سمی و خطرناک و به‌دلیل خاصیت و ماهیت آن که بدون بو و مزه و غیرقابل دیدن است، قاتل خاموش یا نامرئی نامیده می‌شود. بیشترین مسمومیت با این گاز و مرگ ناشی از آن در فصل سرد و به‌خصوص نیمه‌دوم سال اتفاق می‌افتد.
چه فرایندی اتفاق می‌افتد تا این گاز سمی بتواند باعث مسمومیت انسان شود و مرگ او را رقم بزند؟
همه وسایلی که پدیده احتراق در آنها رخ می‌دهد درصورت نبود اکسیژن کافی می‌توانند عامل تولید‌کننده گاز مونوکسیدکربن باشند. همچنین
احتراق ناقص گاز شهری و سایر عواملی که به‌عنوان سوخت به‌کار می‌روند مثل زغال و چوب که در شومینه استفاده می‌شوند از منابع تولید گاز مونوکسیدکربن هستند. میل ترکیبی مونوکسیدکربن با هموگلوبین خون حدود ۲۵۰ برابر بیشتر از میل ترکیب با گاز اکسیژن است. در خون انسان حدود5 درصد مونوکسیدکربن وجود دارد که خطرناک نیست اما اگر این مقدار به ۲۰ درصد برسد باعث مرگ خواهد شد. استنشاق هوای آلوده به گاز مونوکسیدکربن در محیط‌های بسته همچون خانه، دفتر کار، کلاس درس و خودرو و پارکینگ می‌تواند میزان مونوکسیدکربن خون انسان را افزایش دهد و موجب مسمومیت و در موارد شدیدتر مرگ انسان شود.
درباره مهم‌ترین علائم و نشانه‌های مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن صحبت کنید.
علائمی که در مراحل ابتدایی مسمومیت با مونوکسیدکربن برای فرد رخ می‌دهد، مانند حالت خستگی ناشی از فعالیت روزانه است و ممکن است فرد آن را به‌عنوان حالت طبیعی تلقی کند. معمولا تظاهرات بالینی در فرد مسموم با گاز مونوکسیدکربن با علائم غیراختصاصی نظیر تهوع و استفراغ شروع می‌شود و فرد دچار خواب‌آلودگی یا بی‌قراری، درد و ضعف عضلانی می‌شود. درصورت تداوم تماس با گاز مذکور فرد دچار کاهش سطح هوشیاری، کما، تشنج، ایست قلبی و در نهایت مرگ خواهد شد. مشاهده علائمی شبیه به آنفلوآنزا مانند بدن درد، خواب‌آلودگی، کوفتگی و درد عضلانی را که به شکل یکباره و به‌خصوص در تمامی افرادی که در یک محیط قرار دارند ایجاد می‌شود به‌عنوان یکی از نشانه‌های مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن درنظر بگیرید. زمانی که علائم مذکور با خروج از محیط بهبود یا تخفیف می‌یابند شک به مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن قوی‌تر می‌شود. اما به‌طور کلی علائم مسمومیت با این گاز عموماً شامل سردرد و زدن نبض قوی روی شقیقه، حالت تهوع و استفراغ، سرگیجه، مشکل در تنفس و تنگی نفس، خستگی و بی‌حالی، دل‌درد و مشکل در سیستم بینایی است، البته قرار گرفتن در معرض مقادیر بسیار زیاد این گاز می‌تواند منجر به از دست‌دادن هوشیاری، آریتمی، تشنج یا مرگ شود. همچنین علائم مسمومیت در مواجهه با سطح بالای گاز مونوکسیدکربن هم شامل سرگیجه شدید و برهم خوردن تعادل، از دست‌دادن تعادل و هماهنگی (آتاکسی)، تنگی نفس و ضربان قلب بالا، درد قفسه سینه، اسپاسم عضلانی و تشنج، از دست‌دادن هوشیاری و مرگ در زمان چند دقیقه است. هر چه زمان ماندن در شرایطی که گاز مونوکسیدکربن وجود دارد بیشتر باشد، علائم شدیدتر خواهد شد.
وقتی با فردی که دچار چنین علائمی شده مواجه شدیم، برای نجات او چه اقداماتی باید انجام داد؟
نخستین و مهم‌ترین اقدام برای نجات فرد دچار مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن، رساندن اکسیژن (هوای تازه) به اوست. به همین دلیل به محض مشاهده فردی که دچار گازگرفتگی شده، باید پنجره‌ها را باز کرد تا هوای تازه وارد اتاق شود و درصورت امکان، فرد مسموم را به پنجره‌ها نزدیک یا وی را از آن فضا خارج کرد و فرد را به مراکز درمانی جهت تامین اکسیژن با جریان بالا رساند. اگر رفتن به بیمارستان مقدور نیست، در این هنگام باید با اورژانس 115تماس گرفت. تجویز اکسیژن مهم‌ترین درمان در این بیماران است. تا زمان رسیدن امدادگران اورژانس باید یقه پیراهن، کمربند و لباس‌‌های تنگ را باز کرد و درصورت امکان عملیات اکسیژن‌‌دهی به فرد مسموم را با نهایت دقت شروع کرد. به سرعت باید وسایل گرمازا مانند اجاق‌گاز و بخاری را خاموش و هوا را تهویه کرد. همچنین تا زمان رسیدن نیروهای اورژانس 115هیچ نوع خوراکی یا نوشیدنی نباید به فرد مسموم داده شود چون به‌دلیل حالت تهوع و حتی کاهش سطح هوشیاری احتمال خفگی در او وجود دارد. به جز اکسیژن‌رسانی هیچ داروی اختصاصی برای درمان مسمومیت با مونوکسید کربن وجود ندارد. در بیمارستان نیز اکسیژن‌رسانی مهم‌ترین اقدامی است که برای این افراد انجام می‌شود.
درصورتی که فردی از مرگ بر اثر گازگرفتگی نجات پیدا کند آیا ممکن است عوارض این مسمومیت در بدن او ماندگار شود؟
افراد مسموم با گاز مونوکسیدکربن درصورت نجات از مرگ دچار مشکلاتی در هوشیاری و بافت عصبی می‌شوند. هرگاه غلظت اکسیژن در بدن کاهش یابد فرد با دو خطر در خون و بافت عصبی مواجه می‌شود. فردی که دچار گاز گرفتگی شده است درصورت نجات از مرگ با مشکلاتی ازجمله کاهش سطح هوشیاری روبه‌رو می‌شود. ممکن است هیچ‌گاه سطح هوشیاری فرد مسموم بالا نیاید؛ ضمن اینکه بروز مشکلاتی در حافظه و فلج‌شدن اندام از دیگر عوارض گاز گرفتگی است که امکان دارد فرد با آنها مواجه شود.
