روزگار بروبیای درشکه‌ها
موضوع: درشکه‌ها و نخستین ایستگاه‌های درشکه در شهر
ویژگی: درشکه‌ها، نخستین وسیله حملونقل عمومی تهران بودند
روزگاری کالسکه‌ها و درشکه‌ها نخستین و البته محبوب‌ترین وسایل حملونقل عمومی پایتخت بودند. پیش از ورود تاکسی به خیابان‌های تهران، درشکه‌های یک اسبه و دو اسبه مدرن‌ترین و سریع‌ترین وسیله حملونقل بودند که مسافران را از مراکز پررفت‌وآمدی چون سینماها، سالن‌های تئاتر و ایستگاه‌های شلوغ شهر ازجمله میدان خراسان، امامزاده حسن(ع) و... به مقصد می‌رساندند.
نقطه عطف ورود نخستین وسیله حملونقل عمومی به تهران اما در دیدار یک هیأت بلند‌پایه انگلیسی با فتحعلی‌شاه قاجار رقم خورد. شهرام جبارزادگان، کارشناس حوزه حملونقل، در این‌باره می‌گوید:«کالسکه‌ای که هیأت انگلیسی به سرپرستی «سرگور اوزلی» سال 1189به فتحعلی‌شاه قاجار هدیه داد، نخستین وسیله حملونقل مدرنی بود که وارد خیابان‌های تهران شد. تا پیش از آن پایتخت‌نشینان برای جابه‌جایی میان محله‌های پنج‌گانه شهر از چهارپایان استفاده میکردند اما در سال 1230دیگر کالسکه و درشکه به وسیله‌‌ای فراگیر در خیابان‌های تهران تبدیل شده بود.»
در دوران ناصرالدین‌شاه با مداخله دولت، درشکه به نخستین وسیله حملونقل عمومی تهران تبدیل شد. اردشیر آل‌عوض، پژوهشگر فرهنگ عامه، می‌گوید:«تا پیش از دوران ناصرالدین‌شاه، دیگر دولت‌های قاجار برای خود مسئولیتی در حوزه توسعه حملونقل عمومی قائل نبودند. ناصرالدین‌شاه پس از سفر به فرنگ و الگو گرفتن از کشورهای غربی، تصمیم گرفت زیرساخت‌های لازم را برای حملونقل عمومی در تهران مهیا کند. او در نخستین قدم، کالسکه‌ها را به‌عنوان اولین وسیله حملونقل عمومی، وارد معابر تهران کرد و اقداماتی برای مناسب‌سازی و ایجاد زیرساخت‌های حملونقل انجام داد.»
یکی از نخستین شرکت‌های درشکه‌رانی تهران در سال 1891(1269شمسی) شروع به‌کار کرد. میرزا جوادخان، کارمند عالی‌رتبه وزارت خارجه که امتیاز راه‌اندازی یک شرکت درشکه‌رانی را از سوی دولت وقت به‌دست آورده بود، با تأمین سرمایه لازم، 30دستگاه درشکه وارد تهران کرد و با افزایش شمار درشکه‌ها، برخی نقاط پررفت‌وآمد شهر به پاتوق یا ایستگاه درشکه‌ها تبدیل شد. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه درباره مهم‌ترین ایستگاه‌های درشکه‌چی‌ها در تهران قدیم می‌گوید:«میدان خراسان، امامزاده حسن(ع)، میدان توپخانه، سبزه میدان و میدان سرچشمه در سال‌های فعالیت درشکه‌ها در پایتخت، شلوغ‌ترین پاتوق‌های درشکه‌ها و کالسکه‌ها بودند. مسافران مسگرآباد و زائران شاه‌عبدالعظیم(ع) با پرداخت 15تا 20ریال از ایستگاه میدان خراسان به مقصد می‌رسیدند. در محدوده میدان توپخانه، سبزه میدان و سرچشمه درشکه‌های یک اسبه می‌ایستادند که مردم معمولا آنها را برای مسافرت یا ساعتی کرایه میکردند. این درشکه‌ها در زمستان برای سفرهای درون‌شهری یک قران و پنج شاهی و برای کرایه یک ساعته هم دو قران و ده شاهی در محدوده درون شهری یا سه قران در خارج از محدوده شهر کرایه می‌گرفتند.»
