نخستین محل زندگی ارامنه در تهران
موضوع: ارامنه دولاب
ویژگی: برگزاری مراسم خاص مذهبی
آبادی کهن دولاب در تاریخ پر و پیمان خود پذیرای اقوام و مهاجران بسیاری از نقاط مختلف کشور بود. وجود گورستان قدیمی ارامنه در اراضی دولاب، یکی از مهم‌ترین نشانه‌هایی است که گواهی می‌دهد زندگی ارامنه در دولاب قدمت بسیار دارد. به‌عبارت دیگر، دولاب نخستین آبادی یا گستره‌ای است که پس از مهاجرت جمعی از ارامنه به تهران میزبان آنها شد. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، می‌گوید: «کوچ ارامنه از نقاط مختلف به محله‌های پایتخت، زمینه‌ساز شکل‌گیری یا توسعه برخی محله‌ها شد؛ محله‌هایی چون مجیدیه، زرکش و... که هنوز به محله‌های ارمنی‌نشین پایتخت معروفند. اما ماجرای ارامنه و دولاب، داستان متفاوتی دارد. این محله که روزگاری آبادی بزرگی بود در بیخ گوش تهران، نخستین محله یا گستره‌ای از تهران است که ارامنه در آن ساکن شده‌اند.رد پای کوچ ارامنه به دولاب را باید در دوران زندیه و زمان حکومت کریم‌خان زند جست‌وجو کرد. در این دوران به دستور حاکم وقت 10خانواده ارمنی که همگی سنگ‌تراش‌هایی ماهر بودند از جلفای اصفهان به دولاب آمدند و سنگ‌بنای سکونت شمار بیشتری از ارامنه را در این آبادی نهادند.»
یکی از مهم‌ترین نمادهای زندگی ارامنه در دولاب، آرامستان دولاب یا همان گورستان ارامنه در این محله است که قدمت آن به بیش از 130سال می‌رسد. زمانی در این‌باره می‌گوید: «همچنان‌که قدمت سکونت ارامنه در دولاب از دیگر محله‌های پایتخت بیشتر است، قبرستان ارامنه دولاب نیز قدیمی‌ترین قبرستان ارامنه در تهران است. گفته می‌شود پس از آنکه «لویی آندره ارنست کلوکه» پزشک محمدشاه، درگذشت او را در حوالی دولاب و قبرستان کوچک ارامنه در این محدوده دفن کردند. پس از آن بود که قبرستان ارامنه توسعه پیدا کرد و به‌تدریج به قبرستان دولاب معروف شد که اکنون شمار زیادی از اموات ارامنه ازجمله نخبگان و مشاهیر ارمنی در آن دفن شده‌اند.»
بخش مهمی از تاریخ محله دولاب را باید در ماجرای ورود ارامنه به این محله، قبرستان قدیمی ارامنه و نیز آداب و رسومی که آنها با خود به دولاب آورده‌اند، جست‌وجو کرد. هنوز اهالی قدیمی دولاب جشن 13ارامنه را به یاد دارند؛ همان روزی که ارامنه در قبرستان ارامنه دولاب کنار هم جمع می‌شدند و مراسمی در این محل برپا می‌شد. سیدتقی هاشمی‌دولابی، یکی از اهالی قدیمی دولاب می‌گوید: «از دوران کودکی من 7دهه می‌گذرد، اما مراسم یا جشن 13ارامنه را خوب به یاد دارم. آن روز در ورودی قبرستان باز بود و ما هم برای تماشا به آنجا می‌رفتیم. ارامنه از دولاب و محله‌های اطراف در این محوطه جمع می‌شدند؛ درحالی‌که برای برگزاری جشن تدارک بسیار دیده بودند و پذیرایی مفصلی می‌کردند.»
