نقش‌ونگار روستایی در جغرافیای فرش پایتخت
موضوع: سبک‌شناسی فرش تهران
ویژگی: فرش‌های تهران قدیم روستایی‌باف بود
پژوهشگران حوزه فرش معتقدند قالی کهن و تاریخی تهران، همان فرش‌هایی که در گستره تهران قدیم بافته می‌شد، از منظر سبک‌شناسی از اسلوب فرش‌های روستایی‌باف پیروی می‌کرد. برای کنکاش درباره سبک‌شناسی فرش تهران ابتدا باید جغرافیای فرش تهران را بررسی کرد. تورج ژوله، محقق و پژوهشگر حوزه فرش، در این‌باره می‌گوید: «همچنان که جغرافیای فرش یا اصول و سنت فرش‌بافی ایران حدود 2و نیم برابر جغرافیای سیاسی ایران است، در داخل مرزهای کشور نیز جغرافیای فرش با جغرافیای سیاسی مناطق و شهرها انطباق ندارد. به‌عنوان مثال، وقتی از فرش مشهد سخن می‌گوییم سنت بافندگی فرش مشهد را مدنظر قرار داده‌ایم که محدوده وسیع‌تری از شهر مشهد یعنی از شاهرود و سبزوار تا مشهد، سرخس، قوچان، بجنورد، تربت حیدریه و تربت جام را در برمی‌گیرد. بنابراین وقتی از جغرافیای فرش تهران حرف می‌زنیم نیز منظور ما محدوده وسیع‌تری از جغرافیای سیاسی این شهر است. به‌عبارت دقیق‌تر، قالی تهران جغرافیای بزرگی از شمال تا شمیرانات، از جنوب تا ری، از غرب تا کرج و از شرق تا دماوند را دربرمی‌گیرد و حتی برخی از پژوهشگران این حوزه معتقدند بافته‌های منطقه طالقان و کلاردشت قدیم نیز در گروه قالی تهران قرار دارند.»
نشانه‌های فرش تهران را باید در قدیمی‌ترین نمونه‌هایی که در این گستره بافته و باقی مانده است جست‌وجو کنیم. ژوله درباره سبک و اسلوب فرش تهران می‌گوید: «در این فرش‌ها، اسلوب و نشانه‌های فرش‌های روستایی‌باف بسیار پررنگ است. به‌تدریج و با پایتخت شدن تهران، مهاجرت اقوام مختلف به این گستره و توسعه این محدوده از یک آبادی کوچک، شاهد رواج شیوه‌های شهری‌باف در فرش تهران هستیم. وقتی استاد پرویز تناولی، پژوهشگر و مجموعه‌دار این حوزه، حدود 1400بافته را اهدا کرد، ما این بافته‌های اهدایی را فهرست‌نویسی کردیم. در میان این گنجینه ارزشمند، چند بافته عشایری و روستایی‌باف وجود داشت که استاد تناولی این بافته‌ها را در زمره فرش‌هایی که در گستره تهران بافته شده بودند، قرار داد. چند بافته دیگر با اسلوب روستایی‌باف نیز در این گنجینه وجود داشت که استاد تناولی آنها را نه از بافته‌های ورامین که فرشی مستقل از دوران اوایل قاجار بود، بلکه به تأکید، آن را در گروه فرش‌های تهران قدیم قرار می‌داد.» از ویژگی‌های قالی تهران می‌توان به زمینه عمدتا روشن و بهره‌گیری از نقوش قدیمی یا شکل‌های جدید در طرح‌های لچک و ترنجی، درختی، گلدانی، درختی ساده و ... اشاره کرد. ژوله می‌گوید: «به‌عبارت دقیق‌تر، فرش تهران قدیم و تاریخی را که گستره آن تا محدوده طالقان و کلاردشت می‌رسید، باید منطبق با فرش روستایی‌باف و به بیان درست‌تر در گروه فرش‌های روستایی‌باف غرب ایران دانست. فرش تهران اما امروز دیگر نشانی از این اسلوب ندارد و آنچه جایگزین آن شده است با وجود اینکه در تهران بافته و به نام فرش تهران عرضه می‌شود، نشان از انحطاط فرش تهران دارد.»
