موزه آهنین در جنگل‌های شمال

محمود مولایی-روزنامه‌نگار

در بخش‌هایی از جنگل‌های شمال ایران ماشین‌های اسقاطی وجود دارد که در دهه 1340برای بهره‌برداری و چوب‌کشی درختان جنگلی جایگاه ویژه‌ای داشت؛ ماشین‌هایی کوچک به نام «زتور» با چرخ‌هایی شبیه به تانک که سال‌هاست دوران استفاده از آن به سر آمده، اما رویت آن در جنگل‌های شمال، حس گذشته را به یاد می‌آورد؛ حس قدیمی بودن که حالا همچون موزه‌ای آهنین در دسترس مردم قرار دارد.

چرخ زنجیره‌ای
معاون امور جنگل‌های مازندران به همشهری می‌گوید که زتور یک وسیله چرخ زنجیره‌ای است که در دهه 1340در شوروی سابق ساخته می‌شد. فتح‌الله غفاری ادامه می‌دهد:‌ «برخلاف آنچه از ماشین‌آلات تصور می‌کنیم، زتور خیلی کوچک بود که در داخل جنگل‌های شمال از آن استفاده می‌کردند.» ‌
به‌گفته او، طنابی (سیم بکسل) پشت این ماشین بود، بخشی از تنه درخت روی زتور قرار می‌گرفت و بقیه چوب روی زمین کشیده می‌شد و به این ترتیب، جابه جایی صورت می‌گرفت: «درواقع زتور درختانی را که قطع شده بود ‌جابه‌جا می‌کرد و به محل دپوی چوب می‌برد. پس از آن کامیون‌ها از محل دپو، چوب‌ها را به شرکت‌های بهره‌بردار منتقل می‌کردند.» ‌

قدرت مانور بالا
کار زتورها این بود که درختان قطع شده را در جنگل‌های شمال جابه‌جا و به محل دپو منتقل کند. به‌نظر ساده می‌رسد، درحالی‌که زتور ویژگی‌های خاصی داشت‌.
غفاری می‌گوید: «زتور وسیله خیلی خوبی بود. چرخ زنجیره‌ای داشت، مانند بولدوزر اما با ابعادی کوچک‌تر. طوری که سبب تخریب جنگل نمی‌شد و حتی با حرکت کردن زتور به نوعی زمین شخم زده می‌شد. همین موضوع باعث تجدید حیات در آن قسمت شده و گیاهان رشد و نمو بیشتری داشتند.»
معاون امور جنگل‌های مازندران عنوان می‌کند: «عمدتا شرکت‌های بهره‌بردار از ماشین زتور استفاده می‌کردند. این ماشین‌ها قدمت طولانی دارد و دهه‌ها از این وسیله برای بهره‌برداری و درخت‌کشی در جنگل‌های شمال استفاده می‌شد.»  او تأکید می‌کند: «زتور قدرت مانور زیادی داشت و به‌دلیل
چرخ زنجیره‌ای بودن آن، در شیب‌های زیاد هم از زتور استفاده می‌کردند درحالی‌که ماشین‌های با چرخ لاستیکی قدرت مانور چندانی در شیب‌ها ندارند.»  غفاری یادآور می‌شود: «در زمان بارندگی ماشین زتور کارایی بیشتری نسبت به ماشین‌های چرخ لاستیکی داشت.‌به‌ویژه آنکه ‌ اغلب اوقات شمال بارانی است و زتور به‌دلیل چرخ زنجیره‌ای بودنش به سادگی حرکت می‌کرد و عملیات درخت‌کشی انجام می‌شد. زمانی که از ماشین زتور استفاده می‌شد، هم تخریب جنگل به‌ندرت اتفاق می‌‌افتاد و هم فشار بر واحد سطح زمین کمتر بود.»‌