شیروانی؛ بلای جان خانه‌های تهران
موضوع: ایمنی در برابر آتش در معماری تهران قدیم
موقعیت: خانه‌های باقیمانده از معماری قدیم
***
معماری خانه‌های تهران قدیم نقش زیادی در ایمنی و امنیت خانه در برابر حوادث به‌خصوص آتش داشت؛ اما توسعه زندگی شهری در تهران برخلاف انتظار از امنیت و ایمنی خانه‌ها کاسته است.
سرای کاظمی در محله امامزاده یحیی(ع) که به خانه‌موزه تهران قدیم شهرت دارد، یک عمارت قجری است که با معماری سنتی ایرانی ساخته شده است؛ سبکی از معماری که در دوران قاجار باعث ساخت خانه‌هایی فاخر و البته ایمن شده بود. نصرالله حدادی، تهران‌پژوه، دراین‌باره می‌گوید: «سرای کاظمی در تهران نمونه خوبی از نقش ایمنی در معماری قدیم است؛ خانه‌ای با تعدد درهای خروجی و ورودی که چنانچه اتفاقی برای اهالی خانه می‌افتاد، می‌توانستند به‌راحتی به جای امن بروند. در زمان بروز حادثه و به‌خصوص آتش‌سوزی، این سبک معماری با درهای متعدد بسیار چاره‌ساز و مناسب بود. با این روش ساکنان خانه می‌توانستند به قسمت اندرونی یا بیرونی خانه پناه ببرند.» معماران سعی می‌کردند مصالحی در خانه به‌کار ببرند که غیرقابل اشتعال باشد. حدادی در ادامه می‌گوید: «بین جرز دیوارها همیشه فضای خالی بود که این سبک در زمان آتش‌سوزی مانع انباشت آتش می‌شد. عمده مصالحی هم که به‌خصوص در مطبخ به‌کار می‌رفت، اساسا غیرقابل اشتعال بود. معماری نجیب ایرانی با اصول زندگی همخوانی داشت و به همین دلیل حوادث ناگواری همچون آتش‌سوزی کمتر اتفاق می‌افتاد.» بااین‌همه سقف خانه‌های قدیم چندان در برابر آتش مقاوم نبود. حدادی دراین‌باره می‌گوید: «شیروانی در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار در معماری ایرانی باب و روی بناهای تهران استوار شد. متأسفانه این سبک از معماری در زمان آتش‌سوزی بسیار ویرانگر بود. آتش زیر شیروانی جمع می‌شد و امکان مهارش تقریبا به صفر می‌رسید. ساخت‌وسازهای تهران از دهه۱۳۲۰ شمسی به سمت بلندمرتبه‌سازی رفت. این موضوع باعث رشد عظیم تهران در ارتفاع شد و معماری شهری از سطح به ارتفاع رفت. متأسفانه بعضی از مصالحی که در این دوره و حتی در زمان حال در آپارتمان و برج‌سازی به‌کار می‌رود، برخلاف انتظار اشتعال‌پذیر است و در حرارت بالا مشکل‌ساز می‌شود.»
