افعی‌ها تکثیر می‌شوند

مجید جباری-روزنامه‌نگار

بازار خرید وفروش غیررسمی و قاچاق مارهای سمی با تفاهمنامه‌ای که میان سازمان حفاظت محیط‌زیست و دانشگاه تهران به امضا رسیده است، کساد می‌شود. تفاهمنامه چندجانبه تکثیر و پرورش در اسارت و استحصال سم به‌منظور حفاظت از مارهای زهرآگین کشور به امضا رسیده که براساس آن، مؤسسات علمی و بهداشتی دیگر مجاز نیستند برای ساخت و تولید واکسن و پادزهر و فرآورده‌های دارویی، مارهای زهرآگین را از طبیعت برداشت کنند. بدین‌ترتیب انتظار می‌رود با این تفاهمنامه علاوه بر کنترل بازار قاچاق مارهای سمی، حفاظت از مارهای سمی در خطر انقراض ایران افزایش یابد.

برداشت 128هزار مار سمی از طبیعت ایران
باربد صفایی مهرو، خزنده‌شناس: با توجه به برداشت بسیار زیاد مارهای سمی از طبیعت برای تولید دارو، از دهه30 تا‌کنون، جمعیت برخی گونه‌های مار در ایران به‌ویژه افعی‌ها، کوچک شد و در معرض خطر انقراض قرار گرفت. هنوز عدد دقیقی از حجم برداشت مارهای سمی وجود ندارد. اما برخی منابع، این رقم را بین سال‌های 1338 تا 1367 تعداد 128 هزار مار عنوان می‌کنند که عدد بالایی است. براساس فهرست سال1378 شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست و به‌روزرسانی آن در سال1401، تعداد ۲۰گونه از مارهای ایران در معرض خطر انقراض قرار دارند و از آنجا که حذف گونه‌های راس هرم مثل مارها می‌تواند باعث طغیان جمعیت جوندگان و آفات و خسارت‌های اکولوژیک شود، تکثیر در اسارت می‌تواند در حفظ و احیای جمعیت‌ گونه‌های موجود در طبیعت، بسیار اثر‌گذار باشد. مشروط بر اینکه شرکت‌های تولید فرآورده‌های دارویی و تکثیر و پرورش مارهای زهرآگین طبق قانون سازمان حفاظت محیط‌زیست، از برداشت و صید غیرقانونی و خودسرانه مارها خودداری کنند.

راهکار کاهش قاچاق مارهای سمی
غلامرضا ابدالی، مدیرکل حفاظت و مدیریت حیات وحش: اقدامات مورد نیاز برای تصحیح فرآیند برداشت و زنده‌گیری مارهای سمی و جمع‌آوری سم برای تولید پادزهر در دستور کار قرار داشت و مقدمات آن با طرح‌های پژوهشی امکان تکثیر در اسارت و پرورش مارهای سمی و مقایسه کیفیت پادزهر تهیه شده با پادزهر به دست آمده  از مارهای صیدشده از طبیعت اجرا شد.پیش‌تر مرکز تکثیر و پرورش مارهای سمی با نظارت کامل بهره‌برداری شده بود تا زمینه حفاظت و احیای جمعیت‌ طبیعی مارها و تولید زهر مورد نیاز مؤسسات و سازمان‌های متولی تولید پادزهر فراهم شود.این طرح با ورود یک شرکت دانش‌بنیان مورد قبول وزارت بهداشت در حوزه تولید سرم بیولوژیک به‌عنوان یکی از مراکز تامین‌کننده عمده پادزهر ادامه یافت. اما تلاش سازمان حفاظت محیط‌زیست با گذشت بیش از یک دهه در تفاهمنامه دوجانبه با دانشگاه منابع طبیعی دانشگاه تهران و شرکت دانش‌بنیان به ثمر نشست تا علاوه بر حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض و حمایت‌شده، برداشت مار از طبیعت توسط افراد و سازمان‌هایی که در صنایع دارویی و تولید پادزهر فعالیت دارند، به حداقل برسد. کاهش برداشت مارهای زهرآگین از طبیعت، حفاظت بیشتر از مارهای سمی، تکمیل بانک ژن گونه‌ها و استحصال زهر متناسب با اعلام نیاز سالانه وزارت بهداشت ازجمله اهداف این تفاهمنامه است.